نگاه اجمالی
شهر تبریز به دلیل سابقه تاریخی و نیز موقعیت استراژی که در سر راهها و جاده‌های مهم قرار داشته همواره تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است. این شهر در بعضی دوره‌ها پایتخت بوده است و به دلیل موقعیت خاص خودش ادیان و فرق مختلف در آن زندگی می‌کردند از جمله اینها
مسیحیان بوده است که در این شهر آزادانه مراسم مذهبی خودشان را اجرا می‌کردند و حتی به ساختن کلیساهایی نیز اقدام کردند که به آنها اشاره می‌گردد.
ارامنه در سده سوم میلادی به دعوت
گریگوریوس مقدس به مسیحیت گرویدند. درسال 451م کلیسای ارمنی قسمتی از عقاید وحدت طبیعت و یگانگی روح را پذیرفت و از
کلیسای ارتدوکس شرقی جدا شد.
خلیفه گری ارامنه آذربایجان تا سال 1845م در کلیسای طاطاوس یا
قره کلیسا در چالدران بود. در سال مزبور به تبریز انتقال یافت و کلیسای ارامنه ساخته شد. این کلیسا در
خیابان شهناز سابق قرار دارد.
این بنا در سال 1870م جهت
بانک شاهی ساخته شد ولی در سال 1903م از سوی ارامنه ابتیاع گردید و در اختیار خلیفه گری گذاشته شد. خلیفگری تبریز در حال حاضر بوسیله شورایی زیر نظر کشیش آوانس ملقب به باکرات ملکونیان اداره می‌شود. این خلیفه گری در تبریز بر سه کلیسا ، یک مدرسه ، یک
کودکستان ، یک
موزه و یک
باشگاه ورزشی نظارت دارد.
این کلیسا در سال 1821م به همت پتروسیان در محله "بارون آواک" بنا گردید. در سال 1845م دوباره تجدید بنا یافت. بنای کلیسا سبک ارمنی دارد و به شکل
صلیب ساخته شده است. در داخل کلیسا چهار ستون آجری با پایه‌های عریض سنگی محراب و نمازگاههای فرعی را از تالار اجتماعات جدا کرده است. در بیرون کلیسا در پای دیوار شرقی حیاط یک بنای یاد بود سنگی ساخته شده است. این بنا یادگاه کشتگان راه آزادی است.
شوغا گات مقدس
این کلیسا در
گورستان ارامنه در محله مارالان واقع است و به
سیمون منوچهریان در کنار کلیسای قدیم
مریم نه‌نه ساخته شده است.
کلیسای شوغات مخصوص برگزاری مراسم نماز و احترام به اموات است. ارامنه بعد از شستشویی جسد مرده آن را در جلو محراب قرار کلیسا قرار می‌دهند و پس آنکه کشیش دعا و طلب آمرزش کرد به گورستان منتقل می‌نمایند.
ساختمان این کلیسا در سال 1782م آغاز و در سال 1785م پایان یافت. بنای آن سبک ارمنی دارد و به شکل صلیب است. در جلو در اصلی روی هشت ستون سنگی اتاقک گنبدداری جهت دو
ناقوس کلیسا تعبیه کرده‌اند. در بالای در ورودی روی کتیبه‌ای مرمرین به خط ارمنی تاریخ تاسیس کلیسا ذکر شده است. کلیسای مریم مقدس بزرگترین و قدیمیترین کلیسای تبریز است و مراسم بزرگ ملی مذهبی ارامنه اعم از اعیاد و جشنها و مجالس دینی در این کلیسا برگزار می‌شود.
کلیسای پروتستانها یا مسیحیان انجیلی تبریز در خیابان شهناز جنوبی سابق کوچه والمان واقع است. طرح کلیسا صلیبی و محراب آن 80 سانتیمتر از کف تالار بلندتر است. سقف کلیسا آهنی و برج ناقوس آن استوانه‌ای و دارای چهار طبقه است. این کلیسا در سال 1957م ساخته شده است. هنگام احداث این کلیسا ساختمان کلیسای قدیم انجیلیان در
کوچه میارمیار تخریب گردید و به این مکان منتقل گردید.
کلیسای کاتولیک یا عذرای توانا در کوچه میارمیار واقع است. این کلیسا در سال 1910م به هزینه فرانسویان ساخته شده و معماری آن متاثر از معماری فرانسویان است. شکل این کلیسا مستطیل و در ابعاد 20 در10 متر احداث شده است تمام بنای کلیسا آجری است و کف تالار اجتماعات آن پنج پله بالاتر از کف حیات است. در بالای در ورودی کلیسا که از
چوب گردو ساخته شده است
گچبری زیبایی است که
حضرت مریم را در میان ده فرشته مقدس نشان می‌دهد.
این کلیسا به تالار کوچکی شبیه است و در حال حاضر به صورت نیمه تعطیل در آمده است، زیرا آدونتیستها یا انتظاریون تبریز چند خانواده بیشتر نبودند که اغلب به
تهران مراجعت کرده‌اند.
این موزه در کنار کلیسای مریم مقدس توسط خلیفه‌گری ارامنه در سال 1345 هجری شمسی تاسیس گردید. این موزه به نام
موزه کلیساهای خلیفه گری ارامنه آذربایجان معروف است. در این موزه انواع آثار عتیقه از قبیل کتابهای خطی ، طومارها ، تابلوهای نقاشی ، سکه‌ها ،
مجسمه ، آثار هنری ، سنگ نوشته و آثار با ارزش دیگر مربوط به مسیحیان نگهداری می‌شود.
کباحث مرتبط با عنوان