|
مقدمه
تیره فرفیون (Ephorbiaceae) حدود 20 جنس و 4500 گونه در جهان دارد که 1000 گونه آن در جنس فرفیون ، 50 گونه در جنس کروتون و حدود 50 گونه در جنس فیلانتوس و بقیه گونه‌ها در سایر جنسها قرار دارد. گیاهان این تیره با انتشار وسیع خود تقریبا در سراسر جهان بویژه در هند و مالزی و مناطق گرمسیری آمریکا مانند برزیل پراکنده هستند. طایفه فیلانته از این تیره به استرالیا اختصاص دارد و گونه‌های آن تقریبا همگی در آنجا جمع شده‌اند.
|
اختصاصات عمومی
اختصاصات دستگاه رویشی
معدودی از جمعیت عظیم گونه‌های فرفیون مانند فرفیونهای سرزمین ما (بجز در دو مورد ، مانند افوربیا لاریکا و آندرکنه کولشیکا ، و برخی از بوته‌هایی که تقریبا حالت درختچه‌ای دارند) ، علفی هستند و بخش بزرگ آنها را گونه‌هایی چوبی و درختچه‌ای و درختی تشکیل می‌دهند. برخی از گونه‌های درختی این تیره ، مانند افوربیا رزینیفرا که در کویرها و بیابانهای آفریقا می‌رویند، دارای شکل بیابانی مشابه کاکتاسه‌ها هستند.راس ساقه‌های فرعی و ضخیم و متورم آنها در راستای ساقه اصلی به فرم شمعدانهای عظیم و غول پیکر رشد می‌کند. برگها در این گیاهان به تیغ و خار تبدیل می‌شوند. در گونه‌های استرالیایی این تیره ، مانند فیلانتوس ، شاخه‌ها تقارن محوری را از دست داده و مسطح می‌شوند و همسان برگ به صورت کلادود درمی‌آیند. در عوض ، برگهای حقیقی آنها تحلیل رفته به پولک تدیل می شوند.
گاهی نیز ساقه برخی از آنها ، علاوه بر مسطح و برگ مانند شدن ، بر اثر تقسیمات و تغییرات ثانوی به برگهای مرکب شانه‌ای نظیر برگهای میموزا (از تیره حبوبات) شباهت پیدا می‌کند. آرایش برگها روی ساقه به شکلهای بسیار متفاوت از نوع متناوب ، منفرد ، متقابل و چرخه‌ای است. پهنک برگها در جنس افوربیا کامل و درجنسهای دیگر دارای تقسیمات متفاوت به شکلهای گوناگون است. مثلا پهنک برگهای کوچک دارای تقسیمات پنجه‌ای سطحی و در هوآ به صورت پنجه‌ای مرکب است.
|
اختصاصات دستگاه زایشی
گلها در این تیره در گل‌آذینهای مختلف و متفاوت به اشکال خوشه‌ای و یا خوشه گرزنهای تک جنس و یا دو جنس نر و ماده مجتمع می‌شوند. شکل خاص سیاتیومی گل آذین در گیاهان این تیره بویژه فرفیونها در واقع حد نهایی اختصاصی بودن را در گروه بسیار گسترش یافته و پیشرفته این گیاهان تشکیل می‌دهد که شامل عده زیادی از گیاهان این تیره است.در سیستم سیاتیوم ، گلهای ماده همیشه در زیر گلهای نر قرار دارند و در حقیقت سیاتیوم اجتماعی از گرزنهای متعدد و یا گرزنهای چند سویه است که گلهای مختلف در آن دارای رشدی عکس رشد قطعات یک گل منفرد معمولی هستند زیرا در آنها ابتدا گل ماده مرکزی ظاهر می‌شود و سپس گلهای نر با نظمی در جهت گریز از مرکز و از داخل به خارج ظاهر می‌گردند، درصورتی که در یک گل معمولی پرچمها همیشه مقدم بر برچه‌ها ظاهر می‌شوند. گلها در تیره فرفیون عموما تک جنس هستند.
کاربرد و اهمیت اقتصادی
بیشتر گونه‌ها و جنسهای این تیره مانند ، هیپومان ، هورا ، توکسی دندرون سمی هستند مصرف دارویی ندارند، ولی از شیرابه افوربیا زینیفرا که تحریک کننده پوست است در پزشکی استفاده می‌کنند. از دانه‌های کرچک ، روغن کرچک (مسهل) و از کروتون تیگلیوم ، مواد تحریک کننده پوست می‌گیرند. این گیاهان مقدار زیادی از ارقام صادراتی آفریقا را تشکیل می‌دهند و آنها را برای مصارف گوناگون بکار می‌برند.از مواد ترشحی کرکهای سطح دانه مالوتوس فیلیپینن سیس ، پودر کامالا تهیه می‌کنند که کشنده کرمهای انگلی است و بویژه برای دفع کرم کدو بسیار موثر است. از دانه‌های روغنی ساپیوم سیفروم و آلوریتس نیز روغن گرفته می‌شود. ریشه ستبر مانیهوت اوتیلیسیما سرشار از موادی با کاربردهای گوناگون است. بالاخره از شیرابه هوآ ، مانیهوت و ساپیوم کائوچو تهیه می‌شود.
|