یورش پنج ساله تیمور به ایران
«798- 794 ق/ 1396- 1392»
وقتی
تیمور سومین یورش خود را به ایران در794 ق/ 1392 م آغاز کرد، پنجاه و هشت سال از عمر خود را پشت سر گذاشت که البته نیمی از آن را بر پشت اسب و در میدان جنگ و گریز گذرانده بود. سومین یورش تیمور نزدیک پنج سال به طول انجامید بطوریکه مورخانش آن را یورش پنج ساله خوانده اند از طرفی پسرانش عمر شیخ و میرانشاه و نواده اش پیرمحمد، پسر جهانگیر نیز در طی این جنگ حضور داشته و در تأمین پیروزیهای او سعی و اهتمام بسیار عالی از خود نشان دادند این بار محرک او از این لشکرکشی، دفع شورشهای
مازندران، تنبیه مظفریان فارس، و تسخیر بغداد بود. چون
سید کمال الدین مرعشی در مازندران مجدداً داعیه استقلال کرده بود و تیمور براو غلبه کرد سپس او را با کشتی به خوارزم ویران شده فرستاد. امّا خود در مازندران ماند بطوریکه در سرکوب داعیه داران، در آمال کشتار فجیع به راه انداخت.
تنبیه آل مظفر
پس از آن برای تنبیه آل مظفر، از طریق ری به بروجرد و از آنجا به دزفول و شوشتر رفت «صفر 795 ق/ اواخر دسامبر 139 یا اوایل ژانویه 1393 م» از طرفی، شاه منصور آل مظفر را که در مخالفت با او پافشاری می کرد و حکام مظفری را دائم برضد وی تحریک؛ مورد تعقیب قرار داد. به این ترتیب شاه منصور، با اندک سپاهی که در اختیار داشت، در مقابله با وی رشادت و جسارت فوق العاده از خود نشان داد. سرانجام در جنگی که روی داد، شاه منصور تیمور را مضروب کرد، و خودش نیز مجروح شد تا اینکه به دست سپاه تیمور دستگیر و عاقبت کشته شد. تیمور سایر شاهزادگاه آل مظفر را هم که نسبت به وی اظهار طاعت کردند، بلافاصله دستگیر و به قتل رساند «رجب 795 ق/ مه 1393م. سپس
فارس را به سپر خود عمر شیخ واگذار کرد و خود برای مقابله با
سلطان احمد جلایر که
قرایوسف ترکمان، سرکرده طوایف
قراقویونلو هم به او پیوسته بود، از راه
اصفهان عازم بغداد شد «شوال 795 ق/ اوت 1393 م. تیمور تختگاه دیرینه
عباسیان را تقریباً بدون هیچگونه برخورد یا مقاومتی، فتح کرد. به همین خاطر
سلطان احمد زن و فرزند خود را در آنجا در دست دشمن رها کرد و خود به شام و مصر گریخت که در این فرار
قرا یوسف ترکمان هم با او همراه شد.
ایجاد نظم و امنیت در بغداد
تیمور مدتی را که در بغداد توقف کرد، به ایجاد نظم و امنیت پرداخت از آن گذشته این توقف برای
قشلاق سپاه و همچنین تدارک اسباب محله بسوی شام و مصر، برایش ضروری بود. در این بین عمر شیخ که از فارس به دیدار پدر می آمد، در نزدیک بغداد به یاغیان محلی کشته شد «ربیع الاول 796 ق/ ژانویه 1394 م. تیمور که از این واقعه به شدت متاثر شده بود، حکومت فارس را به نواده خود
پیرمحمد جهانگیر واگذاشت و خود برای سرکوبی یاغیان از بغداد عازم نواحی شمال بین النهرین «میانرودان» شد.
نخست
قلعه آمد و موصل را تسخیر کرد سپس در سرزمین اکراد به تاخت و تاز پرداخت. از طرفی در تکریت که پناهگاه راهزنان گرد و عرب بود، کله منارها برپا ساخت و در سرزمین های
ارمنستان و
گرجستان فتوحاتی انجام داد ولی چون از لشکر کشی مجدد توقتمش خان به نواحی اران و دربند آگاه شد، برای دفع او به آنجا لشکرکشی کرد. در انجام در
قفقاز شکست سختی به او داد، تا اینکه در تعقیبش از ولایت چرکس و قزاق عبور کرد و در کنار رود اتل «ولگام» بار دیگر او را مغلوب دستواری ساخت. به این ترتیب از آنجا به داخل روسیه به تاخت و تاز پرداخت چنانکه شهر
مسکو را فتح و عرضة کشتار غارت و ویرانی نمود. شهرهای سرای و هشترخان را هم که تختگاه ایران قبچاق بود طعمه آتش قرار داد. تا اینکه سرانجام تیمور بعد از پنج سال جنگهای خونین، بار دیگر به
ماوراءالنهر بازگشت. چنانکه در بازگشت خود آذربایجان و ولایات غربی ایران را به پسرش میرانشاه «799 ق / 1379 م» و خراسان و نواحی شرقی را به پسر دیگرش شاهرخ واگذاشت «800 ق/ 1398 م» این سومین یورش تیمور نیز همچون تهاجمات سابق اش، حاصل عمده ای جز به دست آوردن
غنائم به قیمت کشتارهای گسترده انسانها، در برنداشت. بطوریکه در این میان شهرهای بسیاری عرضه ویرانی و نابودی قرار گرفت و هنگامیکه جنگجوی فاتح در پایان اینهمه کشتار و ویرانی به تختگاه خود باز می گشت، ظاهراً هیچ گونه ناراحتی و عذاب وجدانی در خود نداشت؛ گویی تمام این تهاجمات خونین را برای خود نوعی ساعت و مأموریت تلقی می کرد که موجب تشفی خاطر او می شد.
