تاریخچه
شاید این پرسش برایتان مطرح شده باشد که کشف این واقعیت که میکروموجها از آن سوی
منظومه شمسی به ما میرسند، چگونه صورت گرفته است؟! حقیقت این است که این کشف بصورت تصادفی صورت پذیرفت! برای مکالمات تلفنی راه دور که فراز اقیانوسها انجام میگرفت از
امواج رادیویی استفاده میشد. غالبا در جریان این مکالمات اتفاق میافتاد که امواج رادیویی از منابع خارجی ، موجب بوجود آمدن تداخل میشدند. این امواج رادویی خارجی ، صداهای جزجز و در هم و برهمی ایجاد میکردند که شنیدن مکالمه را مشکل میکرد. این صداها را ایستایی نامیدند. دانشمندان درپی این بودند تا معلوم کنند که علت این امر چیست، بنابراین وسیلهای ساختند که امواج رادیویی را دریافت کند. آنها میدانستند که برخی از این امواج از
رعد و برق ، از هواپیماهایی که بر فراز آسمان عبور میکنند، از وسایل الکتریکی مجاور دستگاه و از چیزهایی دیگری میرسند. بر طرف کردن اینگونه مشکلات انجام پذیر بود، اما سرانجام نوع جدیدی ایستای ضعیف آشکار سازی شد که بسیار پایدار بود و از منابع معمولی هم بوجود نمیآمد. آنها وقتی کشف کردند که این امواج از آسمان بالای سرشان میآیند شگفت زده شدند. گویا این امواج از خورشید میآمدند. چرا که نه؟! خورشید همه نوع طول موجهای الکترومغناطیسی تابش میکند، پس باید تابش امواج رادیویی از خورشید نیز ممکن باشد. اما به تدریج و با ردیابی امواج مشخص شد که این امواج مزاحم ، از خورشید هم نمیآیند، و منبع ایستای ، باید بیرون منظومه شمسی ، و در جایی در میان
ستارگان باشد! سرانجام مشخص شد که مکان منبع ایستایی ، مرکز
کهکشان است.
منشأ امواج رادیویی و عکس العمل جو زمین
به عبارت دیگر ، امواج رادیویی از مرگ مجموعهای از چند صد میلیارد ستارهای که خورشید ما نیز جزء آنهاست میآیند! این کشف هیجان بسیاری از افراد را برانگیخت و سرانجام در سال 1938 میلادی مطالعه منابع امواج رادیویی در آسمان آغاز شد و حتی نقشهای رادیویی از آسمان تهیه و منتشر شد. به این ترتیب معلوم شد که گونههای بسیار اندکی از تابشهای الکترومغناطیسی میتوانند از جو زمین عبور کنند. البته نور معمولی عبور میکند، با این حال ، مقدار زیادی از
نور فرابنفش و طول موجهای کوتاهتر از آن و همچنین امواج فروسرخ و امواج رادیویی بلند از
جو زمین عبور نمیکنند. مانند این است که نوار نور معمولی ، پنجرهای در جو است که از میان آن میتوانیم کیهان را ببینیم. البته پنجره دومی نیز وجود دارد و آن ریز موجها هستند، این امواج بسادگی از جو زمین عبور میکنند. چنانچه امواج رادیوی بلند ، روی زمین تولید شوند، در برخورد با
یونوسفر پس میجهند و در فضای بیرونی زمین ناپدید میشوند. به همین دلیل ریزموجها در رادیو مورد استفاده قرار نگرفتند. به همین طریق امواج رادیویی بلند از فضای خارج به طرف ما میآیند در برخورد با یونوسفر زمین پس میجهند و هرگز به دستگاههای ما که روی زمین قرار دارند نمیرسند. ولی ریز موجها بصورت مستقیم از یونوسفر عبور میکنند و به ما میرسند. آن دسته از امواج رادیویی که بوسیله دانشمندان آشکار شده بودند، ریز موج بودند!
آشکار سازی ریزموجها
اگر چه در آغاز ، چون ریزموجها در
رادیو مورد استفاده قرار نمیگرفتند، دستگاههایی ابداع نشده بود که آنها را آشکار سازی کند، اما در جنگ جهانی دوم ، هنگامی که رادارها از حالت روی خارج شدند، دستگاههای ثبت کننده و مورد نیاز بدست دانشمندان رسید و در سال 1950 میلادی و پس از آن ،
تلسکوپهای رادیویی ساخته شدند و اخترشناسی رادیویی اهمیت بسیاری یافت و چون تلسکوپ رادیویی با امواج سر و کار دارند که بیشتر از یک میلیون مرتبه بلندتر از امواج نوری هستند، پس تلسکوپ رادیویی باید بیش از یک میلیون مرتبه وسیعتر از یک تلسکوپ معمولی باشد تا امکان دیدن با همان وضوح ممکن باشد، اگر چه چنینی امری بعید به نظر میرسد. اما ، راهی برای حل این مشکل وجود دارد. میتوان دو تلسکوپ رادیویی کوچک را با فاصله چندین کیلومتر چنان کامل و دقیق بکار انداخت که عمل متفق این دو ، مانند یک تلسکوپ رادیویی به وسعت چندین کیلومتر عمل میکند. به این طریق امروزه تلسکوپهای رادیویی بصورت مجموعهای بزرگ ساخته میشوند. در حالی که وضوح و دقت آنها از تلسکوپهای معمولی ، بسیار بسیار بیشتر است. جالب آنکه تلسکوپهای رادیویی اطلاعاتی را به دانشمندان میدهند که تلسکوپهای معمولی از ارائه کردن آن اطلاعات عاجزند. برای نمونه
کهکشانی که توسط تلسکوپهای معمولی و با نو معمولی دیده میشود، کاملا ساکت و آرام به نظر میرسد، ولی وقتی بوسیله یک تلسکوپ رادیویی مشاهده میشود، مقادیر عظیمی ریز موج از مرکز آن بیرون میآیند. یا ممکن است به نظر آید که انفجاری رخ داده است که مقادیر عظیمی از مواد گسیل کننده ریز موج از مرکز آن به هر دو طرف فرستاده میشوند. اینگونه کهکشانها را
کهکشانهای فعال مینامند.
مباحث مرتبط با عنوان