مقدمه
تیره کاکتوس (Cactaceae) ، گیاهانی گوشتی ، دارای شکل ظاهری بسیار متفاوت با گلهای کاسه گلی ، واجد پرچمهای متعدد و افزایش یافته است و اقلا 5 برچه پیوسته به صورت تخمدان زیرین و تمکن کناری دارند.
میوه سته و محتوی دانههایی با جنینی کمانی و خمیده همراه با پریسیوم است. کاکتاسهها معمولا گیاهان بیابانی و مخصوص مناطق کویری آمریکایی گرمسیری و بویژه مکزیک هستند. تیره کاکتاسه دارای 20 جنس و بیش از 1000 گونه است.
اختصاصات دستگاه رویشی
گیاهانی گوشتی هستند که با محیط خشک بیابانی و کویری کاملا سازش یافتهاند. در ساختار و بافتهای درونی ، اندامهای هوایی بویژه در ساقه ، سازمانی کامل برای ذخیره آب در سلولهای درشت خود دارند. ساقه متورم ، گوشتی آبدار این گیاهان فاقد برگ است و به جای آن خارهایی هستند که ظاهرا منشا برگی دارند.
اختصاصات دستگاه زایشی
گلها نرماده ، منفرد و غالبا بسیار درشت هستند و چون در فصل مرطوب و هنگام بارندگی ظاهر میشوند، بنابراین هیچگونه اختصاصات بیابانی یا کویری در آنها دیده نمیشود و غالبا منظم و کامل هستند. تعداد قطعات گل مانند
کاسبرگها ،
گلبرگها و
پرچمها همیشه نامشخص و همه آنها در امتداد یک مارپیچ قرار دارند.
برچهها 4 یا 5 عدد و در امتداد استقرار مارپیچی سایر قطعات گل قرار دارند و علاوه بر پیوستگی با این قطعات با یکدیگر نیز متحد میشوند.
بنابراین تخمدانی زیرین غیرآزاد و متصل را بوجود میآورند که سایر قطعات گل در بالای آن قرار دارند. برچهها باز هستند ولی لبه آنها بر هم متصل شده تخمدانی تکخانه با تمکن کناری را تشکیل میدهند. تخمکهای فراوان ، واژگون ، آویخته و بطور معلق در انتهای بند درازی قرار دارند که هنگام رسیدن غالبا منشعب شده و گسترش مییابند. خامه آزاد و میوه به صورت ستهای آبدار و گوشتی است.
جنسهای تیره کاکتوس
جنس اویونتیا
این جنس گونههای بیشمار دارد که در همه آنها ساقه منشعب بندبند و متشکل از بندهایی است که در آغاز مسطح و سپس استوانهای هستند. برگها در گیاهان این جنس استوانهای و بیدوام هستند و خیلی زود میریزند. محل جدا شدن برگها به تدریج برجسته و تکمهمانند شده و سطح آن از عناصر خارمانند گزنده و یا تیغها و نیشهای ریشکدار پوشیده میشود و گلها نیز در همین سطح پدید میآیند. گونهای از این جنس
اوپونتیا ولگاریس نام دارد که خاستگاه آن آمریکایی شمالی است. گونه دیگری از این جنس به نام
Opuntia.ficus-indice که خاستگاه آن آمریکای مرکزی است.
در برخی نواحی اروپا بویژه در زمینهای بایر اسپانیا مانند نواحی خشک و بیآب بین شهرهای گرانا اومادرید به فراوانی کاشته شده و بطور انبوه زمینهای وسیعی را پوشانیده است. انبوهی و گسترش و نمو گیاه در این ناحیه تقریبا بیش از سرزمین اصلی و خاستگاه اولیه آن است و این امر دلیل خوبی برای سازش گیاه با محیط جدیدی آن محسوب میشود. این گیاهان دارای میوه کروی ، آبدار نسبتا درشتی است که در چنان محیط خشک و گرم خوراک بسیار مطبوع به شمار میرود.
جنس پریسکما
این جنس که خاستگاه آن بخش مرکزی آمریکای جنوبی است دارای برگهایی با پهنک بیضی ، کشیده و کاملا کلروفیلدار است.
کاکتوس در ایران
کاکتوسها بومی ایران نیستند و برخی از آنها به عنوان زیستی وارد ایران شدهاند. در بین آنها گونه
Opuntia rulgaris از دیرباز وارد شده و به نامهای
گل عقربی ،
زبان مادر شوهر در نواحی ساحلی دریای خزر شناخته شده است و در گیلان و مازندران روی ماسههای کنار جاده فراوان به چشم میخورد. این گیاه را اهالی ابتدا به عنوان حفاظ ثانوی دیوارهای کوتاه یا چپرها کاشتهاند، ولی سازش گیاه با محیط سبب شده است تا به خوبی رشد و گسترش یابد و بخش نسبتا وسیعی را بپوشاند. گلهای زرد و طلایی این گیاهان در تابستان باز میشوند و خیلی زود به میوه تبدیل میشوند.
مباحث مرتبط با عنوان