V{maketoc}
!تعریف
__کافئین__ نوعی ماده آلکالوئیدی است که به طور طبیعی در برخی مواد غذایی از جمله دانه ((قهوه))، ((چای))، دانه ((کاکائو)) و… یافت می شود. این ماده را به برخی انواع نوشیدنی از جمله ((نوشابه)) اضافه می کنند.

کافئین سبب ایجاد طعم تلخی می شود. این ماده، محرک سیستم عصبی همراه با اثرات روان درمانی و همچنین تحریک کننده سیستم تنفسی است. کافئین ضربان قلب را بالا برده و ادرار آور است.

!خواص شیمیایی
کافئین یک آلکالئید از خانواده ((متیل گزانتین |متیل گزانتین ها)) است که خواص آن به ((تئوفیلین)) و ((تئوبرومین)) هم شبیه است. کافئین خالص، به صورت پودر سفید رنگ تلخی می باشد. این ماده از ترکیب ((کربن))، ((هیدرژن))، ((نیترژن)) و ((اکسیژن)) تشکیل شده است.

!خواص فیزیکی
کافئین خالص پودر نرم، بی بو، سفید و براقی می باشد. نقطه جوش آن 178 درجه سانتی گراد و نقطه ذوب آن 238 درجه سانتی گراد است. وزن مخصوص کافئین 2/1 است. پ هاش آن 9/6 می باشد. چگالی آن هم 7/6 است.

!منابع کافئین
منبع اصلی کافئین بین مواد ((غذا| غذایی)) مختلف، دانه قهوه می باشد.محتوای کافئین در مواد غذایی بسیار متغیر است. در سال ((2004م))، در اتیوپی درختانی پیدا شد که یک پانزدهم گیاهان کافئین دار، کافئین داشتند. احتمالاً در آینده نزدیک، از این گیاهان جدید برای تهیه ی نوشیدنی های قهوه که میزان کمتری کافئین داشته باشند، استفاده می شود.

یک دوز کافئین تقریباً 100 میلی گرم است که 150 میلی لیتر نوشیدنی قهوه یا یک عدد قرص کافئین، حاوی این مقدار کافئین می باشد. قهوه ها از نظر میزان کافئین بسیار با هم متفاوتند. یک فنجان قهوه می تواند بین 75 تا 250 میلی گرم کافئین داشته باشد. ((چای سیاه)) نسبت به قهوه حاوی کافئین کمتری است که البته به روش دم کردن آن بستگی دارد. ((چای سبز)) خیلی کم کافئین دارد. نوشابه ها معمولاً کمتر از قهوه کافئین دارند، اما برخی ((نوشابه های انرژی زا)) خیلی زیاد کافئین دارند ( در تهیه ی ((نوشیدنی های غیر الکلی))، میزان کافئین موجود در آنها توسط سازندگان به دقت کنترل می شود. معمولاً هرچه میزان کافئین این نوع نوشیدنی ها بالاتر باشد، محبوبیت آنها بیشتر می شود).

میزان کافئین موجود در چند ماده غذایی کافئین دار از قرار زیر است:
ـ ((شکلات)):
شکلات تلخ و شیرین: 875 میلی گرم در هر کیلوگرم
شکلات شیری: 100 تا 210 میلی گرم در هر کیلوگرم
-((کاکائو)): 17 میلی گرم در هر لیتر
ـ ((قهوه)):
قهوه ای که خوب دم شده: 130 تا 160 میلی گرم در هر لیتر
قهوه بدون کافئین: 13 تا 20 میلی گرم در هر لیتر
قهوه فوری: 130 تا 400 میلی گرم در هر لیتر
اسپرسو: 3400 میلی گرم در هر لیتر
ـ چای و دیگر موادی از این قبیل که آنها را دم می کنند:
چای سیاه (دم کرده): 85 تا 370 میلی گرم در هر لیتر
چای فوری: 120 میلی گرم در هر لیتر
چای سبز: 85 میلی گرم در هر لیتر
چای سفید: 68 میلی گرم در هر لیتر

به کافئین موجود در چای، گاهی ((تئین)) هم گفته می شود، چون قبلاً تصور می کردند که کافئین موجود در چای، چیزی جدای از کافئین موجود در قهوه می باشد.

ـ نوشیدنی انرژی زا: 350 میلی گرم در هر لیتر. در برخی کشورها این میزان کافئین را تا 135 میلی گرم کاهش می دهند.
ـ نوشیدنی غیر الکلی (کافئین دار): 100 تا 270 میلی گرم در هر لیتر
ـ قرص های کافئین: حاوی 200 میلی گرم کافئین می باشند.

در کشورهای اتحادیه اروپایی، هر ماده ای که میزان کافئین آن، بیش از 150 میلی گرم در لیتر باشد باید روی بسته آن هشدار داده شود. گاهی حتی روی بطری ((نوشابه |نوشابه های)) انرژی زا هم این هشدار به چشم می خورد. در بیشتر کشورها، کافئین را جزو مواد طعم دهنده تقسیم بندی می نمایند.

!سوخت و ساز کافئین و بررسی سمی بودن آن
گفته می شود که کافئین بر مغز با مسدود کردن راه گیرنده های ((آدنوزین)) عمل می کند. با مسدود شدن راه گیرنده های سلول های عصبی، آدنوزین فعالیت ((سلول های عصبی)) را کند می کند. این فرایند معمولاً هنگام ((خواب)) اتفاق می افتد. مولکول کافئین بسیار به آدنوزین شبیه است و راه همان گیرنده ها را می بندد، اما نمی گذارد که فعالیت سلول های عصبی کند شود. در عوض، کافئین فعالیت گیرنده ها و همچنین فعالیت خود آدنوزین را متوقف می کند. با افزایش فعالیت سلول های عصبی، هورمون اپینفرین آزاد می شود. با آزاد شدن این ((هورمون))، فرایندهایی حادث می شوند، از جمله بالا رفتن ضربان قلب، ((بالا رفتن فشار خون))، افزایش جریان ((خون)) در ((ماهیچه| ماهیچه ها))، کاهش جریان خون در پوست و اندام های داخلی و همچنین ترشح ((گلوکوز)) از ((کبد)).

! اثرات کافئین
__اثر کافئین بر مغز__، زود از بین می رود و بر خلاف دیگر مواد محرک یا الکل، تأثیر آن موقتی و کوتاه مدت است. در بسیاری افراد، مصرف کافئین مشکلی در تمرکز یا فعالیت های مغزی ایجاد نمی کند و به همین دلیل، انواع نوشیدنی های کافئین دار هنگام کار مورد استفاده قرار می گیرند. مصرف مداوم کافئین می تواند منجر به عادت به این ماده شود؛ به طوری که با مصرف نکردن آن بدن نسبت به ماده آدنوزین بیش از حد حساس می شود و همین امر سبب افت ((فشار خون)) می گردد. ((پایین آمدن فشار خون)) منجر به ((سردرد)) و دیگر علائم می شود. تحقیقات اخیر نشان می دهند که مصرف کافئین (موجود در قهوه) احتمالاً خطر ابتلا به بیماری ((پارکینسون)) را کاهش می دهد. البته در این مورد هنوز باید تحقیقات زیادی صورت گیرد.

مصرف بیش از حد کافئین می تواند سبب ((مسمومیت)) گردد. علائم این مسمومیت عبارتند از،__ بی قراری__، __عصبی بودن_، __هیجان--، __بی خوابی__، __صورت سرخ__، __ادرار بیش از اندازه__ و __ناراحتی های گوارشی__. این ناهنجاری در برخی افراد پس از مصرف روزانه __250__ میلی گرم کافئین حادث می شود. مصرف بیش از __1__ گرم کافئین در روز می تواند منجر به گرفتگی ماهیچه ای، افکار و صحبت پریشان و نامربوط، تنش های روانی و... شود. مسمومیت کافئین سبب بیماری هایی که علائم آنها شبیه به ناهنجاری های وحشت یا بیماری های مربوط به اضطراب است می شود.

هر چند مصرف معقول کافئین، مشکلات خاصی را در انسان به وجود نمی آورد اما این ماده برای بسیاری از حیوانات از جمله ((سگ)) و ((اسب)) به دلیل تفاوت در سوخت و ساز کبدشان، ماده ای سمی محسوب می شود.

اخیراً یک تحقیق جالب نشان داده است که مصرف کافئین، می تواند خطر ابتلا به ((دیابت ملیتوس)) را تا 50 درصد کاهش دهد. اگرچه این ((بیماری)) در ابتدا در بیمارانی مشاهده می شد که مقادیر زیادی قهوه (7 فنجان در روز) مصرف می نمودند، اما امروزه به این نتیجه رسیده اند که کافئین سبب بهبود بیماری دیابت می شود.

!سوء استفاده و اعتیاد به کافئین
کافئین در اشکال مختلف، معمولاً به منظور اثرات محرک خود مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه، این ماده را می توان در مقادیر بسیار زیاد تهیه نمود و در فرآورده های مختلف آن را به کار برد. کافئین خالص که در تهیه ی قرص های کافئین از آن استفاده می شود، به راحتی در دسترس می باشد. از این نوع قرص ها معمولاً کارگرها یا دانشجویانی که می خواهند برای کار یا مطالعه، تمام شب را بیداری بکشند استفاده می کنند. استفاده از قرص های کافئین به شدت مورد انتقاد قرار گرفته، چون بسیاری از متخصصین این قرص ها را دلیل ((مرگ)) دانش آموزان می دانند. به این دلیل که اغلب دانش آموزان، بدون آن که از اثرات مضر این قرص ها خبری داشته باشند، کافئین زیادی مصرف می کنند و جان می سپارند. امروزه در ایالات متحده آمریکا، میزان کافئین موجود در این قرص ها را به 200 میلی گرم کاهش داده اند و تمام تولید کنندگان موظفند این قانون را برای تهیه ی قرص های کافئین رعایت نمایند. البته باز هم چندین مورد مرگ به دلیل مصرف تعداد زیادی قرص به چشم می خورد.

اولین بار یک شیمی دان آلمانی به نام ''فردریک فرداناند رانج ''توانست در سال ((1819م)) کافئین را از مواد حاوی آن جدا سازی نماید. البته گفته ها حاکی از آن است که او این کار را به تحریک فردی به نام ''ژوهان وولف گنگ وان گوته ''انجام داد.

!همچنین ببینید:
*((شکلات))
*((کاکائو))
*(( آندورفین)).
*((بیماری))
*((سلامتی))