نگاه اجمالی
آب در زندگی بشر اهمیت بنیادی دارد. از این‌رو ، آب را
مایه حیات گویند. در روز گرم تابستان ، وقتی شیر آب قطع می‌شود، ضرورت وجود آب در زندگی انسان نمایان می‌گردد. انسان می‌تواند بدون غذا چند روزی را بگذراند، اما بدون آب بزودی از پا در می‌آید.
- آیا می توانید روزی را تجسم کنید که آب نداشته باشید؟
- آیا آب را بطور سالم و در حد نیاز استفاده می‌کنید؟
- آیا آب به اندازه کافی و در همه جا در دسترس بشر هست؟
- برای استفاده مطلوب از آب چه کار باید کرد؟
- .....
موقعیت جهانی آب
مقدار آب موجود در کره زمین تقریبا ثابت بوده است. این آب به مصارف آشامیدن ، کشاورزی ، صنعت و ... می‌رسد و زندگی بشر را بهبود می‌بخشد. اگر کره زمین از فضا روئیت شود، رنگ طبیعی آن آبی دیده می‌شود، یعنی کره ای که بیشتر سطح آن را آب پوشانده است. یعنی بخش اعظم سطح زمین را اقیانوس‌ها و دریاها فرا گرفته‌اند. از نقطه نظر حجم و اندازه ، در حدود 97.2%از آبهای موجود در جو زمین و آب موجود در خاکها و
آبهای زیرزمینی می‌باشند.
آب شیرین
انسان برای انجام فعالیت‌هایش به آب شیرین نیاز دارد. آب شیرین ، یعنی آبی که میزان نمکهای آن بسیار کم باشد. آب اقیانوس ها و دریاها شور هستند و استفاده از آنها نیازمند تصفیه کردن آنهاست که این امر به احداث مرکز تصفیه خانه آب با مکانیزم‌های پیشرفته تصفیه نیاز دارد. هزینه بالای این امر سبب شده است که انسان به آبهای شیرین موجود در خشکی‌ها و اتمسفر زمین قانع باشد.
حجم آب شیرین در جهان بسیار کم و در حدود 2.8% از حجم کل آب جهان است. برای مصرف آب شیرین اندک موجود در جهان ، محدودیت‌هایی هم وجود دارد، زیرا مقداری از آبهای شیرین جهان به شکل یخ در یخچالهای قطبی و کوهستانی قرار دارد که به این صورت قابل بهره برداری نمی‌باشند. اما انسان به آبهای شیرین موجود در رودها ، دریاچه‌ها ، و آبهای زیرزمینی دسترسی دارد.
البته آبهای زیرزمینی که در لایه‌های داخلی زمین موجود هستند، لازمه دسترسی به آنها مسائلی همچون اکتشاف ، حفر چاه ، کانال کشی و بکار بردن دستگاههای پمپ آب ، ایجاد تاسیسات و لوله‌کشی را در پی دارد.
گردش طبیعی آب
آبهای موجود در زمین همواره در حال تغییر شکل هستند. این آبها ،
حالات مایع ، جامد و گاز به خود می‌گیرند. جلوه‌های طبیعی آب بسیار وسیع است. مقداری از آن در زمین نفوذ کرده ، آبهای زیرزمینی را تشکیل می‌دهد. قدری از آن هم در درون شاخه‌ها ، برگ‌ها ، تنه و ریشه درختان ذخیره می‌شود. آیا جلوه‌های دیگری از آب می‌شناسید؟
آب موجود در اتمسفر زمین بر اثر گردش طبیعی آن هر 9 روز یک بار بین آسمان و زمین جابجا می‌شود. در هر سال این عمل چندین مرتبه تکرار می‌شود. حجم آبی که در هر سال به وسیله گردش آب در طبیعت فراهم می‌شود، در حدود 40000 کیلومتر مکعب است. انسان با تکنولوژی امروزی می‌تواند 25000 کیلومتر مکعب آن را مورد بهره برداری قرار دهد.
ریزش های جوی در همه جای سیاره زمین یکسان نیست و در برخی جاها بارندگی بیشتر از سایر مکانهاست.
وضعیت آبهای ایران
با توجه به قرار گرفتن ایران در نواحی خشک و بیابان ، مقدار بارندگی و حجم آبهای ایران کافی نیست. ریزشهای جوی نیز بطور یکنواخت صورت نمی‌گیرد. میانگین بارندگی سالانه در جهان در حدود 800mm تبخیر واقعی و 900mm تبخیر بالقوه می‌شوند. کشور ایران با اینکه 1.1% از مساحت خشکی‌های جهان را داراست، فقط 0.345% از آبهای موجود در خشکی‌های جهان را در اختیار دارد.
از سوی دیگر در اغلب مناطق ایران ، ریزشهای جوی بصورت محلی و فصلی است که نیاز چندانی به آب برای کشاورزی در پاییز و زمستان نیست، همچنین بارندگی بطور یکنواخت در کشور توزیع نمی‌شود. محدودیت منابع آب و توزیع فصلی نامناسب بارندگی دال بر این است که بایستی منابع آبهای موجود سطحی و زیرزمینی را بخوبی شناسای و مطالعه کرده ، با برنامه‌ریزی دقیق ، بهره برداری صحیح از آنها صورت گیرد.
البته مردم ایران از اول با این مشکل مواجه بوده‌اند و با حفر
قنات و
کاریز ، بهره‌برداری از آبهای زیرزمینی را ابداع کرده‌اند. با احداث سد و بندهای متعددی نیز آبهای سطحی را مورد استفاده قرار می‌دهند.
آنچه باید بدانیم
- حجم آبهای شیرین قابل استفاده توسط انسان بسیار محدود است.
- میزان بارندگی سالانه ایران بسیار کمتر از میانگین بارندگی جهانی است.
- پراکندگی بارش در همه جای ایران یکسان نیست و بیشتر بارندگی در زمان نامناسب برای کشاورزی صورت می‌گیرد.
- برای بهره برداری صحیص از منابع آب ، بایستی ابتدا منابع را خوب شناخته ، بر روی آنها برنامه‌ریزی دقیق انجام داد.
مباحث مرتبط با عنوان
