: پایتخت های ایران




-	{picture file=img/daneshnameh_up/building1-teheran-iran.jpg}	+	{picture=building1-teheran-iran75.JPG}

مقوله پایتخت یا مرکزیت سیاسی در ((ایران)) ، همانند محدوده های سیاسی آن ، در طول ((تاریخ)) فراز و نشیبهای زیادی داشته است و به تبعیت از تغییر حکومت ، پایتخت آن نیز ، جز در موارد معدود ، از شهری به شهر دیگر جا به جا شده است.

نگاهی به گذشته تاریخی این تغییر و تحول حاکی از انگیزه های مختلفی است که به تناسب زمان ، مکان و ساختار اجتماعی حکومت ، با محفوظ داشتن استراتژی سیاسی و مسایل ((ژئوپولیتیکی)) زمان ، موجب جا به جایی مرکز سیاسی کشور شده است. این انگیزه ها عمدتاً‌ در وهله نخست ، سیاسی ـ امنیتی ، و در وهله دوم اقتصادی ـ اجتماعی بوده است.

!پایتخت های ایران در دوران باستان

دوران باستان حدود 500/1 سال (هزاره قبل از میلاد تا ظهور ((اسلام))) را شامل می‌شود و محدوده ((جغرافی))ایی وسیعی را در بر می‌گیرد که از یک طرف شهرهای ((آسیای میانه)) در سمت شرق ، و از طرف دیگر ، کرانه‌های ((دجله و فرات)) در سمت غرب را شامل می‌شود.

در این دوره ، که از مهمترین دوره های سیاسی کشور کهنسال ایران است ، شهرهای متعددی با ویژگیهای مختلف به مرکزیت درآمده و یا به پایتختی ایران انتخاب شده‌اند. بقایای شهرهایی نظیر ((مرو))، ((نسا)) ، ((صد دروازه)) ، ((اصطخر))، ((مدائن)) ، ((تخت سلیمان)) ، ((نیشابور)) و امثال آنها ، که حاصل کاوشهای باستان شناختی 50 سال اخیر و همچنین تحقیقات به جای مانده از مورخین است ، حکایت از عظمت و شکوه این شهرها در آن روزگاران دارد.

مرز سیاسی ایران از دوران باستان تا دوران معاصر دستخوش تغییرات زیادی بوده و عمدتاً نیز محدود شده است ، لذا باید حتی‌المقدور شهرهایی مورد بررسی قرار گیرند که در محدوده مرزهای سیاسی کنونی ایران زمین واقع شده باشند. همچنین با توجه به اینکه سلسله‌ها و حکومتهای مختلف، پایتختهای متفاوتی داشته اند. پایتختهای باستانی در قالب حکومتهای ماد ، ((هخامنشی)) ، ((اشکانی)) و ((ساسانی)) مورد بررسی قرار می‌گیرند.

*((پایتخت مادها))

*((پایتخت هخامنشیان))

*((پایتخت اشکانیان))

*((پایتخت ساسانیان))

!پایتختهای ایران در دوران پس از اسلام

در دوران پس از اسلام ، سلسله های کوچک و بزرگ زیادی بر سرزمین ایران حکمرانی کردند و برای اداره کشور ، شهرهایی را به عنوان پایتخت خود قرار دادند. در این خصوص توجه به دو نکته حایر اهمیت است :‌ نخست اینکه طی دوران 1400 ساله پس از اسلام ، دهها سلسله و طایفه بر ایران حکم راندند که برخی از آنان فقط در بخشی از سرزمین و یا در مدت کوتاهی حکومت کردند. در اینجا از ذکر پایتخت حکومتهای کوچک خودداری می‌گردد و عمدتاً سلسله‌های مهم تاریخی و پایتختهای کشوری ذکر می‌شود. دوم اینکه برخی از پایتختهای دوران اسلامی در محدوده مرزهای سیاسی کنونی ایران واقع نمی‌شوند، به عنوان نمونه می‌توان از ((دمشق)) پایتخت ((امویان)) ، بغداد پایتخت ((عباسیان)) و یا ((بخارا)) پایتخت ((سامانیان)) نام برد که از ذکر آنها خودداری می شود. بنابراین ممکن است در روند بررسی پایتختهای ایران ، برخی از مقاطع تاریخی حذف گردد. از آنجایی که در قرون اولیه پس از اسلام ، محدوده کنونی ایران از مقر حکومت مرکزی به دور بوده است ، لذا در این دوران پایتخت کشوری و مقتدری در این پهنه از سرزمین وجود نداشته است و عمدتاً پایتختهای ولایتی و منطقه‌ای که مستقل هم نبودند ، بر مردم ایران حکومت می‌کردند. ایرانیان هنگامی که پس از گذر از ستم ((بنی‌امیه)) ، اندک‌اندک ستم بنی‌عباس را نیز دیدند ، به آرایش پایتخت مردمی خویش در دوران پس از اسلام برخاستند و از همه سو بدان روی آوردند. این شهر نیشابور بوده است.

*((پایتختهای قرون اولیه اسلامی)) (قبل از ایلخانیان)

*((پایتختهای ایلخانیان مغول))

*((پایتخت های صفویان))

*((پایتخت افشاریان))

*((پایتخت زندیان))

*((تهران پایتخت قاجاریه))

*((تهران پایتخت پهلوی))

*((تهران پایتخت جمهوری اسلامی))

*((انتقال پایتخت))