تاریخچه ی:
پایتختهای ایلخانیان مغول
پایتختهای ایلخانیان مغول
ایران در طول تاریخ یا از قسمت شمال غربی و یا شمال شرقی مورد حمله قرار گرفته است و ندرتاً از نواحی دیگر مهاجمین وارد ایران شدهاند. هجوم فرمانروایان ایران به سرزمینهای مجاور نیز از همین منطقه انجام شده است. لذا سیاست کشورداری ایلخانان حکم میکرد که پایتختهای خود را در این مناطق انتخاب کنند و براساس همین سیاست سه پایتخت مغولان در ایران (مراغه ، تبریز و سلطانیه) در شمال غرب کشور مکانیابی شدهاند.
مراغه اولین پایتخت ایلخانی بود که توسط هلاکو (653 الی 663 هـ .ق.) انتخاب گردید. به اعتقاد برخی از مورخین نام شهر ، مشتق از کلمه عربی مرغ (چراگاه) است و بنابراین در انتخاب شهر مراغه به عنوان پایتخت ، علاوه بر سیاست کشورداری ایلخانان ، عامل اقتصادی یعنی رونق کشاورزی و دامپروری نیز نقش داشته است. تقریباً تنها اثری که از قدیمیترین پایتخت ایلخانی باقی مانده است، رصدخانه مراغه است که بیشترین شهرت آن در قدمت آن نهفته است و قریب دو قرن قدیمیتر از رصدخانه معروف سمرقند است (میرفتاح ، پایتختهای ایلخانیان).
پس از به سلطنت رسیدن آباقا، وی مرکز حکومت را به تبریز ، که از قبل شهری بزرگ و آباد بوده و به عنوان مرکز ایالت از آن نام برده میشد، انتقال داد و مراغه در حد یک شهر باقی ماند. در این زمان ، تبریز شهری پررونق و استوار به شمار میآمد که از هر نظر شایستگی مرکزیت ایران را ، با توجه به مؤلفه های لازم ، دارا بود. این مؤلفهها تقریباً همان مؤلفه های انتخاب مراغه به پایتختی در زمان هلاکو محسوب می شدند، با این تفاوت که بسیار قویتر و غنیتر میدان عرضه پیدا کرده بودند.
تا زمان حکومت ارغون ، کوشش ایلخانان و کارگزاران آنان در شهرها و ولایات مختلف ، تحکیم سلطه دستگاه سلطنتی و برانداختن مدعیان حکومت بود ، لذا میتوان گفت که اکثر آنان فرصتی برای ساخت و ساز ویرانیهای اسلاف خود نداشتند. ساخت و ساز زمانی آغاز شد که دستگاه حکومتی تا اندازهای آرامش یافت زیرا اکثر گردنکشان و مدعیان حکومت یا از بین رفتند و یا منکوب دستگاه حکومتی شدند. از سوی دیگر مردم نیز حکومت را متعلق به مغولان غاصب نمی دانستند بلکه آنان را ایلخانان پرورش یافته در فرهنگ ایران میشناختند که بر ایران حکومت میکردند (میرفتاح ، پایتختهای ایلخانیان).
پس از آنکه ارغون شاه به سلطنت رسید ، دستور داد در منطقه شرویاز ، واقع در موقعیت فعلی سلطانیه و نزدیک شهر زنجان ، شهری بنا کنند. ادامه ساخت و ساز در سلطانیه توسط سلطان محمد خدابنده ، شهر سلطانیه را بنیان نهاد. با تولد شهر سلطانیه بدیهی است که رونق « شرویاز » تحت تأثیر پایتخت ایلخانان (سلطانیه) قرار گرفت.
توسعه معماری و شهرسازی ایلخانی را باید در معماری آثار باستانی ایران به ویژه در مرکز و جنوب ایران جستجو کرد. معماران آن دوران با خلق ویژگیهای برجسته ، این دوره را از ادوار قبل و بعد از خود متمایز ساختند.
انتخاب محل سلطانیه یا قنقراولانگ به دنبال مشورتی انجام شد که ارغون شاه با اطرافیانش داشته است « حاضرین هر یک را آنچه از عیب و هنر دانستند باز نمودند ». با تصویب قنقراولانگ ارغون شاه دستور داد طرح شهر را ترسیم کنند. بنابراین شهر سلطانیه یا قنقراولانگ دارای یک طرح از پیش اندیشیده بود. ظاهراً دستور ساخت شهر توسط ارغون شاه در سال 680 هـ .ق. صادر شده است (میرفتاح ، پایتختهای ایلخانیان).