@#17:وجین و سله شکنی
از بین بردن علفهای هرز را با استفاده از وسایل مکانیکی وجین گویند. تقریباً هر محصولی را می توان با نیروی کارگر وجین نمود، اما وجین گیاهانی که رشد رویشی زیادی داشته و با فاصله ردیف کم و بطور متراکمی کشت می شوند (مانند گندم، جو، یونجه و شبدر) ، بخصوص هنگامی که ارتفاع زیادی یافته باشند، عملاً مشکل است بعلاوه در صورتی که این گیاهان بمقدار کافی رشد یافته باشند، با علفهای هرز بخوبی رقابت می کنند. کنترل علفهای هرز در این محصولات با انجام عملیات صحیح طی دوران آیش و تهیه بستر، با تامین شرایط مطلوب رشد محصول و یا با استفاده از علف کشها انجام می شود. وجین معمولاً در مورد گیاهان وجینی (مانند ذرت، سیب زمینی ، توتون، چغندر قند، پنبه و غیره) که بطور ردیفی و با فاصله نسبتاً زیاد بین ردیفها (بیش از 40 سانتیمتر) کاشته می شوند انجام می گیرد. این محصولات ، بدلیل محدودیت رشد رویشی هر بوته و پائینی تراکم بوته، قدرت رقابت زیادی با علفهای هرز نداشته و عملکرد آنها در صورت عدم کنترل علفهای هرز افت شدیدی خواهد نمود. معمولاً وجین و سله شکنی این محصولات بطور همزمان و با یک وسیله انجام می شود.
سله لایه سخت و متراکمی است که در سطح خاکهای نیمه سنگین تا سنگین و تحت فشار آب تشکیل می شود. فشار وارده از برخورد متوالی قطرات باران و یا آبیاری سطحی بر خاکدانه ها و یا کلوخه های واقع در سطح خاک و نفوذ آب به درون آنها سبب می شود که ارتباط بین ذرات خاک از بین برود و ذرات رس آزاد گردند. ذرات رس آزاد شده، در خاک سطحی اشباع از آب نشست نموده و بطور متراکمی بهم می چسبند. کمبود ماده آلی خاک، جایگزین شدن کلسیم توسط سدیم و زیادی رس های منبسط شونده (مانند مونتمورایلونیت و ورمی کولایت) از عوامل اصلی در حساسیت خاک برای تشکیل سله هستند هر چه شدت آسیب به خاک شدیدتر باشد، قطر لایه متراکم شده بیشتر خواهد شد. تراکم خاک در سله سبب می شود که لوله های موئین بسیار باریکی تشکیل شوند. در نتیجه میزان تبخیر از سله مرطوب بسیار شدید است. با خشک شدن سله از ظرفیت هدایت هیدرولیکی آن کاسته می شود و میزان تبخیر نیز کاهش می یابد. سله در اثر خیس شدن منبسط می شود و فاصله بین ذرات رس را آب پر می کند به همین جهت نفوذ پذیری سله خیس نسبت به آب و هوا بسیار کم است. نفوذ پذیری سله خیس نسبت به آب حدود 200 برابر کمتر از خاک تغییر نیافته واقع در زیر آن می باشد این امر مشکلاتی را در آبیاری بوجود می آورد و تهویه خاک را محدود می سازد.
سله پس از خشک شدن بسیار سخت می شود و مانع رشد ریشه ها وخروج جوانه ها و سبز شدن بذر می گردد در اغلب موارد، جوانه ها بطور افقی در زیر سله رشد می کنند تا راهی از میان شکافهای سله به بیرون پیدا نمایند. (سله در اثر خشک شدن منقبض شده و ترک می خورد). هر چه گیاهچه در شت تر باشد به شکافهای بزرگتری در سله برای خروج نیازمند است. در صورتی که جوانه نتواند مقاومت سله را شکسته و آن را شکاف دهد و یا از میان ترک های سله خارج گردد، سبز شدن دچار اشکال میشود و رشد گیاهچه نیز کاهش می یابد. گاهی لپه های درشت در میان شکافهای سله گیر می کنند و در اثر تداوم رشد محور زیر لپه قطع می شوند. نزدیکی بذرها به یکدیگر به شکستن مقاومت و ایجاد شکافت در سله کمک نموده و سبز شدن بذرها را تسهیل می نماید. سله مرطوب مقاوت فیزیکی کمی دارد به همین جهت ممکن است با انجام آبیاری به فواصل زمانی کوتاه ، سله را مرطوب و نرم نگهداشت تا سبز شدن تسهیل گردد.اما این عمل موجب محدودیت تهویه و سردی خاک می گردد و سبز شدن از این طریق به تاخیر می افتد آبیاری به فواصل زمانی کوتاه برای نرم نگهداشتن سله، بخصوص در هوای سرد، نامطلوب می باشد.
مهمترین راه مباره با سله افزایش ماده آلی خاک است. خاک دانه هائی که دارای ماده آلی زیادی هستند پایدار بوده، مقاومت زیادی در مقابل فشار آبی دارند و متلاشی نمی گردند اما در صورت پیدایش سله لازم است سله شکنی انجام گیرد. درباره مفید بودن سله شکنی در محصول استقرار یافته تحت شرایط کشت آبی نواحی خشک و نیمه خشک اتفاق نظر نیست. گفته می شود که در این شرایط هنگامی می توان وارد زمین شد و سله شکنی نموده که خاک سطحی خشک شده و در نتیجه مقاومت زیادی در مقابل انتقال موئینگی رطوبت پیدا نموده و عملاً بصورت عایقی برای تبخیر رطوبت ذخیره شده در خاک عمقی عمل می نماید. اما جلوگیری از تبخیر رطوبت خاک عمقی تنها هدف سله شکنی نیست. سله خاکهای رسی و خاکهائی که فاقد ساختمان هستند بسیار ضخیم بوده، و مانع بزرگی در مقابل نفوذآبی و هوا بداخل خاک می باشد. سله شکنی این نوع خاکها موجب بهبود نفوذ آب و هوا بداخل خاک گشته طول دوره شرایط غیر هوازی را پس از هر آبیاری بشدت کاهش می دهد و رشدگیاه را بهبود می بخشد.بعلاوه هر بار سله شکنی موجب بهبود نفوذ پذیری خاک برای دو تا سه آبیاری بعدی نیز می گردد و تبخیر از خاک را طی مدت فوق کاهش می دهد.در نواحی پرباران، چه در کشت دیم و چه در کشت آبی، لازم است که خاک بدفعات زیادی سله شکنی شود. این عمل امکان نفوذ آب باران را بداخل خاک بوجود آورده،از فرسایش جلوگیری میکند و با پیشگیری از تبخیر سبب حفظ رطوبت ذخیره شده در خاک می گردد. علفهای هرز نیز طی عملیات سله شکنی کنترل می شوند. بنابراین وجین وسله شکنی با یک وسیله یا ماشین انجام می گیرند.
کارگر از وسایلی مانند چاقو،داس کوتاه ، کج بیل، شفره، بیلچه و یا چنگک استفاده و علفهای هرز را از ریشه قطع می کند. حرکت این وسایل در خاک و بیرون کشیدن علفهای هرز موجب باز شدن خاک و سله شکنی می گردد. همزمان با وجین و سله شکنی می توان تنک کردن محصول را نیز عملی ساخت. امتیاز کارگر بر ماشین آن است که کارگر می تواند وجین روی ردیف کاشت را نیز در هر مرحله ای از رشد به اجرا گذارد. وجین و سله شکنی مزارع بزرگ، بدلیل اتلاف وقت وهزینه بالا، با دست عملی نیست و با ماشین آلات انجام می شود.
عملیات وجین و سله شکنی ممکن است در زمانهای زیر انجام پذیرد.
1) وجین سله شکنی قبل از کاشت – در مواردی پس از انجام عملیات خاک ورزی اولیه و یا پس از اتمام عملیات تهیه بستر، بارانهای زیادی ریزش می یابند و یا آبیاری انجام می شود که در نتیجه خاک سله می بندد و یا علفهای هرزگسترش می یابند. برای وجین وسله شکنی زمینهای مسطح می توان از دیسک سبک، دندانه، چنگک گردان و انواع کولتیواتورها استفاده نمود. این وسایل خاک را بطور سطحی سله شکنی می کنند و علفهای هرز را از بین می برند. برای وجین وسله شکنی در شرایط جوی و پشته ممکن است از واحدهای مستقل چنگک گردان استفاده نمود برای این عمل ارتفاع کار چنکگها را طوری تنظیم می کنند که یک گروه از چنگکها روی پشته ها و گروهی دیگر در درون جویچه ها عمل نمایند.
2) وجین و سله شکنی در مرحله شبز شدن – وقوع باران یا آبیاری پس از کاشت سبب میشود که خاک سله بسته و سبز شدن محصول دچار اشکال شود.این عمل در محصولاتی که به صورت هیپوجیل سبز می شوند و یا ساقه چه آنها انعطاف کافی داشته و غیرشکننده است (مانند ذرت، آفتابگردان ؛ گلرنگ ، پنبه ، بادام زمینی و دندانه سبک منتشعی یک شاسی سبک است که روی آن میله های باریک فنری نصب شده اند عمق نفوذ میله ها در خاک محدود میباشد. سیب زمینی ) انجام پذیر است.چنگک گردان و دندانه سبک انگشتی برای اراضی مسطح و واحدهای مستقل چنکگ گردان برای جوی پشته مناسب می باشند. دستگاههای مورد استفاده روی و بین ردیفهای کاشت را مورد سله شکنی مختصری قرار می دهند و سبز شدن محصول را تسهیل می سازند طی این عمل علفهای هرز بسیار جوان و تازه سبز شده نیز کنترل می گردند زمان دقیق عمل به نوع محصول، ضخامت سله، رطوبت خاک و وسیله مورد استفاده بستگی دارد. تلفیق عوامل فوق می بایستی بنحوی باشد که عمل با حداقل خسارت به محصول همراه باشد.
3) وجین و سله شکنی پس از پایان تنک کردن – معمولاً پس از پایان تنک کردن محصول، آبیاری بعمل می آید. چنانچه پس از پایان تنک کردن فرصت موجود است و عجله زیادی در انجام آبیاری نیست. می توان وجین و سله شکنی را نیز در بین ردیفهای کاشت به اجرا گذاشت و سپس آبیاری کرد. واحدهای مستقل چنگک گردان و یا انواع کولتیواتورهای پاشنه ای برای این کار مناسب می باشند.
4) وجین و سله شکنی قبل از گسترش محصول – غالباً قبل از آن که محصول گسترش افقی و عمودی زیادی پیداکند و ورد تراکتور و یا ماشین آلات به مزرعه مشکل و یا غیر ممکن گردد، آخرین وجین سله شکنی بعمل می آید در اغلب موارد این مرحله از عمل با پاشیدن کود ازت سرک همراه است. وسایل مورد استفاده مشابه وضعیت قبل است، با این تفاوت که ممکن است واحد پاشش کود سرک در جلو تراکتور سوار شده باشد. پاشنه های کولتیواتور یا واحدهای مستقل چنکگ گردان ضمن کنترل علفهای هرز و سله شکنی، کود را نیز با خاک اختلاط می دهند. در پایان عملیات نسبت به آبیاری مزرعه اقدام می کنند.#@