| هیدروژن |
Hydrogen - هلیم |
H
Li
|
عکس پیدا نشد
|
|
| عمومی |
| نام, شماره
, علامت اختصاری | H, 1 ,Hydrogen |
| گروه شیمیایی | غیر فلزات |
| گروه, تناوب, بلوک |
s, 1, IA |
| جرم حجمی, سختی | 0.0899 kg/m3, ندارد |
| رنگ | بی رنگ
تصویر:125pxH2C1.jpg |
| خواص اتمی |
| وزن اتمی | 1.00794 amu |
| شعاع اتمی (calc) | 25 (53) pm |
| شعاع کووالانسی | 37 pm |
| شعاع وندروالس | 120 pm |
| ساختار الکترونی | 1s1 |
| -e بازای هر سطح انرژی | 1 |
| درجه اکسیداسیون «اکسید) | 1، «آمفوتریک) |
| ساختار کریستالی | شش گوشه |
| خواص فیزیکی |
| حالت ماده | گاز |
| نقطه ذوب |
14.025 K ° و (434- F ° )
|
| نقطه جوش |
20.268 K ° و (423- F ° )
|
| حجم مولی | 11.42 نماد مهندسی|ש»10-3
««متر مکعب بر مول|m3/mol |
| گرمای تبخیر | 0.44936 kJ/mol |
| گرمای هم جوشی | 0.05868 kJ/mol |
| فشار بخار | 209 Pa در 23 K |
| سرعت صوت | 1270 m/s در 298.15 K |
| متفرقه |
| الکترونگاتیویته | 2.2 «درجه پاولینگ) |
| ظرفیت گرمایی ویژه | 14304 «J/«kg*K |
| رسانائی الکتریکی | I__106/m اهم |
| رسانایی گرمایی | 0.1815 «W/«m*k |
| پتانسیل یونیزاسیون | 1312 kJ/mol |
| پایدارترین ایزوتوپها |
|
|
واحدهای SI و STP استفاده شده، مگر آنکه ذکر شده باشد. |
|
خصوصیات قابل توجه
هیدروژن سبک ترین عنصر شیمیایی بوده با معمول ترین ایزوتوپ آن که شامل تنها یک
پروتون و
الکترون است. در شرایط
فشار و دمای استاندارد هیدروژن یک
گاز،H
2،
دو اتمی با نقطه جوش 20.27°
K و نقطه ذوب 14.02° K را میسازد. در صورتیکه این گاز تحت فشار فوق العاده بالایی، مانند شرایطی که در مرکز
غولهای گازی وجود دارد، قرار گیرد مولکولها ماهیت خود را از دست داده و هیدروژن بصورت
فلزی مایع در می آید. (رجوع شود به
هیدروژن فلزی). اما در فشار های بسیار پایین مانند شرایطی که در فضا یافت می شود، به این علت که هیچ راهی برای ترکیب اتمهایش وجود ندارد، هیدروژن تمایل دارد تا بصورت اتم های مجزا در آمده؛ابرهای H
2 (هیدروژنی) تشکیل می شود که به
شکل گیری ستارگان نیز مرتبط می باشد.
این عنصر نقش بسیار حیاتی در تامین انرژی جهان از طریق
واکنش پروتون-پروتون و
چرخه کربن-نیتروژن به عهده دارد(اینها فرآیندهای
هم جوشی هستهای هستند که با ترکیب دو اتم هیدروژن به یک اتم
هلیم، مقدار بسیار عظیمی از انرژی آزاد می کنند.)
کاربردها
به مقدار بسیار زیادی هیدروژن در
فرآیند هابر (Haber Process) صنعت نیاز می باشد، مقدار قابل توجهی در برای تولید آمونیاک،
هیدروژنه کردن
چربیها و
روغنها، و تولید
متانول. سایر مواردی که نیازمند هیدروژن است عبارتند از:
- هیدرودیلکیلاسیون (hydrodealkylation)، هیدرودیسولفوریزاسیون (hydrodesulfurization) و هیدروکرکینک (hydrocracking)
- تولید اسید هیدروکلریک،جوشکاری،سوختهای موشک و احیاء سنگ معدن فلزی
- هیدروژن مایع در تحقیقات سرما شناسی مانند مطالعات ابررسانایی بکار می رود.
- تریتیوم که در رآکتورهای اتمی تولید می شود در ساخت بمبهای هیدروژنی مورد استفاده قرار می گیرد.
- هیدروژن چهارده و نیم بار از هوا سبکتر است و سابقا بعنوان عامل بالا برنده در بالونها و کشتیهای هوایی مورد استفاده قرار می گرفت تا وقتیکه فاجعه هیندنبرگ ثابت کرد که استفاده از این گاز برای این منظور بسیار خطرناک است.
- دوتریوم بعنوان یک کند کننده جهت کاهش حرکت نوترونها در فعالیت های هسته ای مورد استفاده قرار می گیرد، و ترکیبات دوتریوم در شیمی و زیست شناسی در مطالعاتتاثیرات ایزوتوپ، مورد استفاده وافع می شوند.
- تریتیوم که یک ایزوتوپ طبقه بندی شده در علوم زیست شناسی است که بعنوان یک منبع تشعشع در رنگهای نورانی کاربرد دارد.
هیدروژن می تواند در
موتورهای درون سوز سوخته شود و در برهه کوتاهی
اتومبیلهایی با سوخت هیدروژنی توسط شرکت Chrysler-BMW تولید شدند.
پیل های سوختی هیدروژنی، بعنوان راه کاری برای تولید
توان بالقوه ارزان و بدون
آلودگی، مورد توجه قرار گرفته است.
تاریخچه
هیدروژن
«فرانسه به معنی سازنده آب و واژه
یونانی hudôr یعنی "آب" و
gennen یعنی "تولید کننده") برای اولین بار در سال 1776 بوسیله
هنری کاوندیش بعنوان یک ماده مستقل شناخته شده،
آنتونی لاوازیه نام هیدروژن را برای این عنصر انتخاب کرد.
پیدایش
هیدروژن فراوانترین عنصر در جهان است بطوریکه 75%
جرم مواد طبیعی از این عنصر ساخته شده و بیش از 90%
اتمهای تشکیل دهنده آنها اتم های هیدروژن است.
این عنصر به مقدار زیاد و به وفور در
ستارگان و سیارات غولهای گازی یافت می شود. به نسبت فراوانی زیاد آن در جاهای دیگر، هیدروژن در اتمسفر
زمین بسیار رقیق است(1
ppm برحسب حجم). متعارف ترین منبع برای این عنصر در زمین
آب است که از دو قسمت هیدروژن و یک قسمت
اکسیژن (H
2O) ساخته شده است.
منابع دیگر عبارتند از بیشترین اشکال مواد آلی که در اندام تمام موجودات زنده شناخته شده وجود دارند،
زغال،
سوخت فسیلی و
گاز طبیعی. متان (
CH4)، که یکی از محصولات فرعی فساد ترکیبات آلی است که اهمیت منابع آن رو به افزایش است.
هیدروژن از چندین راه مختلف بدست می آید، عبور
بخار از روی
کربن داغ، تجزیه
هیدروکربن بوسیله حرارت، واکنش
هیدروکسید سدیم یا
پتاسیم بر
آلومینیوم،
الکترولیز آب یا از جابجائی آن در
اسیدها توسط
فلزات خاص.
هیدروژن تجاری در حجمهای زیاد معمولا بوسیله تجزیه گاز طبیعی تولید می شود.
ترکیبات
هیدروژن سبک ترین گازها با اکثر عناصر ترکیب شده و ترکیبات مختلف را بوجود می آورد. هیدروژن دارای عدد
اکترونگاتیویته 2.2 است پس هیدروژن هنگامی ترکیبات را می سازد که عناصر غیر فلزی تر و عناصر فلزی تری وجود داشته باشند. در این حالت(غیر فلزی) تشکیل دهنده ها
هیدریدها نامیده می شوند، که هیدروژن یا بصورت یونهای H
- یا بصورت حل شده در عنصر دیگر وجود خواهد داشت (مانند
هیدرید پالادیوم). در حالت دوم (ترکیب با فلز) هیدروژن تمایل برای تشکیل
پیوند کووالانسی دارد، چون یونهای H
+ بصورت یک اتم عریان فاقد الکترون در می آیند بنابراین تمایل شدیدی به جذب الکترونها به سمت خود داردند. هر دوی اینها تولید اسید می کنند. لذا حتی در یک محلول
اسیدی می توان یونهایی مثل H
3O
+ را دید که گویی پروتونها به جایی محکم به چیزی چسبیده اند.
هیدروژن با اکسیژن ترکیب شده و تولید آب می کند، H
2O، که در این واکنش مقدار زیادی انرژی را بصورتی آزاد می کند که، باعث
انفجار در هوا میگردد. به اکسید دوتریوم یا D
2O، که معمولا
آب سنگین گفته می شود. همچنین هیدروژن با
کربن یک سری ترکیبات گستردهای را بوجود می آورد. بخاطر ارتباط این ترکیبات با چیزهای زنده، این ترکیبات را
ترکیبات آلی می نامند، و به مطالعه خصوصیات این ترکیبات
شیمی آلی گفته می شود.
حالتها
در شرایط عادی گاز هیدروژن ترکیبی از دو نوع متمایز
مولکول است که با هم از نظر جهت چرخش
الکترونها و
هسته تفاوت دارند. این دو شکل به نام ارتو- و پارا- هیدروژن معروفند. (این مورد با ایزوتوپها فرق می کند به پاراگراف بعد توجه کنید.) در
شرایط استاندارد هیدروژن معمولی ترکیبی از 25% شکل پاراو 75% شکل ارتو است. شکل ارتو را نمی توان بصورت حالت خالص آن تهیه کرد. این دو مدل هیدروژن از نظر انرژی با هم متفاوتند که این مسئله موجب می گردد، تا خصوصیات فیزیکی آنها کمی متفاوت باشد. مثلا نقطه ذوب و جوش پاراهیدروژن تقریبا 0.1 K ° پائین تر از ارتوهیدروژن است. (به اصطلاح شکل عادی.)
ایزوتوپها
پروتیوم ، معمولی ترین
ایزوتوپ هیدروژن فاقد
نوترون است گرچه دو ایزوتوپ دیگر به نام
دوتریوم دارای یک نوترون و
تریتیوم رادیو اکتیویته دارای دو نوترون، وجود دارند. دو ایزوتوپ پایدار هیدروژن پروتیوم(H-1) و دیتریوم(D ، H-2) می باشند. دیتریوم شامل 0.0184-0.0082% درصد کل هیدروژن است
«IUPAC)؛ نسبتهای دیتریوم به پروتیوم با توجه به استاندارد مرجع آب
VSMOW اعلام میگردد. تریتیوم(T یا H-3)، یک ایزوتوپ رادیواکتیو دارای یک پرتون و دو نوترون می باشد. هیدروژن تنها عنصری است که ایزوتوپ های آن اسمی مختلفی دارند.
هشدارها
هیدروژن گازی است با قدرت اشتعال فوق العاده زیاد. این گاز همچنین به شدت با
کلر و
فلوئور واکنش نشان می هد. D
2O، یا
آب سنگین برای بسیاری از گونه های سمی است. اما مقدار قابل توجهی از آن برای کشتن انسان لازم است.
مشاهده شود:
جدوبل تناوبی ،
پیوند هیدروژنی ،
اتم هیدروژن ،
آنتی هیدروژن ،
اتومبیل هیدروژنی ،
فوتو هیدروژن .
مراجعه شود به:
