به طور کلی ارزش های انسانی در یک عنوان خلاصه می‌شود: معیار انسانیت درد داشتن و صاحب درد بودن است. این نکته هم در متون اسلامی و هم در عرفان مطرح است. فرق انسان و غیر انسان در این است که انسان صاحب درد است.
اولین دردی که عرفا در انسان مطرح می کنند، درد خداجویی است و همین درد، انسان را به عبادت و پرستش خدا و راز و نیاز با او می کشاند.
درد دیگری که ارزشمند است درد نسبت به خلق خداست یعنی درد داشتن از ناراحتی‌های دیگران است و هیچ به شخص او مربوط نیست.
سعدی می‌گوید:
من از بینوائی نیم روی زرد ***
غم بینوایان رخم زرد کرد
قرآن کریم درباره این درد در
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید:«
فلعلک باضع نفسک علی آثارهم ان لم یومنوا بهذاالحدیث اسفا» _سوره کهف، آیه6_ (شاید تو، ای پیامبر، از شدت تاسف و ناراحتی به خاطر ایمان نیاوردن مردم می‌خواهی خودت را به نابودی و هلاکت بیاندازی.)
و در سوره طه آیات 1 تا 3 می فرماید: " ای پیامبر! ما قرآن را بر تو نازل نکردیم تا خود را به مشقت بیاندازی. " و در آیه 128 سوره توبه درباره ویژگی های پیامبر اکرم می فرماید: " پیامبری از میان شما آمده است که رنج های شما بر او ناگوارست (و درد شما را دارد) و برای نجات شما و هدایت شما حریص و نسبت به شما دلسوز است."
در دوران حکومت کوتاه اما پر برکت
امیرالمومنین علیه السلام صحنه هایی از اظهار این همدردی با مردم در مقاطع مختلف به چشم می خورد. به عنوان نمونه هنگامی که امام خبر یافت که
عثمان بن حنیف ، نماینده او در
بصره، در یک مراسم مهمانی که تنها اشراف و ثروتمندان حضور داشته اند شرکت کرده است، نامه دردآلودی برای او نوشت و نارضایتی خویش را از عملکرد او بیان فرمود.
در قسمتی از این نامه علی علیه السلام یادآور می شوند که: اگر بخواهم می توانم از بهترین خوردینها (عسل مصفا) و بهترین پوشیدینها (حریر) استفاده کنم ولی هرگز که من چنین کنم و مهار خودم رابه دست حرص و هوای نفسم بدهم زیرا شاید در
عراق و
کوفه و
یمامه وسواحل
خلیج فارس و در
حجاز کسانی باشند که امید به یک قرص نان را هم نداشته باشند. آیا من با شکم سیر بخوابم ودر اطرافم شکم های گرسنه و جگرهای تشنه باشد؟{
اقنع من نفسی بان یقال امیرالمومنین ولااشارکهم فی مکارالدهی} (نهج البلاغه نامه 45)
آیا من به لقب و اسم قناعت کنم؟ آیا همینکه که مردم به من می گویند امیرالمومنین برای من کافی است و من با انسانها در سختیهای روزگار شرکت نداشته باشم؟ رهبران دینی در جامعه باید پیوسته با مردم همدردی داشته باشند و سطح زندگی خویش را در پایینترین موقعیت قرار دهند تا از نظر روحی و روانی به طبقات محروم و ضعیف فشاری وارد نشود.
حضرت علی علیه السلام در پاسخ به پرسش یکی از یارانش که درباره خشونت پوشاک و خوراک حضرت است می فرماید: همانا خداوند متعال بر پیشوایان عادل واجب فرموده است که زندگی خود را با سطح زندگی ضعیف ترین افراد جامعه تنظیم کنند تا اینکه فقر و ناداری آنها باعث فشار و تحریک و از بین آنها نشود.
منابع:
نهج البلاغه، نامه 45، خطبه 209؛
قرآن کریم، کتاب انسان کامل، آیت الله مطهری ص 76
