هولاکوء معروف به هلاکوخان یکی از چهار پسر « تولی » و نوه چنگیز خان مغول است مادر و نیز همسرش هر دو عیسوی مذهب بودند.
هلاکو در سال 651 مامور تسخیر
ایران مرکزی و غربی و فرو نشاندن فتنه های اسماعیلیان و سرکوبی خلیفه عباسی شد. لشگریان وی اکثراً از قبیله های عیسوی مذهب مغول بودند.
مقر اسماعیلیه در منطقه طالقان و کوههای الموت بود و آنها نزدیک به پنجاه قلعه مستحکم در اختیار داشتند ماموریت هلاکو ابتدا به امر برادر بزرگترش منگوقاآن شروع شد و ابتدا یکی از امرای لشگرش به قلعه های اسماعیلیه حمله برد و تعدادی از آنها را ویران کرد، سپس خود هلاکوخان پس از تصرف
ماوراء النهر در سال 653 هجری از رود جیحون گذشت و پس از اینکه حاکم خراسان تسلیم او شد، بقایای اسماعیلیه را مورد هجوم قرار داد و توانست بر آنها چیره شود.
هلاکو دستور داد که کتابخانه عظیم و بی مانند الموت را نابود سازند ولی عطاملک جوینی از دانشمندان بزرگ در خدمت هلاکو خان بود، اجازه خواست که نفایس کتابخانه را جدا کند و موفق به این کار شد؛ هلاکو خان پس از فتح الموت عازم
بغداد شد در حالی که دانشمندانی چون
خواجه نصیر الدین طوسی،
عطاملک جوینی و ابوبکر بن سعد اتابک در رکاب او بودند.
هفتمین و آخرین خلیفه عباسی بر تخت فرمانروایی بود، وی ایام را به مطالعه و لهو و لعب می گذراند و به سیاست و حکومت کاری نداشت، امور ممالک او را وزیرش اداره می کرد.
در رمضان سال 655 هلاکو کسانی را نزد خلیفه فرستاد و از او خواست که تسلیم شود و خود یا وزیرش نزد او بیایند اما خلیفه از این کار سرباز زد.
لذا هلاکو خان
بغداد را محاصره کرد، طی چند روز مغولان وارد شهر شدند و قدم به قدم شهر را ویران می کردند بسیاری را به قتل رساندند. بالاخره شهر تصرف شد و خلیفه با نزدیکانش تسلیم شدند.
هلاکو روز نهم
صفر سال 656 هجری وارد بغداد شد و
مستعصم بدست خود کلیه خزائن بغداد را به وی تسلیم کرد. اما هلاکوخان خلیفه عباسی را به قتل رسانده و بدین ترتیب به عمر طولانی سلسله عباسی پایان داد.
هلاکو پس از فتح بغداد متوجه
شام شد و سلاطین خاندان ایوبی را که حکومتهای متعددی در آنجا داشتند، شکست داد. فتوحات هلاکو منجر به تاسیس سلسله ایلخانان گردید، خود وی پس از آنکه با بستگان نزدیک خود از جمله « برکای » پسر « جوچی » دچار اختلاف شد، در سال 663 هجری قمری بیمار شد و پس از مدتی در سن 48 سالگی درگذشت.
منابع:
به نقل تاریخ مغول؛ لغت نامه دهخدا