منو
 کاربر Online
731 کاربر online
تاریخچه ی: هلاکو ایلخان مغول

نگارش: 2



هلاکو ایلخان مغول

«663 - 653 ق / 1265 - 1255 م»

هلاکو برادر منکو قاآن، خان مغول بود که به دستور برادر، مسؤول فتح و فرمانروایی بر ایران و بغداد شد.

هلاکو از فرزندان تولی بود که با حکومتش بر ایران، سلسله ایلخانان یا خانان محلی بنیاد گذاشته شد.


آغاز حملات هلاکو به غرب

حمله ی هلاکو به ایران

هلاکو در 30 ذی القعده 653 ق / 1 ژانویه 1256 م به همراه 000/129 مرد جنگی از جیحون گذشت و تقریباً بدون مقاومتی بخشهای شمالی فلات ایران را متصرف شد.

تنها اسماعیلیان بودند که در پناهگاههای مستحکم و غیر قابل دسترس خود سنگر گرفتند که عاقبت آنان نیز چون توان مقاومت و پایداری نیافتند ، تسلیم شدند.
واپسین امام اسماعیلی پس از این واقعه از دنیا رفت .

امیران و شاهان کوچک محلی مستقر در کوههای
زاگرس،
فارس و
کرمان
به میل خود فرمانبردارِ حاکمان تازه مغول شدند و خود و متصرفاتشان از آسیب در امان ماند.

در ایران نیز همچون آسیای مرکزی، مغولان به هیچ وجه در صدد آن نبودند که همه خاندانهای فرمانروایان محلی را براندازند و همه جا خود مستقیماً زمام امور را به دست گیرند.

هر کس به میل خود تسلیم آنان می‏شد، در امان می‏ماند و دیگر از ایشان بیم نداشت.

ولی لازم بود تا یک فرد مغول به عنوان ناظر در هر ناحیه مقیم شود تا خراج و مالیات را بستاند.

مغولان همچنین برخی از نواحی را که تسلیم نشده بودند، دست نخورده باقی گذاشتند، از آن گذشته مناطقی وجود داشت که به سبب صعب العبور بودن، قادر به تصرف آن جا نمی‏شدند.
از جمله
که به دلیل بدی آب و هوا و موانع طبیعی، مغولان را از اقامت طولانی در این نواحی باز می‏داشت.

پیشروی هلاکو به غرب و تصرف بغداد

هلاگو به پیشرفت خود به سوی غرب ایران ادامه داد.
در این هنگام سیاست سست و متزلزل مستعصم خلیفه عباسی و وزیرش، بستن یک پیمان مسالمت آمیز را با مغولان غیر ممکن ساخت.
بغداد در 4 صفر 656 ق / 10 فوریه 1285 م به تصرف مغولان درآمد و در مدت چند روز در معرض تاراج این قوم قرار گرفت.

اهل سنت مقیم این شهر، در مقایسه با شیعیان و مسیحیان، وضعی به مراتب ناگوارتر و وخیم‏تر داشتند. چرا که
  • مسیحیان توانسته بودند محبت خان مغول را که همسر اصلی او مذهب نسطوری داشت، نسبت به خود جلب کنند.
  • شیعیان هم از حمایت دانشمند ایرانی، خواجه نصیر الدین طوسی «وفات 672 ق / 1274 م» برخوردار بودند که در نزد هلاکو منزلتی عالی داشت.
نصیر الدین طوسی که از چنگ اسماعیلیان الموت همراه هلاکو شده بود ، به عنوان مشاور هلاکو خان و برتر از آن به عنوان منجم قرون وسطی شخصیتی برجسته داشت.
زیجی که او برای رصدهای نجومی در رصد خانه مراغهی آذربایجان فراهم آورده بود، به مدت چند سده مورد توجه قرار گرفت.

سقوط خلافت عباسی و پیشروی هلاکو

مغولان خلیفه را پس از چند روز کشتند و
خلافت عباسیان پس از پانصد سال پایانی نافرجام یافت و
سپاهیان مغول در ادامه پیشروی خود از بغداد به کرانه‏های مدیترانه،
از «جزیره» و دامنه‏های جنوبی کوههای ماورای قفقاز گذشتند.

عده‏ای از فرمانروایان محلی نیز که سر تسلیم فرو نیاوردند، پس از زد و خورد، مقهور و ناچار به طاعت شدند.

از آن گذشته، برخی نیز با توسل به دیپلماسی ماهرانه به سلامت رستند، چنان که ارتقیان و سلجوقیان روم نیز چنین کردند.

مرگ منکو قاآن و بازگشت هلاکو به آسیای مرکزی

در همین ایام منکو قاآن برادر هلاکو دار فانی را وداع گفت «657 ق / 1259 م» و چون قرار بود که خان دیگری به جای وی برگزیده شود، هلاگو ناگزیر عازم آسیای مرکزی شد.
در غیبت هولاگو در سال 658 ق / 1260 م، پیشرفت مغولان به سوی باختر محدود شد.

در عین حال، در این بین حادثه‏ای به وقوع پیوست که مسیر تاریخ را تغییر داد و به ویژه برای آینده جهان اسلام اهمیتی فراوان داشت. با بازگشت هولاگو خان، شهرهای سوریه به آسانی تسلیم فاتحان شرقی شد؛ تنها چند دژ کرانه دریا که برخی به صلیبیان تعلق داشت از تصرف مغولان مصون ماند.

درگیری مغولان با سپاه ممالیک

در 25 رمضان 658 ق / 3 سپتامبر 1260 م نیروهای مغول با سپاه ممالیک مصر در عَین جالوت واقع در شمال بیت المقدس رو به رو شدند.

ترکیب نژادی سپاهیان مملوک مصر بسیار شبیه مغولان بود، چه آنان را بیشتر از میان بردگان

ترک و
قفقازی

خریداری شده تمرین دیده و سپس آزاد شده، برگزیده بودند.
مملوکان با راه و رسم جنگی مهاجمان مغول - که بیشتر سوار نظام بودند - آشنایی کامل داشتند به طوری که می‏توانستند همچون حریفی برابر، در مقابل آنان بایستند.
در نبرد با مغولان، سپاه ممالیک به فرماندهی سیف الدین قدوز بر سپاه مغولان به سرداری کیتو بوقا که آیین مسیحی داشت، چیره شدند و

این نخستین باری بود که مغولان به صورت قطعی ضربه خوردند و ناچار از سوریه عقب نشینی کردند.

مملوکان بعد از پیروزی بر مغولان

کیتو بوقا سردار مغول که همچون همسر هلاکو آیین نسطوری داشت، تعصب و شوری زیاد در نشر مسیحیت و ایجاد اتحاد با صلیبیها نشان می‏داد و از آغاز فتح دمشق، شروع به تبدیل کردن مساجد به کلیساها کرد.

پس از شکست سپاه مغول، فرمانده سپاه ممالیک به محض آن که به کیتو بوقا دست یافت، در کشتنش درنگ نکرد.

تسلط مصر بر سوریه بار دیگر برقرار شد، و فرقه‏های گوناگون مسیحی، از جمله ارامنه ساکن شهرها که احتمالاً حامی دشمنان بودند، وضع ناگواری پیدا کردند.

سپاه ممالیک، خطوط دفاعی مقدم به سوریه و فلسطین را که برای پاسداری از دره نیل به آنها نیازمند بود در تصرف گرفتند و صلیبیان را از بسیاری جاها بیرون راندند. بدین ترتیب بقای حکومت ایشان تأمین شد. حتی حمله‏های بعدی مغول که از پایگاه میانرودان «بین النهرین» صورت گرفت، نتوانست در این وضع تغییری به وجود آورد.

لشکرکشی هلاکو؛ سیاست استیلا و ماندگاری

گفتنی است که ایران و قسمت خاوری هلال حاصلخیز در حمله هلاکو، آن اندازه آسیب ندید که یک نسل پیش از آن دیده بود.

این بار مغولان با اعقاب خود بسیار متفاوت بودند، با دنیای اسلام خیلی بیشتر آشنا شدند و از غارتگران وحشی گونه عهد چنگیز معتدل‏تر و مجرب‏تر به نظر می‏رسیدند.

لشکرکشی هلاکو بر خلاف لشکر کشی چنگیز که بیشتر برای انتقامجویی و تخریب و ویرانی بود، مبتنی بر یک نقشه و طرح از پیش تعیین شده صورت گرفت و هدف از آن نیز فرمانروایی، استیلا و ماندگاری بود.


تحکیم قدرت هلاکوخان

در بازگشت از مغولستان، هلاکو به تحکیم قدرت و دفع مدعیان پرداخت.

پسر عمو و مدعی عمده خود برکای - پسر جوجی - را که در دشت قبچاق حاکم بود، و دائماً بر ضد هلاکو تحریک می‏کرد، در اران، نزدیک شماخی مغلوب نمود «جمادی الاول 661 ق».
متصرفات خود را نیز بین پسران و امرای مطیع و دست نشانده خویش تقسیم کرد. از جمله

خراسان و جبال را به پسرش اباقا ، و
اران و آذربایجان را به پسر دیگرش یشموت داد.

معین الدوله پروانه را شحنه مغول در روم و
امیر انکیانو را شحنه مغول در فارس کرد.

وزارت خود را نیز که در آغاز ورود به ایران به امیر سیف الدین خوارزمی سپرده بود،
در اواخر و به دنبال قتل او «661 ق»، به شمس الدین محمد جوینی برادر عطا ملک جوینی داد.


سیاست آبادانی هلاکو خان

هلاکو در آباد کردن خرابیهایی که لشکرکشیهایش موجب آن شده بود، اهتمام بسیار ورزید.

بناهایی هم به وجود آورد که از جمله
یک معبد بودایی در خوی و
قصری در دامنه جبال آلاقاغ بود.

خود او هم در سن چهل و هشت سالگی در ربیع الثانی 663 ق / ژانویه 1265 م در حوالی دریاچه ارومیه درگذشت و در کوهِ شاهو به خاک سپرده شد.

مطابق آیین مغول برایش دخمه ساختند و جسدش را با زر و جواهر در آن جا دفن کردند تا در عالم دیگر به وحشت تنهایی دچار نشود.

تختگاه او در اواخر عمر، مراغه بود.

میگویند غنایم و اموالش را در قلعه‏ای در یک جزیره واقع در ارومیه ذخیره کرد که بعدها به زیر آب رفت و نشانی از آن به دست نیامد.



همچنین ببینید

نگاهی دیگر به نتایج حمله ی مغول

نگاهی دیگر به نتایج حمله ی مغول

البته تهاجم مغول باعث شد که
  • از اهمیت ماوراءالنهر به عنوان یک مرکز اسلامی بسیار کاسته شود.
بالاتر از همه،
  • بغداد به سرعت از یک مرکز خلافت و ام القرای اسلامی به مقام یک شهر کوچک ایالتی تنزل کرد.
از سوی دیگر،
  • در دره نیل، شهرها دست نخورده باقی ماند و مردم به هیچ وجه در معرض قتل و غارت قرار نگرفتند، در نتیجه قبطیان مسیحی بر سر جای خود باقی ماندند.
    • سازمانهای تعلیمی اسلام به ویژه الازهر، که مدرسه اهل سنت شده بود، اکنون می‏توانست به راحتی به فعالیت خود ادامه دهد و دره نیل را به صورت مرکز روحانی اسلام عربی در سده‏های آینده درآورد. تأثیر این امر در شمال آفریقا نیز احساس می‏شد. *مقارن این اوضاع و احوال، یک اسلام ایرانی دوش به دوش و با حقوق مساوی و برابر با اسلام عربی وجود پیدا کرد و حتی در آناتولی و هند، مراکز فرهنگی و اسلامی مشابهی به زودی تأسیس شد.





تاریخ شماره نسخه کاربر توضیح اقدام
 چهارشنبه 15 شهریور 1385 [10:23 ]   6   آآوا رسا      جاری 
 چهارشنبه 15 شهریور 1385 [10:22 ]   5   آآوا رسا      v  c  d  s 
 چهارشنبه 15 شهریور 1385 [10:11 ]   4   آآوا رسا      v  c  d  s 
 چهارشنبه 15 شهریور 1385 [10:09 ]   3   آآوا رسا      v  c  d  s 
 چهارشنبه 15 شهریور 1385 [10:02 ]   2   آآوا رسا      v  c  d  s 
 یکشنبه 28 فروردین 1384 [07:59 ]   1   نغمه آذربویه      v  c  d  s 


ارسال توضیح جدید
الزامی
big grin confused جالب cry eek evil فریاد اخم خبر lol عصبانی mr green خنثی سوال razz redface rolleyes غمگین smile surprised twisted چشمک arrow



از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..