نیکوتین، نوعی ترکیب آلی است که در گیاه تنباکو یافت می شود. نیکوتین بیشتر در برگ های این گیاه وجود دارد. در گیاه خشک تنباکو، 3/0 تا 5 درصد نیکوتین وجود دارد. سنتز این ماده در ریشه گیاه آغاز شده و در برگ ها کامل می شود. نیکوتین نوعی سم قوی است که در تهیه بسیاری از حشره کش ها به کار می رود. در مقادیر کم، نیکوتین نوعی داروی محرک به حساب آمده که همین خاصیت، باعث لذت و عادت به سیگار کشیدن می شود. بجز گیاه تنباکو، نیکوتین در برخی مواد از جمله گوجه فرنگی، سیب زمینی، بادمجان و فلفل سبز یافت می شود.

خواص شیمیایی نیکوتین

نیکوتین از کربن، هیدرژن و اکسیژن تشکیل یافته است. در آب حل می شود و برای استخراج آن از گیاه تنباکو، کافی است که تنباکوی تکه شده را برای دوازده ساعت در لیوان آب قرار دهید.

اثرات نیکوتین در بدن

در مقادیر کم، نیکوتین نوعی داروی محرک به حساب آمده که فعالیت، میزان هوشیاری و حافظه را زیاد می کند. کسانی که از آن استفاده می کنند، اثرات آرامش دهنده لذت بخش آن را پس از مصرف، بیان می کنند. همچنین نیکوتین ضربان قلب و فشار خون را بالا
می برد و در عوض، اشتهای افراد را کم می کند. اگر زیاد مصرف شود، ممکن است سبب حالت تهوع یا استفراغ گردد.
کسانی که به مصرف نیکوتین معتاد شده اند، بدنشان به این ماده عادت کرده است. تحقیقی که در 16 می سال 1988م انجام شد نشان داد که اعتیاد به مصرف نیکوتین، مثل اعتیاد به مصرف مواد مخدری همچون کوکائین یا هروئین است؛ اگرچه افراد سیگاری با این موضوع مخالفند و نیکوتین را از دیگر مواد مخدر جدا می دانند.
ترک نیکوتین معمولاً سبب سردرد، اضطراب یا تند مزاجی می شود. این علائم ممکن است تا چند ماه یا حتی چند سال ادامه یابد؛ اگرچه حادترین این علائم تنها در 48 تا 72 ساعت اولیه ترک سیگار حادث می شود.
اگرچه مقدار نیکوتینی که افراد سیگاری از طریق دود سیگار وارد بدن خود می کنند، بسیار کم است (چون بخش عمده ی این ماده در اثر حرارت از بین می رود)، با این حال ممکن است اعتیاد آور باشد. میزان نیکوتینی که بدن آنرا جذب می کند به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله نوع سیگار و اینکه شخص سیگاری دود سیگار را فرو می دهد یا خیر و همچنین آیا از فیلتر استفاده شده است یا نه.

همین که نیکوتین وارد بدن شود، از طریق جریان خون بسرعت در سراسر بدن انتشار پیدا
می کند. نیکوتین بر گیرنده های استیل کلین اثر گذاشته و در غلظت های کم، فعالیت این گیرنده ها را تحریک می کند و بدنبال آن، ترشح هورمون آدرنالین که نوعی هورمون محرک است زیاد می شود. انتشار هورمون آدرنالین در خون، ضربان قلب، فشار خون و سرعت تنفس را بالا می برد. همچنین میزان گلوکوز خون زیاد می شود. هنگامی که میزان مصرف نیکوتین بالا باشد، فعالیت گیرنده های استیل کلین را متوقف نموده که این امر سبب مسمومیت شده و نیکوتین در اینجا همچون یک حشره کش عمل می کند.

تحقیقات نشان داده که اکثر افراد مبتلا به شیزوفرنی، سیگاری هستند. تقریبا 75 تا 90 درصد افراد مبتلا به شیزوفرنی، سیگاری هستند. گفته شده که افراد مبتلا به شیزوفرنی، معمولاً به امید درمان خود سیگاری می شوند.

امروزه برای درمان برخی ناهنجاری ها از جمله پارکینسون و آلزایمر، خواص نیکوتین و مشتقات آنرا به عنوان دارو مورد آزمایش قرار داده اند.

مدتها تصور می شد که وجود قیر و دیگر مواد شیمیایی در تنباکو، دلیل اصلی بروز سرطان در افراد سیگاری می باشد. امروزه ثابت شده که نیکوتین خاصیت سرطان زایی دارد؛ به این دلیل که این ماده جلوی عملکرد طبیعی بدن به منظور دفع کردن سلول های آسیب دیده که ممکن است در آینده سرطانی شوند را می گیرد. به همین دلیل مصرف نیکوتین سرطان زاست.

تاریخچه نیکوتین

اولین بار، ژان نیکوت ( که احتمالاً نام نیکوتین هم از نام او گرفته شده) بود که دانه تنباکو را از پرتغال به پاریس برد و از آن برای مصارف پزشکی استفاده کرد. در سال 1828م، برای اولین بار نیکوتین را از گیاه تنباکو استخراج کردند. در سال 1843م فرمول مولکولی آن کشف شد و در سال 1904م، برای اولین بار ترکیبات نیکوتین دار ساخته شدند.