آشنایی
کودهای شیمیایی از مواد اصلی مانند
فسفر ،
ازت ،
پتاسیم و عناصر فرعی از قبیل
کلسیم ،
منیزیم و
سولفورو و مواد جزیی نظیر
آهن ،
بور ،
مس ،
منگنز ،
روی ،
مولیبدن و
کلر تشکیل شده‌اند. عیار کودهای شیمیایی به صورت سه عدد گزارش می‌شود. عدد نخست نشانگر درصد نیتروژن ، عدد دوم نماینده درصد P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> و عدد سوم نشان دهنده درصد K<sub>2</sub>O است و به صورت (N , P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> , K<sub>2</sub>O) یا (N , P , K) نمایش داده می‌شود.
کودهای ازت دار
پیش از این ، بخش اعظم ازت مورد نیاز گیاهان از
کودهای حیوانی فراهم شده است و اکنون ازت ، بزرگترین بخش از کودهای شیمیایی را تشکیل می‌دهد. از این ماده به صورتهای آلی و معدنی استفاده می‌شود. مهمترین منابع ازت تجارتی شامل
نیترات آمونیوم ،
سولفات آمونیوم ،
نیترات کلسیم ،
نیترات پتاسیم و
اوره است. بیش از 75 درصد ازت تولیدی به مصرف تهیه کودهای شیمیایی می‌رسد.<br><br>مواد اولیه‌ای که در تهیه آمونیاک بکار می‌روند شامل
چوب ،
زغال سنگ ،
کک ، گاز و
نفت خام است. استفاده از اوره در سالهای 1970 متداول گردید. میزان ازت اوره از سایر ترکیبات ازت دار بیشتر است. مقدار کودهای ازت دار مصرف شده در سطح جهانی در سال 1955 به میزان 6.51 میلیون تن بوده که در سال 1980 به 57.28 میلیون تن افزایش یافته است.
فسفر از عناصر اصلی در تغذیه گیاهان محسوب می‌شود. بیش از 90 درصد مواد معدنی فسفاته به مصرف تهیه کودهای شیمیایی می‌رسد. فسفات در طبیعت در سنگهای رسوبی و آذرین یافت می‌شود. آپاتیت و فرانکولیت مهمترین
کانیهای فسفاته به شمار می‌روند. بیش از 80 درصد فسفات جهان از
کاسنارهای رسوبی و کمتر از 20 درصد آن از کاسنارهای آذرین بدست می‌آید. کربناتیتها و کمپلکسهای آذرین آلکالی مهمترین خاستگاه کاسنارهای آذرین محسوب می‌شوند. <br><br>کاسنارهای فسفات رسوبی به دو صورت فسفرین و گوانو یافت می‌شوند. گوانو عبارت از تجمع فضولات پرندگان دریایی است.میزان P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> سنگهای آذرین غالبا کمتر از 0.2 درصد است. حدود 200 کانی حاوی بیش از 1 درصد P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> می‌باشند. فلوئور آپاتیت مهمترین کانی سنگهای آذرین است که میزان P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> آن در حدود 42 درصد است. کربنات آپاتیت و فرانکولیت مهمترین کانیهای کاسنارهای فسفات دار رسوبی هستند. عناصر مزاحم کانسنگ فسفات به شرح زیرند.
آهن و آلومینیوم
مجموع آهن و آلومینیوم
کانسنگ تغلیظ شده باید بین 2.5 تا 4.5 درصد باشد.
اکسید کلسیم
نسبت P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> : CaO باید کمتر از 1 : 1.6 باشد و بالا بودن میزان CaO موجب افزایش
اسید سولفوریک مصرفی و در نتیجه غیر اقتصادی بودن محصول می‌گردد.
اکسید منیزیم
میزان MgO باید کمتر از 0.25 در کانسنگ تغلیظ شده باشد.
میزان فلوئور
نسبت F<sub>2</sub> : P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> باید در محدوده 1 : 8 تا 1 : 11 باشد و در صورتی که این نسبت از 1 : 8 کمتر شود،
فلوئور ایجاد شکاف خواهد کرد.
کلرورها
میزان کلرور ، باید کمتر از 0.13 درصد باشد. افزون بودن کلروها موجب فرسودگی کارخانه می‌شود.
پیریت
در روش مرطوب ، وجود پیریت با آپاتیت موجب خطر می‌گردد.
مواد آلی
میزان ترکیبات آلی باید در کانسنگ حداقل باشد.
پتاسیم از عناصر اصلی تغذیه گیاهان به شمار می‌رود. مهمترین کانیهای پتاسیم دار قابل جذب (که به سرعت توسط گیاهان جذب می‌شود) کلرور پتاسیم است. کلرور پتاسیم در
رسوبات تبخیری یافت می‌شود. از کانیهای دیگر سیلیکاتهای پتاسیم دار و سولفات پتاسیم - منیزیم را می‌توان نام برد. میزان کودهای پتاسیم تولیدی جهان در سال 1955 در حدود 5.33 میلیون تن بود، که در سال 1970 به 12.59 میلیون تن و در سال 1980 به 19.89 میلیون تن افزایش یافته است.
منیزیم
منیزیم به مقدار کم و به صورت یونی توسط گیاهان جذب می‌شود و به مصرف می‌رسد. کانیهای منیزیم دار که توانایی حل و جذب سریع توسط گیاهان را دارند، شامل سولفات پتاسیم و منیزیم (K<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>.2MgSO<sub>4</sub>) ، سولفات منیزیم آبدار (MgSO<sub>4</sub>.H<sub>2</sub>O) و سولفات منیزیم آبدار دیگر به فرمول (MgSO<sub>4</sub>.7H<sub>2</sub>O) است. کانیهای منیزیم دار که دارای قدرت حلالیت کم و قابلیت جذب طولانی بوسیله گیاهان هستند، شامل دولومیت ، بروسیت ، منیزیم و پریکلاز است. از سیلیکاتهای منیزیم دار به ندرت استفاده می‌شود.
کلسیم
کلسیم نظیر منیزیم در مقایسه با پتاسیم ، فسفر و نیتروژن در تغذیه گیاهان از اهمیت کمتری برخوردار است. کلسیم به حالت یونی قابل جذب توسط گیاه است. مهمترین منبع کلسیم ، کربنات کلسیم است که به صورت ماده پرکننده به کودهای شیمیایی افزوده می‌شود.
گوگرد
یکی دیگر از موادی که در تغذیه گیاهان اهمیت دارد،
گوگرد است. همراه با
سوپر فسفات ، مقداری
ژیپس وجود دارد که به عنوان ماده اولیه گوگرد محسوب می‌شود. در صورتی که ترکیبات فسفاته فاقد ترکیبات گوگرد دار باشند، به منظور تامین گوگرد آنها می‌توان از سولفات پتاسیم - منیزیم و یا از ژیپس استفاده نمود.
آهن
این عنصر همراه با
ترکیبات فسفاته و
سولفاته به خاک افزوده می‌شود.
خاکهای اسیدی به مقدار بیشتری آهن نیاز دارند.
بور
در رژیم غذایی بعضی از گیاهان نظیر
ذرت ،
پنبه و
یونجه وجود عنصر بور ضرورت دارد. مهمترین کانیهای بور دار شامل بوراکسی (Na<sub>2</sub>B<sub>4</sub>O<sub>7</sub>.10H<sub>2</sub>O) دکولمانیت (Ca<sub>2</sub>B,sub>6</sub>O<sub>11</sub>.5H<sub>2</sub>O) است.
سایر عناصر
مس به مقدار کم و به صورت کالکوپیریت ، کالکوزین و یا اکسیدهای مس به کود افزوده می‌گردد.
منگنز به مقدار کم در رژیم غذایی بعضی از گیاهان مورد نیاز است که به صورت اکسید به خاک اضافه می‌شود. روی و مولیبدن به میزان کم به صورت سولفید به خاک افزوده می‌شود.
کانسارهای رسوبی فسفات دار
مهمترین منابع فسفات دنیا را کانسارهای رسوبی تشکیل می‌دهند. حدود 85 درصد فسفات دنیا از کانسارهای رسوبی و 15 درصد آن از کانسارهای آذرین بدست می‌آید. آپاتیت همراه با کمپلکسهای آذرین آلکالی و کربناتیت در
ریفتهای داخل قاره تشکیل شده است. فلورو آپاتیت مهمترین کانی فسفاته سنگهای آذرین است که مقدار قابل توجهی عناصر کمیاب نیز دارد. سنگهای رسوبی حاوی کانیهای فسفاته را به دو گروه فسفریت و فسفاتی تقسیم می‌نمایند.<br><br> فسفریتها به آن دسته از سنگهای رسوبی اطلاق می‌شود که حاوی بیش از ده درصد کانی فسفاته باشند و سنگهای فسفاتی کمتر از ده درصد
کانی فسفاته دارند. مهمترین کانیهای فسفاته سنگهای رسوبی شامل کربناتوفلور آپاتیت ، کلرورآپاتیت ، هیدروکسی آپاتیت و فلورآپاتیت است. منشا فسفات از سنگهای آذرین غنی از آپاتیت ، بویژه سنگهای آذرین آلکالن و کربناتیت است. <br><br>این سنگها در ریفتهای داخل قاره‌ای تشکیل می‌شوند. فسفریتها در عمق کم و یا در عمق زیاد تشکیل می‌شوند. فسفریتها از نوع کربنات ، دولومیت ، مارن و یا
چرت هستند. بافت فسفریتهای کم عمق از نوع نودولی و الیتی است. در صورتی که بافت فسفریتهای عمق زیاد از نوع توده‌ای و لایه‌ای است. عیار P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> کانسارهای فسفریت 15 تا 30 درصد و میزان ذخیره‌ای 5 تا 4000 میلیون تن است.
مباحث مرتبط با عنوان
