: نفت و قیر در ایران قدیم

کاربر Online

956 کاربر online

تفاوت با نگارش: 1

Lines: 1-29

	{img src=img/daneshnameh_up/a/a5/oilll.jpg}		{img src=img/daneshnameh_up/a/a5/oilll.jpg}

!تاریخچه استخراج نفت

در میان تمدنهای بین النهرین ، ((استخراج نفت|استخراج)) و استفاده تجارت ((نفت خام|نفت)) و ((قیر)) رواج داشت، چندان که برخی لوحه‌های سنگی که به خط میخی نگاشته شده است، جزئیات این تجارت و از جمله قیمتهای رسمی آن را گزارش می‌دهد. یکی از این لوحه‌های سنگی به روزگار __حمورابی__ (پادشاه بابل) ، در حدود 3800 سال پیش بر می‌گردد.

!موارد استفاده از قیر در دنیای قدیم

باستان شناسان در ویرانه های شهرهای قدیم بین النهرین از قبیل __اور__ و __بابل__ کشف کرده‌اند که قیر به عنوان ملاط در بنای دیوارهای آجری بکار می‌رفته است. همچنین مردم بابل برای مراسم دینی خود جاده‌های آسفالته (متشکل از لایه‌های شن و آجر قیراندود) احداث کرده بودند. به نظر می‌رسد که ایرانیان چندان استفاده از قیر نمی‌کردند، زیرا از آثار معماری باستانی ایران چنین قرائنی بدست نیامده است.

استفاده دیگر قیر این بود که قایقها و ظروف آب را با قیر می‌اندودند، تا منافذ عبور آب را ببندد. در کتاب تورات (سفرتکوین) ، صریحا ذکر شده است که خداوند به __حضرت نوح (ع)__ دستور داد تا پیش از آمدن طوفان و بلای آسمانی ، کشتی بزرگی بسازد و دیواره‌های درونی و بیرونی آن را قیراندود کند. در داستان دیگر ((تورات)) و ((قرآن)) می‌خوانیم که مادر __حضرت موسی (ع)__ طفل خود را در سبد گذاشت و به آب رودخانه نیل انداخت تا از دست جلادان حاکم در امان باشد. احتمالا این سبد قیراندود شده بود، چنانکه رسم آن زمان بود.

ایرانیان گاهی ظروف چرمی را قیراندود می‌کردند. پادشاهان ایران باستان از نفت و قیر به عنوان وسیله جنگی استفاده میکردند. آورده اند که وقتی کوروش در سال 539 قبل از میلاد ، در تدارک حمله به بابل بود، او را از خطرات جنگ خیابانی (به اصطلاح ما) آگاه کردند و کورش پاسخ داد: "__ما همچنین مقدار زیادی قیر و طناب داریم که شهر سریع طعمه آتش شود.__"

"__هرودوت__" ، مورخ یونانی ، خبر داده است که وقتی سربازان __خشاریاشا__ شهر آتنن را در سال 450 قبل از میلاد مسیح محاصره کردند، تیرهای آتشین (آغشته به نفت) پرتاب می‌کردند. بنا به گزارش "__آمیانوس مارسلینوس__" ، __مورخ رومی__ ، سربازان __پاپور دوم__ ساسانی همین وسیله را در جنگ با رومیان بکار می بردند. یک مورخ رومی دیگر به نام "__هروکوهویس__" خبر داده است که جنگاوران ایرانی کوزه های بسیاری را از قیر و ((گوگرد)) پر می‌کردند و آتش می‌زدند و به سوی سربازان رومی پرتاب می‌کردند.

!استفاده از نفت در جنگهای باستانی

"__پلوتارک__" ، مورخ یونانی ، می‌نویسد که مردم بابل ، چشمه نفتی و شعله‌های نفت را به __اسکندر مقدونی__ نشان دادند. در آن روزگار ، بابل جزو امپراتوری ایران بود. هنگام عصر ، بابلیان نفت را بر مسیری منتهی به چادر اسکندر روی زمین ریختند و شب هنگام آن را آتش زدند. خیابان شعله پیوسته ای از آتش بود و حتی چادر اسکندر سوخت و این برای اسکندر و سربازان یونانی بسیار تماشایی بود.

__فردوسی__ در شاهنامه آورده است که وقتی اسکندر مقدونی پس از تصرف ایران به هندوستان حمله کرد، برای مقابله با فیلهای نیرومند آن دیار دستور داد که تعداد زیادی اسب و وار آهنین بسازند و آن را با نفت پر کنند. در هنگامه جنگ ، آنها را روی چرخ فرستادند. فیلها که از آتش ترسیده بودند، پا به فرار گذاشتند.

__تیمورلنگ__ و __نادرشاه افشار__ نیز تظیر همین فن را در لشکرکشی به هندوستان بکار بردند. "__جان هان وی__" جهانگرد انگلیسی که در زمان نادر شاه در ایرن بود، در سفرنامه‌اش (1753 میلادی) جنگ نادر با محمد شاه (امپراتور مغول هند) را به تفصیل نوشته است. از جمله ، در این سفرنامه می‌خوانیم که نادر شاه دستور داد تعدادی سکو بسازد و به شترها وصل کنند. روی این سکوئها نفت ریختند و مخلوطی از مواد آتش‌زا نهادند. فرمان داد که آنها را آتش بزنند. همه می‌دانند که این حیوانات عظیم _فیلها چقدر از آتش می‌ترسند. لذا به عوض آنکه ارتش ایران را پایمال کنند، با نزدیک شدن شترها ، روبرگرداندند و بسیاری از صفوف ارتش هند را بر هم زدند و گیج ساختند.

!به میدان آمدن روغن

در سده هفتم میلادی، __~~green:اولیوم انیسن دیاروم~~__ ( ((روغنها|روغن)) آتش‌افروزنه در لاتین ) بُعد تازه ای به استفاده نظامی نفت بخشید. این ماده به __آتشپاره یونانی__ مشهور است، زیرا آن را یونانیان بیزانسی (امپراتوری روم شرقی) بکار می‌بردند. اختراع این سلاح را به شخصی به نام "__کالینیکوس__" اهل __هلیوپولیس__ (شهر بعلبک امروزی در شمال شرقی لبنان) نسبت می‌دهند که طرز ساختن آن را در قسطنطنیه (پایتخت روم شرقی که قبلا بیزانس نامیده می‌شد) به امپراتور قسطنطنیه چهارم تقدیم کرد.

چند و چون ساختن آتشپاره یونانی را رومیان همچون رازی مهم برای خود نگه می‌داشتند و لذا دقیقا روشن نیست. اما احتمالا مخلوطی از ((نفت خام|نفت)) و ((گوگرد)) و ((آهک)) و ((شوره)) (نیترات پتاسیم) بود که حتی روی ((آب)) هم می‌سوخت و اصولا وقتی آب به آن می‌رسید، آتش می‌گرفت. این مواد منفجره را با نوعی منجنیق چوبی یا با تیر و کمان به سوی دشمن پرتاب می‌کردند.

بدین ترتیب قسطنطنیه توانست کشتیهای جنگی اعراب را که معاویه بن ابی‌سفیان (اولین خلیفه اموی) برای تصرف قسطنطنیه فرستاده بود، نابود کند (اعراب شهر قسطنطنیه را از 673 الی 678 میلادی در محاصره داشتند.)

آتشپاره های یونانی را ««آتشپاره‌های مادی»» هم می‌نامیدند. احتمالا به این دلیل که نفت و قیر را از __ماد__ (آذربایجان ایران) وارد می‌کردند. آتشپاره‌های یونانی (مادی) نمونه‌های بدوی از __بمب ناپالم__ بود و در واقع امر ، کلمه __ناپالم__ از ترکیب دو واژه __نفتین__ (سیکلوپارافین) و __پالمیتات__ (ماده مرکب دارای اسید پالمیتیک) - مواد سازنده ناپالم- وضع شده است.

__~~green:منجنیق~~__ (منجلیق) ، ابزاری جنگی است که مسلمانان از آن بسیار استفاده می‌کردند، هم سنگ و هم گلوله آتش‌افزا (که از نفت و قیر ساخته می‌شد) را به سوی دشمن پرتاب می‌کرد. اصولا پیش از آنکه ((باروت)) (اختراع چینیان) در سده چهاردهم به اروپا برسد، نفت و قیر خطرناکترین مهمات جنگی در بین‌النهرین و ایران و روم بود.

در سده هفتم میلادی، __~~green:اولیوم انیسن دیاروم~~__ ( ((روغن)) آتش‌افروزنه در لاتین ) بُعد تازه ای به استفاده نظامی نفت بخشید. این ماده به __آتشپاره یونانی__ مشهور است، زیرا آن را یونانیان بیزانسی (امپراتوری روم شرقی) بکار می‌بردند. اختراع این سلاح را به شخصی به نام "__کالینیکوس__" اهل __هلیوپولیس__ (شهر بعلبک امروزی در شمال شرقی لبنان) نسبت می‌دهند که طرز ساختن آن را در قسطنطنیه (پایتخت روم شرقی که قبلا بیزانس نامیده می‌شد) به امپراتور قسطنطنیه چهارم تقدیم کرد.

چند و چون ساختن آتشپاره یونانی را رومیان همچون رازی مهم برای خود نگه می‌داشتند و لذا دقیقا روشن نیست. اما احتمالا مخلوطی از ((نفت خام|نفت)) و ((گوگرد)) و ((آهک)) و ((شوره)) (نیترات پتاسیم) بود که حتی روی ((آب)) هم می‌سوخت و اصولا وقتی آب به آن می‌رسید، آتش می‌گرفت. این مواد منفجره را با نوعی منجنیق چوبی یا با تیر و کمان به سوی دشمن پرتاب می‌کردند.

بدین ترتیب قسطنطنیه توانست کشتیهای جنگی اعراب را که معاویه بن ابی‌سفیان (اولین خلیفه اموی) برای تصرف قسطنطنیه فرستاده بود، نابود کند (اعراب شهر قسطنطنیه را از 673 الی 678 میلادی در محاصره داشتند.)

آتشپاره های یونانی را ««آتشپاره‌های مادی»» هم می‌نامیدند. احتمالا به این دلیل که نفت و قیر را از __ماد__ (آذربایجان ایران) وارد می‌کردند. آتشپاره‌های یونانی (مادی) نمونه‌های بدوی از __بمب ناپالم__ بود و در واقع امر ، کلمه __ناپالم__ از ترکیب دو واژه __نفتین__ (سیکلوپارافین) و __پالمیتات__ (ماده مرکب دارای اسید پالمیتیک) - مواد سازنده ناپالم- وضع شده است.

__~~green:منجنیق~~__ (منجلیق) ، ابزاری جنگی است که مسلمانان از آن بسیار استفاده می‌کردند، هم سنگ و هم گلوله آتش‌افزا (که از نفت و قیر ساخته می‌شد) را به سوی دشمن پرتاب می‌کرد. اصولا پیش از آنکه ((باروت)) (اختراع چینیان) در سده چهاردهم به اروپا برسد، نفت و قیر خطرناکترین مهمات جنگی در بین‌النهرین و ایران و روم بود.

	{img src=img/daneshnameh_up/e/ed/9948_F~1.JPG}		{img src=img/daneshnameh_up/e/ed/9948_F~1.JPG}

!داروی شفابخش

نفت و قیر نیز مانند بسیاری از مواد و آلات دیگر که بشر بکار می‌برد، هم موجبات درد و کشتار را فراهم می‌ساخت و هم داروی شفابخش امراض بود که پزشکان قدیم ، از جمله "__دیوسکوریدس__" طبیب یونانی و صاحب کتاب «__ماتریامدیکا__» (ترجمه عربی با عنوان کتاب __الحشائش فی هیول الطب__)، از آن استفاده می کردند. "__پلینی__" ، طبیعیدان رومی ، در __دائرة المعارف تاریخ طبیعی__ ، خواص طبی نفت و قیر را چنین بر می‌شمارد: خونریزی را متوقف می‌کند، مرهم زخم است، مروارید چشم را درمان می‌کند، مرهم نقرس است، درد دندان را آرام می‌بخشد، سرفه مزمن را تسکین می‌دهد، تنگی نفس را رفع می‌نماید، جلوی ((آسم)) را می‌گیرد، ماهیچه بریده را می‌چسباند و روماتیسم و تب را برطرف می‌‌کند.

"__ابواسحاق ابراهیم بن محمد استخری__" ، جغرافیدان ایرانی که در سده چهارم هجری (قرن دهم میلادی) می‌زیست، در کتاب «__المسالک و الممالک__» اظهار می‌دارد که در غاری در __دارابگرد__ (دارابجرد) واقع در ولایت فارس ، __مومیا__ یافت می‌شود و قدرت شفابخش آن ، چندان ارزشی دارد که یک نگهبان همیشه در کنار این غار کشیک می‌دهد و این مومیا را یک بار در سال در ظرفی سنگی جمع آوری می‌کنند و نزد حاکم ولایت می‌برند. "__ابوعبدا... محمد بن احمد مقدسی__" ، صاحب کتاب «__احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم__» (375 هجری قمری) نیز آن را تایید کرده است.

"__مارکوپولو__" در سفرنامه‌اش که در سده سیزدهم میلادی تالیف شده است، با اشاره به چشمه‌های نفتی آذربایجان می‌نویسد که این روغن (نفت) برای خوراک خوب نیست، اما برای سوزاندن مفید است و نیز از آن برای معالجه (جرب گیری) شتران استفاده می‌شود.

"__ژان شاردن__" ، جهانگرد فرانسوی که در سده هفدهم (عهد صفویان) از ایران دیدن می‌کرد، می‌نویسد که در مازندران نفت یافت می‌شود، هم ((نفت سیاه)) و هم ((نفت سفید)). نفت برای جلا دادن ، رنگ کردن و نیز به عنوان دارو بکار می‌رود و برای درمان خنازیر (غدد زیر گلو) از آن استفاده می‌شود.

"__تامس هربرت__" انگلیسی که به دربار __شاه عباس کبیر__ آمده بود، از معدن (زهک) مومیا در __جهرم__ دیدن کرد و در نامه اش نوشته است که این روغن تندبو و مرطوب بر زهر ، کارگر می‌افتد و اگر حرف مردم را باور کنیم، علاج تام و تمامی است برای هر گونه زخم، تا آنجا که وقتی شاهان دیگر طلا و مروارید و هدایای گرانبها برای شاه عباس می‌فرستند، وی در عوض مقداری از این مرهم می‌فرستد.

نفت و قیر نیز مانند بسیاری از مواد و آلات دیگر که بشر بکار می‌برد، هم موجبات درد و کشتار را فراهم می‌ساخت و هم داروی شفابخش امراض بود که پزشکان قدیم ، از جمله "__دیوسکوریدس__" طبیب یونانی و صاحب کتاب «__ماتریامدیکا__» (ترجمه عربی با عنوان کتاب __الحشائش فی هیول الطب__)، از آن استفاده می کردند. "__پلینی__" ، طبیعیدان رومی ، در __دائرة المعارف تاریخ طبیعی__ ، خواص طبی نفت و قیر را چنین بر می‌شمارد: خونریزی را متوقف می‌کند، مرهم زخم است، مروارید چشم را درمان می‌کند، مرهم نقرس است، درد دندان را آرام می‌بخشد، سرفه مزمن را تسکین می‌دهد، تنگی نفس را رفع می‌نماید، جلوی ((آسم)) را می‌گیرد، ماهیچه بریده را می‌چسباند و روماتیسم و تب را برطرف می‌‌کند.

"__ابواسحاق ابراهیم بن محمد استخری__" ، جغرافیدان ایرانی که در سده چهارم هجری (قرن دهم میلادی) می‌زیست، در کتاب «__المسالک و الممالک__» اظهار می‌دارد که در غاری در __دارابگرد__ (دارابجرد) واقع در ولایت فارس ، __مومیا__ یافت می‌شود و قدرت شفابخش آن ، چندان ارزشی دارد که یک نگهبان همیشه در کنار این غار کشیک می‌دهد و این مومیا را یک بار در سال در ظرفی سنگی جمع آوری می‌کنند و نزد حاکم ولایت می‌برند. "__ابوعبدا... محمد بن احمد مقدسی__" ، صاحب کتاب «__احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم__» (375 هجری قمری) نیز آن را تایید کرده است.

"__مارکوپولو__" در سفرنامه‌اش که در سده سیزدهم میلادی تالیف شده است، با اشاره به چشمه‌های نفتی آذربایجان می‌نویسد که این روغن (نفت) برای خوراک خوب نیست، اما برای سوزاندن مفید است و نیز از آن برای معالجه (جرب گیری) شتران استفاده می‌شود.

"__ژان شاردن__" ، جهانگرد فرانسوی که در سده هفدهم (عهد صفویان) از ایران دیدن می‌کرد، می‌نویسد که در مازندران نفت یافت می‌شود، هم ((نفت کوره|نفت سیاه)) و هم ((نفت سفید)). نفت برای جلا دادن ، رنگ کردن و نیز به عنوان دارو بکار می‌رود و برای درمان خنازیر (غدد زیر گلو) از آن استفاده می‌شود.

"__تامس هربرت__" انگلیسی که به دربار __شاه عباس کبیر__ آمده بود، از معدن (زهک) مومیا در __جهرم__ دیدن کرد و در نامه اش نوشته است که این روغن تندبو و مرطوب بر زهر ، کارگر می‌افتد و اگر حرف مردم را باور کنیم، علاج تام و تمامی است برای هر گونه زخم، تا آنجا که وقتی شاهان دیگر طلا و مروارید و هدایای گرانبها برای شاه عباس می‌فرستند، وی در عوض مقداری از این مرهم می‌فرستد.

!کاربردهای دیگر

در ایران قدیم همچنین از مواد نفتی برای روشن کردن مشعل‌ها ، روغن‌کاری ارابه‌ها ، تزیین ظروف و کارهای دستی دیگر و نیز از نفت سفید برای پاک کردن لکه‌های روی لباس استفاده می‌کردند.

!مباحث مرتبط با عنوان

*((پالایشگاه))

*((تصفیه فراورده های نفتی))

*((تصفیه فراورده‌های نفتی))

*((روغنها))

*((قیر))

*((گاز طبیعی))

*((نفت خام))

*((نفت سفید))

تاریخچه

توجه:

از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..

تفاوت با نگارش: 1

سرویس‌های رشد:

فهرست: