تاریخچه ی:
نظام مالیاتی در عهد ایلخانان
تفاوت با نگارش: 3
| V{maketoc} | | V{maketoc} |
| !نظام مالیاتی در عهد ایلخانان | | !نظام مالیاتی در عهد ایلخانان |
| «758 - 616 ق / 1357م» | | «758 - 616 ق / 1357م» |
| !!حضور ایلخانان در ایران | | !!حضور ایلخانان در ایران |
| هجوم ((مغول)) به ایران، ویرانی و تخریب شهرها و نهادها و زیر ساختارهای اقتصادی، به ویژه کشتار فجیع و بی اندازه مردمان، اثرات مخربی در نظام اقتصادی و معیشتی ایران پدید آورد که برخی از نتایج آن برای چندین سده پس از این حمله دامنگیر نظام اجتماعی ایران بود. | | هجوم ((مغول)) به ایران، ویرانی و تخریب شهرها و نهادها و زیر ساختارهای اقتصادی، به ویژه کشتار فجیع و بی اندازه مردمان، اثرات مخربی در نظام اقتصادی و معیشتی ایران پدید آورد که برخی از نتایج آن برای چندین سده پس از این حمله دامنگیر نظام اجتماعی ایران بود. |
| آمدن دوباره ((مغولان)) به ایران پس از چهل سال از هجوم نخستین و تشکیل سلسله ((ایلخانان)) که به هر صورت نظام سیاسی و دیوانی آن میبایست با تأمین مخارج از طریق خراج و مالیات دوام می آورد، بر پیچیدگی شرایط اقتصادی ایران افزود. | | آمدن دوباره ((مغولان)) به ایران پس از چهل سال از هجوم نخستین و تشکیل سلسله ((ایلخانان)) که به هر صورت نظام سیاسی و دیوانی آن میبایست با تأمین مخارج از طریق خراج و مالیات دوام می آورد، بر پیچیدگی شرایط اقتصادی ایران افزود. |
| حتی چهل سال وقفه در آمدن دوباره این مهاجمان نتوانسته بود، درمانی بر آلام و زخمهای کهنه مردمان باشد. | | حتی چهل سال وقفه در آمدن دوباره این مهاجمان نتوانسته بود، درمانی بر آلام و زخمهای کهنه مردمان باشد. |
| تمدنی فرو پاشیده و مضمحل شده، | | تمدنی فرو پاشیده و مضمحل شده، |
| نظام دیوانی از میان رفته، | | نظام دیوانی از میان رفته، |
| کاهش شدید نفوس و نیروی کار، | | کاهش شدید نفوس و نیروی کار، |
| شخصیت و حیثیث انسانی که به وحشیانهترین وجه لگدکوب مهاجمان شده بود و میل به زندگی، سازندگی، کار و کوشش | | شخصیت و حیثیث انسانی که به وحشیانهترین وجه لگدکوب مهاجمان شده بود و میل به زندگی، سازندگی، کار و کوشش |
| را منکوب ساخته بود، | | را منکوب ساخته بود، |
| عدم وجود امنیت و | | عدم وجود امنیت و |
| نابودی اقشار متفکر، کاردان و روشنفکر، | | نابودی اقشار متفکر، کاردان و روشنفکر، |
| تنها گوشهای از اوضاع نابسامان آن دوران را میتواند به تصویر کشد. افزون بر این | | تنها گوشهای از اوضاع نابسامان آن دوران را میتواند به تصویر کشد. افزون بر این |
| خوی تمدن ستیزی و | | خوی تمدن ستیزی و |
| عدم پذیرش حداقل قواعد کشور داری و نظام دیوانی که | | عدم پذیرش حداقل قواعد کشور داری و نظام دیوانی که |
| به صورت دردی چاره ناپذیر مینمود، بر وخامت اوضاع و ستم مضاعف این اقوام بیابانگرد میافزود. | | به صورت دردی چاره ناپذیر مینمود، بر وخامت اوضاع و ستم مضاعف این اقوام بیابانگرد میافزود. |
| !خزانه ی دولت ایلخانی | | !خزانه ی دولت ایلخانی |
| __~~green:خزانه ایلخانان ~~__غیر از | | __~~green:خزانه ایلخانان ~~__غیر از |
| __عواید مالیات__ و | | __عواید مالیات__ و |
| __غنیمتهای جنگی__، از | | __غنیمتهای جنگی__، از |
| __عواید گمرکی__ که در این ایام رونقی نسبی داشت و | | __عواید گمرکی__ که در این ایام رونقی نسبی داشت و |
| __تجارت خارجی__، | | __تجارت خارجی__، |
| میزان آن را بالا برده بود، حاصل میشد. | | میزان آن را بالا برده بود، حاصل میشد. |
| به علاوه آن چه از حکام تابع بر سبیل | | به علاوه آن چه از حکام تابع بر سبیل |
| __هدیه و باج به درگاه خان تقدیم یا ارسال میشد__، | | __هدیه و باج به درگاه خان تقدیم یا ارسال میشد__، |
| خود قابل توجه بود. | | خود قابل توجه بود. |
| اگرچه میزان این باج و خراج و هدایا به دقت نیست، اما ظاهراً در دورههای اقتدار و قدرت ایلخانان برای رفع نیازهای کشوری و لشکری میبایست کفایت کند. | | اگرچه میزان این باج و خراج و هدایا به دقت نیست، اما ظاهراً در دورههای اقتدار و قدرت ایلخانان برای رفع نیازهای کشوری و لشکری میبایست کفایت کند. |
| __اما__ | | __اما__ |
| | | |
| ~~blue:تصرف بی قاعده و خودسرانه خانان این خاندان، ~~ | | ~~blue:تصرف بی قاعده و خودسرانه خانان این خاندان، ~~ |
| ~~blue:مسامحه حکام در ارسال مالیات~~ و همچنین | | ~~blue:مسامحه حکام در ارسال مالیات~~ و همچنین |
| ~~blue:بد حسابیهایی که از جانب صاحبان ((اقطاع)) در ارسال مال دولت روی میداد، ~~ | | ~~blue:بد حسابیهایی که از جانب صاحبان ((اقطاع)) در ارسال مال دولت روی میداد، ~~ |
| __((خزانه)) را دائم با دشواریهایی مواجه میساخت.__ | | __((خزانه)) را دائم با دشواریهایی مواجه میساخت.__ |
| ~~green:مزید بر این مصائب و مشکلات~~، | | ~~green:مزید بر این مصائب و مشکلات~~، |
| ~~green:فساد امیران ~~و | | ~~green:فساد امیران ~~و |
| ~~green:طمع ورزی شاهزادگان و سلطان ~~و | | ~~green:طمع ورزی شاهزادگان و سلطان ~~و |
| ~~green:رافت خواری بی حساب و کتاب وابستگان مغول و بزرگان کشوری و لشکری خزانه ~~ | | ~~green:رافت خواری بی حساب و کتاب وابستگان مغول و بزرگان کشوری و لشکری خزانه ~~ |
| __چیزی برای مصارف عامه و عمومی باقی نمیگذاشت__. | | __چیزی برای مصارف عامه و عمومی باقی نمیگذاشت__. |
- | !!جمع آوری مالیات | |
- | وصول مالیات توسط عمال دولت و حکام ولایت صورت میگرفت. | |
- | البته بسیاری از علماء، مشایخ و ترخانان که مقربان خاص دربار ایلخان بودند، غالباً از پرداخت معاف میشدند. | |
- | اما حکام ولایات گه گاه بیش از حد مقرر مالیات وصول کرده و یا قسمتی از دریافتیها را در دفاتر ثبت نمیکردند. | |
- | با این حال مظالمی که در این زمینه در حق رعایا میرفت، حتی با اثبات خیانت عامل و عمال حکومت، جبران نمیشد و مازاد وصول شده هرگز به صاحب آن مسترد نمیگشت. | |
- | در مواردی که مالیات به صورت جنسی گرفته میشد، مازاد بر نیاز خزانه را به مزایده میگذاشتند و البته برای آن بهایی بسیار گزاف میطلبیدند و چون به فروش نمیرفت، آن را بین کسبه و محترفه تقسیم و به زور و اجبار میفروختند. | |
- | نمونهای از این نقد کردن مالیات جنسی در داستان برادر شیخ سعدی در کلیات این شاعر آمده است. | |
- | این شیوه هم نوعی ساده بود که به صورتهای مختلف بر عهده محترفه، یا روستاییان قرار میگرفت و شکایت آنها نیز هرگز به جایی نمیرسید. | |
| !!انواع مالیات | | !!انواع مالیات |
| تداوم این نوع مالیات ستانی، موجب ورشکستی و تخلیه دکان و مهاجرت اهالی میشد. با چنین احوالی غریب نیست که روستاییان به محض آگهی از ورود تحصیل داران مالیات به نواحی مجاور میگریختند و خانه و کاشانه و کسب و کار خود را رها میکردند. | | تداوم این نوع مالیات ستانی، موجب ورشکستی و تخلیه دکان و مهاجرت اهالی میشد. با چنین احوالی غریب نیست که روستاییان به محض آگهی از ورود تحصیل داران مالیات به نواحی مجاور میگریختند و خانه و کاشانه و کسب و کار خود را رها میکردند. |
| مالیاتهای تازهای هم که برای رهایی خزانه از افلاس و ورشکستگی معمول میشد و این سیاستها غالباً توسط تازه به دوران رسیدهها و عناصر بی لیاقت و بی کفایتی که مدیریت جامعه را بر عهده گرفته بودند، بی آن که متضمن رفع مشکلی برای دولت باشد، ناخرسندی و شکایت دائم عامه را موجب میشد. | | مالیاتهای تازهای هم که برای رهایی خزانه از افلاس و ورشکستگی معمول میشد و این سیاستها غالباً توسط تازه به دوران رسیدهها و عناصر بی لیاقت و بی کفایتی که مدیریت جامعه را بر عهده گرفته بودند، بی آن که متضمن رفع مشکلی برای دولت باشد، ناخرسندی و شکایت دائم عامه را موجب میشد. |
| گویی مردمان محکوم بودند تا تاوان مال اندوزی، رافت خواری، غارت خزانه، بی تدبیری و بی سیاستی عمال دولت و کارگزاران آن را تماماً عهده گرفته، پرداخت آن را از سفره خالی خود ضمانت کنند. | | گویی مردمان محکوم بودند تا تاوان مال اندوزی، رافت خواری، غارت خزانه، بی تدبیری و بی سیاستی عمال دولت و کارگزاران آن را تماماً عهده گرفته، پرداخت آن را از سفره خالی خود ضمانت کنند. |
| غیر از مالیات | | غیر از مالیات |
- | __«تمغا»__ که از همه چیز گرفته میشد، |
+ | __~~green:«تمغا»~~__ __که از همه چیز گرفته میشد__، |
| | | |
- | مالیات دیگری به نام __«قاقلان»__ که ظاهراً __نوعی خراج ارضی__ تازه بود ، بر کسانی که بر روی زمین کار میکردند تحمیل میشد و گه گاه به صورت بیگاریهای سخت تأدیه میشد. |
+ | مالیات دیگری به نام
__~~green:«قاقلان»~~__ __که ظاهراً نوعی خراج ارضی تازه بود ، بر کسانی که بر روی زمین کار میکردند تحمیل میشد و گه گاه به صورت بیگاریهای سخت تأدیه میشد.__ |
| مالیات دیگری نیز که تازگی داشت و به شدت مایه شکایت و ناخرسندی مردمان شد، | | مالیات دیگری نیز که تازگی داشت و به شدت مایه شکایت و ناخرسندی مردمان شد، |
- | __قبجر__ «= __قبچور__» نام داشت که در آغاز به عنوان __مالیات دام __مطرح شد، اما به تدریج همه چیز را شامل شد و در واقع موضوعی نماند که قبجر بر آن تعلق نگیرد. |
+ | __~~green:قبجر~~__ «= __~~green:قبچور~~__» نام داشت که /> __در آغاز به عنوان مالیات دام مطرح شد، اما به تدریج همه چیز را شامل شد و در واقع موضوعی نماند که قبجر بر آن تعلق نگیرد.__ |
| | | |
| فقیر و غنی و روستایی و شهری دچار بلای قبجر شدند و یک شاعر عصر به نام __پور بهاء جامی، __قصیده قبجریهای ساخت که شکایت حال تمام آحاد خلق را از این مالیات ظالمانه با درد و سوز بسیار، به بیان آورد. | | فقیر و غنی و روستایی و شهری دچار بلای قبجر شدند و یک شاعر عصر به نام __پور بهاء جامی، __قصیده قبجریهای ساخت که شکایت حال تمام آحاد خلق را از این مالیات ظالمانه با درد و سوز بسیار، به بیان آورد. |
| با این همه، __مالیات قبجر __ که برای طبقات روستایی سنگینتر بود و به صورتی ظالمانهتر تحمیل میشد. | | با این همه، __مالیات قبجر __ که برای طبقات روستایی سنگینتر بود و به صورتی ظالمانهتر تحمیل میشد. |
| این دو نوع مالیات که غازان خان ضمن سایر اصلاحات اداری و اجتماعی خویش آنها را عفو کرد. | | این دو نوع مالیات که غازان خان ضمن سایر اصلاحات اداری و اجتماعی خویش آنها را عفو کرد. |
| + | !!جمع آوری مالیات |
| + | وصول مالیات توسط |
| + | __عمال دولت __و |
| + | __حکام ولایت __ |
| + | صورت میگرفت. |
| + | __~~green:البته بسیاری از علماء، مشایخ و ترخانان که مقربان خاص دربار ایلخان بودند، غالباً از پرداخت معاف میشدند.~~__ |
| + | اما حکام ولایات گه گاه بیش از حد مقرر مالیات وصول کرده و یا قسمتی از دریافتیها را در دفاتر ثبت نمیکردند. |
| + | با این حال مظالمی که در این زمینه در حق رعایا میرفت، حتی با اثبات خیانت عامل و عمال حکومت، جبران نمیشد و مازاد وصول شده هرگز به صاحب آن مسترد نمیگشت. |
| + | __در مواردی که مالیات به صورت جنسی گرفته میشد، مازاد بر نیاز خزانه را به مزایده میگذاشتند و البته برای آن بهایی بسیار گزاف میطلبیدند و چون به فروش نمیرفت، آن را بین کسبه و محترفه تقسیم و به زور و اجبار میفروختند. __ |
| + | نمونهای از این نقد کردن مالیات جنسی در داستان برادر شیخ سعدی در کلیات این شاعر آمده است. |
| + | این شیوه هم نوعی ساده بود که به صورتهای مختلف بر عهده محترفه، یا روستاییان قرار میگرفت و شکایت آنها نیز هرگز به جایی نمیرسید. |
| !!ماموران اخذ مالیات | | !!ماموران اخذ مالیات |
| در این ایام مأموران دولت برای جمع آوری انواع خراج به اطراف مملکت میرفتند، | | در این ایام مأموران دولت برای جمع آوری انواع خراج به اطراف مملکت میرفتند، |
| __باسقاق__ یا __ایلچی__ خوانده میشدند و | | __باسقاق__ یا __ایلچی__ خوانده میشدند و |
| هر جا به خانه روستایی ضعیفی میرسیدند تقریباً تمام آن چه را او در همه عمر به خون جگر جمع آورده بود، به بهانه قبچر و قاقلان در توبره و کیسه خویش میکردند و بر پشت استران و اشتران خویش به غارت میبردند. | | هر جا به خانه روستایی ضعیفی میرسیدند تقریباً تمام آن چه را او در همه عمر به خون جگر جمع آورده بود، به بهانه قبچر و قاقلان در توبره و کیسه خویش میکردند و بر پشت استران و اشتران خویش به غارت میبردند. |
| وصول مالیات در قلمرو ایلخانان به مقاطعه گذاشته میشد و | | وصول مالیات در قلمرو ایلخانان به مقاطعه گذاشته میشد و |
| __تحصیلداران مالیات __که از جانب این مقاطعه کاران میآمدند | | __تحصیلداران مالیات __که از جانب این مقاطعه کاران میآمدند |
| در بسیاری موارد برای مزید دخل، __مالیات زایدی __هم به نامهای مختلف وضع و مطالبه میکردند که به ندرت چیزی از آن را به خزانه دولت میرساندند. | | در بسیاری موارد برای مزید دخل، __مالیات زایدی __هم به نامهای مختلف وضع و مطالبه میکردند که به ندرت چیزی از آن را به خزانه دولت میرساندند. |
| اصلاحات غازان خان هم دیری نپایید و مرگ زود هنگام این ایلخان باعث شدکه اصلاحات او به عنوان رویهای اجتماعی قوام گیرد. | | اصلاحات غازان خان هم دیری نپایید و مرگ زود هنگام این ایلخان باعث شدکه اصلاحات او به عنوان رویهای اجتماعی قوام گیرد. |
| !همچنین ببینید | | !همچنین ببینید |
- | *((حیف و میل خراج ولایات)) |
+ | *((حیف و میل خراج ولایات در عهد ایلخانان)) |