تاریخچه ی:
نظام دیوانی در عهد سلجوقیان
تفاوت با نگارش: 1
| | V{maketoc} | | V{maketoc} |
| | !نظام دیوانی در عهد سلجوقیان | | !نظام دیوانی در عهد سلجوقیان |
| | « 590- 430 ق / 1194 - 1038 م» | | « 590- 430 ق / 1194 - 1038 م» |
| - | مقارن روی کار آمدن ((سلجوقیان)) در خسان، دبیران و مستوفیان و کرزاران ولایت که از بیرسمیها و کژتابیهای اواخر عهد ((مسعود غزنوی)) به شدت رنجیده خاطر بودند و پیدایش یک دستگاه فرمانروایی و دولت تازه را میه یمنی و آسایش بیشتری میدانستند، برای استقرار قدرت ترکمانان سلجوق سعی و همت خود را به کار بردند و با همین مساعی دبیران و منشیان بود که قسمت خراسان غربی از قلمرو ((غزنویا)) جدا شد و توانست پایگاه یک دولت تازه گردد و اهل خراسان ا از بیدادگریهی کارزاران مغرور و کینهتوز و ستمکار غزنوی رایی بخشد. سالار سپاه، ابوالقاسم علی بن عبدالله جوینی که ر هنگم ورود طغرل به نیابور، در آن شهر رئیس شطه «شهربانی» بود، به سبب ناخرسندیهایی که وی و اهالی نیشابور از عمال غزنوی داشتند، به طغرل پیوست و وی را در استقرار دولت تازه کمک کرد. چندی بعد، طغرل وزارت خد را که در واقع نظارت بر تمام امور بود به عدالله جینی فویض کرد. اما وی که ا وود علاقه به تحکیم دولت ترکمانان برای تدی تمام لوازم این شغل - از جمله نظارت بر دیوان انشاء و استیفا - به قدر کافی آمادگی نداشت، چندی بعد از کار کناره گرفت. |
+ | !مخری درباره ی دیوان در ر سلجوقی />این دیوان بر منوا دیوان هد غزنوی سامانی ر ریی شه بود و از طریق دیواهای تابع جی امور کوی را تت نظارت میگرفت. |
| - | ! وزارت ابو نصر عمیدالملک کندری
طغرل وزارت را به کاتب جوانی به نام ((ابو نصر عمیدالملک کندری ))سپرد. وی که دبیری کافی، لایق و کاردان بود، مساعی صمیمانه ((عبدالله جوینی ))را در تحکیم دولت ترکمانان ادامه داد. دیوان وزار را که ایجاد آن برای نظارت بر تمام امور ولایت ضرورت داشت به وجود آورد و رسوم سلطنت را که پس از خروج ((غزنویان)) از خراسان، از یاد رفته بود، بار دیگر احیاء کرد. ((خواجه نظام الملک طوی ))هم که سالها بعد پس از عزل و قتل عمیدالملک کندری «456 ق / 1064 م» به وزات رسد، مساعی او را دنبال کرد و در نتیجه کفایت و تدبیر او، دستگاه وزارت و سازمان دیوان، وسیله تحکیم و استقرار بی منازع دولت نو خاسته سلجوقی گشت. بالاخره در دوران فرمانروایی الب ارسلان و ملکشاه، دیوان وزارت که با سعی خواجه به نهایت حد توسعه خود رسیده بود، بر تمام امور سلطنت قوم به جز جنگ نظارت داشت. |
+ | __مکاتبات به وسیله ((دیوان رایل)) و طرا، __ |
| - | این دیوان بر منوال دیوان عهد غزنوی و سامانی طرح ریزی شده بود و از طریق دیوانهای تابع، جمیع امور کشوری را تحت نظارت میگرفت. مکاتبات به وسیله ((دیوان رسایل)) و طغرا، محاسبات به وسیله دیوان استیفا، و امور بازرسی توسط ((دیوان اشراف)) انجام میشد و این جمله تحت نظارت دیوان صدارت بود که خواجه بزرگ، نظام الملک در رأس آن بود. در امور جنگ مسئولیتی که بر عهده دیوان بود، ثبت و ضبط نام افراد و فرماندهان سپاه، پرداخت مواجب و مستمریها، تأمین مخارج سلاح و اسب و علوفه بود. دیوان ویژه آن نیز که تحت نظارت خواجه بزرگ بود، ((دیوان عرض)) نام داشت که مسئول آن عارض خوانده میشد و در اکثر مواقع نیز با شخص سلطان سر و کار داشت. |
+ | __محاسبات به وسیله دیوان استیفا، و__ |
| - | ! اعتبار و حیثیت وزارت خواجه نظام الملک طوسی
وزارت در عهد خواجه نظام الملک به حداکر حیثیت و اعتبار خویش رسید و خواجه در اِعمال نظارت بر امور چندان قدرت و قاطعیتی داشت که به تدریج، سلطان و حرمسرایش را از خرده نگریهای خویش ناراضی کرد و هم امیران دربا که این نظارت دقیق خواجه، مجال هر گونه استفاده شخصی را برایشان تنگ کرده بود، به ستوه آورد. کشته شدن خواجه به دست یکی از مزدوران منسوب به فداییان باطنی، قدرت و غلبه وزارت را به شدت متزلزل کرد. |
+ | __امور بارسی توسط ((دیوان اراف)) انجام میشد __ |
| - | !پاشیده شدن نظم و انتظام با مرگ ملکشاه سلجوقی
مرگ ناگهانی سلطان ملکشاه که اندک زمانی بعد از قتل خواجه روی داد، موجب تحکیم استبداد سلطانی نشد. بر عکس، سلطنت ((سلجوقیان)) را در اندک مدتی، معروض اختلافهای خانوادگی ساخت و نظم و وحدت و انسجام آن را از هم گسیخت. در جریان کشمکشهای برکیارق، ترکان خاتون و محمد بن ملکشاه، وزارت به شدت از اعتبار افتاد و دستخوش هوسهای امیران درگاه شد. به تدریج نظام دیوانی به قدری بی اعتبار گشت که یک پادشاه سلجوقی، وزیر خود را به یکی از مدعیان مخالفش فروخت تا او به مصادره، هر چه میتواند از او وصول کند. پادشاهی دیگر، عنوان وزارت خود را در مقابل دریافت مبلغی مختصر به یک سوداگر عامی که به کلی فاقد سواد بود و عاری از هر گونه صلاحیت واگذاشت. برخی از وزیران نیز به تحریک یا رضایت پادشاهان خویش کشته شدند و بعضی دیگر، مجبور به کناره گیری و ارتباط با مخالفان سلطان. بدین گونه با تزلزلی که امر وزارت و در جریان کار دیوان پیش آمد، اداره مملکت دچار اختلال گشت. |
+ | و این جمله تحت نظارت |
| - | ! عزل و نصب وزیران به دست امیران و اتابکان
شاهان و شاهزادگان، دست نشانده و دست آموز امیران و اتابک خواندگان خویش شدند و عزل و نصب وزیران به دست امرا و اتابکان افتاد. با انحطاط سازمان وزارت، سلطنت نیز دچار ((انحطاط ))شد و اتابکان و ((خوارزمشاهیان)) هم، که به ور سلطنت، خود را از فواید تدبیر و ارشاد اهل دیوان محروم ساختند، به همین اختلال دچار گشتند و در هجوم ((مغول)) به بادی فرو پاشیدند، فرو پاشیدنی. |
+ | __دیوان صدارت بود که خواجه بزرگ، نظام الملک در رأس آن بود.__
__((دیوان عرض))__که تحت نظارت خواجه بزرگ بود،
در امور جنگ مسئولیتی که بر عهده دیوان بود، ثبت و ضبط نام افراد و فرماندهان سپاه، پرداخت مواجب و مستمریها، تأمین مخارج سلاح و اسب و علوفه بود. مسئول این دیوان عارض خوانده میشد و در اکثر مواقع نیز با شخص سلطان سر و کار داشت.
!وزرا
!!ابوالقاسم علی بن عبدالله جوینی
مقارن روی کار آمدن ((سلجوقیان)) در خراسان، دبیران و مستوفیان و کارگزاران ولایت که از بیرسمیها و کژتابیهای اواخر عهد ((مسعود غزنوی)) به شدت رنجیده خاطر بودند و پیدایش یک دستگاه فرمانروایی و دولت تازه را مایه ایمنی و آسایش بیشتری میدانستند، برای استقرار قدرت ترکمانان سلجوقی سعی و همت خود را به کار بردند.
با همین مساعی دبیران و منشیان بود که قسمت خراسان غربی از قلمرو ((غزنویان)) جدا شد و توانست پایگاه یک دولت تازه گردد و اهل خراسان را از بیدادگریهای کارگزاران غزنوی رهایی بخشد.
__سالار سپاه، ابوالقاسم علی بن عبدالله جوینی__
که در هنگام ورود طغرل به نیشابور، در آن شهر
__رئیس شرطه «شهربانی»__
بود، به سبب ناخرسندیهایی که وی و اهالی نیشابور از عمال غزنوی داشتند، به طغرل پیوست و وی را در استقرار دولت تازه کمک کرد.
چندی بعد، طغرل وزارت خود را که در واقع نظارت بر تمام امور بود به عبدالله جوینی تفویض کرد. اما وی که با وجود علاقه به تحکیم دولت ترکمانان برای تصدی تمام لوازم این شغل - از جمله نظارت بر دیوان انشاء و استیفا - به قدر کافی آمادگی نداشت، چندی بعد از کار کناره گرفت.
!!ابو نصر عمیدالملک کندری
طغرل وزارت را به کاتب جوانی به نام ((ابو نصر عمیدالملک کندری ))سپرد. وی که دبیری لایق و کاردان بود، مساعی صمیمانه ((عبدالله جوینی ))را در تحکیم دولت ترکمانان ادامه داد.
دیوان وزارت را که ایجاد آن برای نظارت بر تمام امور ولایت ضرورت داشت به وجود آورد و رسوم سلطنت را که پس از خروج ((غزنویان)) از خراسان، از یاد رفته بود، بار دیگر احیاء کرد.
/>((خواجه نظام الملک طوسی ))هم که سالها بعد پس از عزل و قتل عمیدالملک کندری «456 ق / 1064 م» به وزارت رسید، مساعی او را دنبال کرد و در نتیجه کفایت و تدبیر او، دستگاه وزارت و سازمان دیوان، وسیله تحکیم و استقرار بی منازع دولت نو خاسته سلجوقی گشت.
بالاخره در دوران فرمانروایی الب ارسلان و ملکشاه، دیوان وزارت که با سعی خواجه به نهایت حد توسعه خود رسیده بود، بر تمام امور سلطنت قوم به جز جنگ نظارت داشت.
!!خواجه نظام الملک طوسی
وزارت در عهد خواجه نظام الملک به حداکثر حیثیت و اعتبار خویش رسید و خواجه در اِعمال نظارت بر امور چندان قدرت و قاطعیتی داشت که به تدریج، سلطان و حرمسرایش را از خرده نگریهای خویش ناراضی کرد
و هم امیران دربار که این نظارت دقیق خواجه، مجال هر گونه استفاده شخصی را برایشان تنگ کرده بود، به ستوه آورد. کشته شدن خواجه به دست یکی از مزدوران منسوب به فداییان باطنی، قدرت و غلبه وزارت را به شدت متزلزل کرد.
!عزل و نصب وزیران به دست امیران و اتابکان
شاهان و شاهزادگان، دست نشانده و دست آموز امیران و اتابک خواندگان خویش شدند و عزل و نصب وزیران به دست امرا و اتابکان افتاد. با انحطاط سازمان وزارت، سلطنت نیز دچار ((انحطاط ))شد و اتابکان و ((خوارزمشاهیان)) هم، که به طر سلطنت، خود را از فواید تدبیر و ارشاد اهل دیوان محروم ساختند، به همین اختلال دچار گشتند و در هجوم ((مغول)) به بادی فرو پاشیدند. |
| | معهذا در مدتی که سلطنت سلاجقه به حمایت دستگاه وزارت و سازمان دیوان، مجال توسعه یافت، دوران فرمانروایی سلجوقیان، دوران شکل گیری سنتهای اداری، و عصر ترقی و توسعه صنایع و معارف شد. مساعی خواجه نظام الملک وزیر و علاقه ملکشاه و سلطان سنجر در این توفیق تأثیر غیر قابل انکار داشت. | | معهذا در مدتی که سلطنت سلاجقه به حمایت دستگاه وزارت و سازمان دیوان، مجال توسعه یافت، دوران فرمانروایی سلجوقیان، دوران شکل گیری سنتهای اداری، و عصر ترقی و توسعه صنایع و معارف شد. مساعی خواجه نظام الملک وزیر و علاقه ملکشاه و سلطان سنجر در این توفیق تأثیر غیر قابل انکار داشت. |
| - | الگوهای گذشته و میراث دیوانی که از عهد ((سامانیان)) تأسیس و در عهد غزنویان توسعهای یافته بود، در دوره سلجوقیان به شکل نهایی و کامل خویش نزدیک شد. گرچه، ضعف و فتور در این نظام با مرگ خواجه و اتداد طانی مایل ه ((رت مه)) و یر اسگ، اندک زمانی کل جام ا دچار اختلا نمود که بلی ((ولا)) و فت ایران نی، یکی از ای شو این وپاشی دیوانی سله ابرانه پادشاهان بود. |
+ | الگوهای گذشته و میراث دیوانی که از عهد ((سامانیان)) تأسیس و در عهد غزنویان توسعهای یافته بود، در دوره سلجوقیان به شکل نهایی و کامل خویش نزدیک شد. گرچه، ضعف و فتور در این نظام با مرگ خواجه و تمایل ه ((قدرت ملقه)) و، در اندک ان ک امعه را دچار اختلال نمو که حمله ی ((ولان)) و فتح ایران نیز، یکی از نتایج شوم ی روپاشی دیوانی و سلطه سلطنت بود.
!پشیده شدن نظم و انتظام بعد از مرگ لکشاه سلوقی
مرگ گهان لان ملکشاه که اندک زمانی عد از قتل خواجه روی داد، موب تحکی لطانت نشد. بر عس، سلطت ((سلجوقیان)) را در اندک مدتی، معروض اختلاهای خانوادگی ساخت و نظم و وحدت و انسجام آن را از هم گسیخت.
در جریان کشمکشهای برکیار، ترکا اتون و محمد بن ملکشا، وزارت به شدت از اعتبار افتد و دستخوش هوسهای امیران درگاه شد. به تدریج نظام دیونی ه قدر بی اعتبار گشت که یک پادشاه سلجوقی، وزیر خ را به یکی ز مدعیان مخالفش فروخت تا ا به مصادره، هر چه میتواند از ا وول کند.
پادشاهی دیگر، عنوان وزارت خود را در مقابل دریافت بلغی مختصر به یک سوداگر عامی که به کلی فقد سواد بود و عاری از هر گونه لاحیت واگذاشت. برخی از وزیران نیز به تحریک یا رضایت پادشاهان خویش کشته شدند و بعضی دیگر، مجبو به کناره یری و ارتباط با مخالفان سلطان. بدین گونه با تزلزلی که امر وزارت و در جریان کار دیوان پیش آمد، اداره مملکت دچار اختلال گشت. |
