مقدمه

هر جنگلی برای خود یک جامعه زنده به حساب می‌آید و اگر این جامعه نباتی تنها از طریق عوامل طبیعی مورد تهدید قرار گیرد بنا به طبیعت و سرشت خویش ، قابلیت ترمیم خرابی و تجدید و احیای جامعه خود را دارد، مگر اینکه انسان ندانسته به کمک عوامل طبیعی تخریب بشتابد. در این صورت جامعه نباتی که محصول فعالیت طبیعی بوده و به یکباره و یا به تدریج از بین می‌رود و امیدی برای تجدید حیات آن در مدت محدود نخواهد بود. یکی از شناخته‌ترین عوامل طبیعی تخریب جنگلها ، باد می‌باشد.

تاتیر عوامل طبیعی در نابودی جنگلها

تاثیر باد

بادی که می‌وزد مخرب نیست، ولی همین که سرعت باد از حد متعارف بگذرد، قدرت تخریب پیدا می‌کند. بادهای گرم و سوزان بخصوص در نواحی گرمسیری و حاره بسیار مضر می‌باشد و موجب تبخیر و تعریق زیاده از حد برگها و حتی خود درختان می‌شوند و گاهی ممکن است برگها را سوزانیده و درختان را بخشکاند. خسارت بادهای شدید به نسبت نیروی باد و طرز عمل آن و طبیعت نبات جنگلی متفاوت می‌باشد. بادهای تند سبب شکسته شدن و ریشه کن شدن و حرکت دادن ریشه‌های درختان می‌شوند.

تخریب بادهای سخت و تند ، آسیب جدی به جنگلها و مزارع وارد می‌کند که انسان نابخردانه به یاری عوامل تخریب طبیعی برخیزد و چنین روش ناهنجار در راستای تاریخ بخصوص چند صد سال اخیر بویژه در دوران معاصر در پیرامون کویرهای ایران و استانهای خوزستان ، فارس ، کرمان ، یزد و ... صورت گرفته است. قطع درختچه‌های کویری برای تهیه سوخت و زغال در طی صدها سال موجب گسترش کویر و پیشروی آن به سوی شهرها شده و بسیاری از مزارع سرسبز خرم و روستاهای آباد که روزگاری تپش زندگی در فضای آنها موج میزد به کام کویر فرو رفته است.

تاثیر گرمای شدید

حرارت زیاد در سالهای خشک سالی ، عناصر نوزاد جنگلها را دستخوش آسیبهای جدی می‌کند. گاهی آنها را می‌سوزاند و از بین می‌برد و زادآوری آنها را مشکل می‌کند.

تاثیر یخبندانها

یخبندانهای زودرس پاییزه و همچنین یخبندانهای دیر رس بهاره به طرق گوناگون آسیبهای جدی به درختان جنگلی وارد می‌نماید.

تاثیر خشکیها

خشکی که در اثر عوامل جوی (نقصان بارندگی) پدید می‌آید، سبب می‌شود که حرارت شدید تابش آفتاب بر تبخیر رطوبت خاک بیفزاید و میزان ذخیره آن را در خاک تقلیل دهد. این خطر بیشتر در نواحی که بارندگی سالیانه آن کم است خودنمایی می‌کند.

بارانهای شدید

باران اگر به فواصل نامنظم و به صورت رگبار تند و شدید ببارد، سبب دریدگی برگها می‌شود، بخصوص اگر توام با وزش باد تند باشد، خطر تخریب بیشتر خواهد بود.

سیلابها

در صورتی که زمین جنگل در حالت طبیعی خود یعنی اسفنجی و متخلخل باشد، آبهای ناشی از بارندگی شدید به زمین فرو می‌روند و از جریان یافتن غیر عادی آن در سطح زمین که خود مقدمه پیدایی سیل است جلوگیری می‌کند. و اگر این حالت طبیعی زمین جنگل بر اثر انگیزه‌های غیر طبیعی بخصوص از طریق چرای دام از بین رفته باشد، آبها در سطح زمین راه افتاده و موجب سیل می‌شود و مهمترین خسارت سیل به جنگلها می‌رسد، بخصوص جنگلهایی که در قسمتهای زیرین دامنه کوهستانها واقع شده‌اند.

عوامل انسانی تخریب جنگلها

چرای دام

زیانهای وارده به جنگلها از راه چرای دام سابقه طولانی دارد. از روزگاری که اقتصاد شبانی زیر بنای تکاملی جامعه را تشکیل می‌داد و اشتغال به امور دامداری و نگاهداری دام از معتبرترین و سودآورترین رشته‌های سرمایه گذاری عصر فئودالیسم شناخته می‌شد، زمینه‌های تخریب جنگلها از طریق چرای دام فراهم گردید و چراگاههای جنگلی ایران به عنوان غنی‌ترین منابع علوفه‌ای در دسترس دامها گذارده شد. زیانهای ناشی از چرای دام در جنگلها شامل موارد زیر است:

• رفت و آمد مدام دام در جنگلها ، باعث فشردگی خاک و خرابی وضع فیزیکی خاک می‌شود. به این ترتیب آب باران به جای آنکه در خاک فرو رود در سطح زمین جریان پیدا می‌کند در چنین اراضی رویش دانه‌هایی که بر روی زمین ریخته شده دشوار و در بعضی حالات غیر ممکن می‌شود.
  
  
• چرای دام باعث می‌شود که تبدیل مواد آلی زنده به لاش برگ صورت نگیرد و افراط در چرای دام ، پوشش گیاهی را از عرصه جنگل حذف می‌کند و خاک جنگل عریان و بدون محافظ می‌ماند و به تدریج دچار فرسایش می‌شود.
  
  
• در دامنه‌های کوهستانها که خاک عملا در معرض ریزش قرار دارد، تردد دامها سبب تشدید ریزش خاک و قطعات سنگی می‌گردد و فشار وارده از تصادم این ریزشها به درختان موجب زخمی شدن پوست آنها می‌شود.
  
  
• دامها با جویدن پوست و ساقه‌های درخت ، آنها را زخمی کرده و زمینه تسهیل نفوذ و رخنه آفات و بیماریهای گیاهی را تدارک می‌بینند.

حریق

آتش سوزی در جنگلها نیز از عوامل مخربی است که قدمتی برابر با زیست اجتماعی انسانها دارد. منتها از نظر میزان خساراتی که به بار می‌آورد در کشورها و مناطق مختلف و نوع جنگلهایی که آتش سوزی رخ می‌دهد متفاوت می‌باشد. حریق در جنگلهای سوزنی برگ به سبب سرعت و قابلیت اشتعال خسارتی را که به ارزش تجاری درختان وارد می‌آورد، به مراتب سنگین‌تر از درختان پهن برگ می‌باشد و جای خوشبختی است که بیشتر جنگلهای ایران از نوع پهن برگ می‌باشد. حریق در صورت وسعت و شدت و تکرار در یک جنگل سبب تغییر ارزش کیفی گونه‌ها می‌شود و به ظهور گونه‌های پست و نامرغوبی می‌انجامد که از نظر تجاری فاقد ارزش می‌باشند.

مباحث مرتبط با عنوان

• جنگل
• جنگلهای ایران
• جنگل بارانی
• جنگل برگ ریز معتدل
• جنگلهای پهن برگ
• جنگلهای سوزنی برگ
• فرسایش خاک
• فیزیک خاک

درختان در حال نابودی زمانی تمام اسپانیا بوسیله جنگل پوشیده شده بود . کشورهای زیادی برای دسترسی به مزارع و کشتزارهای زیتون و درست کردن راه، درختان را قطع کردند.

میمون درختی (اورانگوتان) میمونهای درختی فقط در جنگلهای جنوب شرقی اسیا زندگی می کنند .

نژادهای در معرض خطر وقتی یک جنگل کاج از بین می رود ، بیشتر از آنکه ما درختان کاج را از دست بدهیم ، نژادهایی از حیوانات را از دست می دهیم.

جنگلها

هزاران سال پیش جنگلها بخش عظیمی از کره زمین را پوشانده بودند . جنگلها در تمامی بخشهای شرقی آمریکایی شمالی و بیشتر قسمتهای اروپای غربی گسترش پیدا کرده بودند. مناطق گسترده ای از آفریقا و آسیا بوسیله جنگلهای سرسبز پوشیده شده بود و این پوشش تقریباَ در همه مناطق گرمسیر امریکای جنوبی گسترش پیدا کرده بود. اما بعد ، شاید فقط بیش از 000/10 سال پیش ، تغییرات بزرگ آغاز شد . انسانها یاد گرفتند چکونه کشاورزی کنند و چگونه حیوانات اهلی را پرورش دهند و شروع به قطع درختان برای ساختن خانه برای خود کردند . هر چه جمعیت بیشتر شد ، حجم جنگلها رو به کاهش گذاشت و بعضی از آنها کاملاَ از بین رفت که به این پدیده جنگل زدایی می گوییم.




قسمتهایی از دنیا ، خصوصاَ چین و هند شمالی ، سالها پیش دچار جنگل زدایی شدند ولی قسمتهای خیلی کوچک از جنگلهای اولیه در این مناطق هنوز باقی مانده است. درمناطق دیگر مانند آمازون جنگل زدائی اخیراَ آغاز شده است ، اما در حال حاضر با سرعت فوق العاده در حال گسترش است . قسمتهای حاشیه ای رودخانه آمازون دارای مناطق وسیعی از جنگلهای بارانی در روی زمین می باشد ، اما این جنگلها با چنان سرعتی در حال قطع شدن و از بنی رفتن می باشند که حتی این منطقه هم در معرض نابودی می باشد. جنگلهای بارانی مناطق استوایی بسیار غنی بوده و دارای اکو سیستم پیچیده ای می باشند که میلیونها سال طول کشیده تا شکل بگیرند و در حال حاضر انواع گونه های گیاهان و حیوانات موجود در آن بیشتر از تمام زیستگاههای دیگر جهان می باشد.




جنگلهای بارانی خود وضعیت آب و هوایی خود را تعیین می کنند و به وسیله نگهداری از خاک از فرسایش خود جلوگیری می کنند . اما وقتی درختان آن را قطع می کنند ، تور حفاظتی پیچیده و وسیع آن فرو می ریزد و هزاران نژاد گیاهان و حیوانات در خطر انقراض نسل قرار می گیرند.




در مناطق سردتر جهان ، قطع درختان به خاطر الوار ، خطر اصلی تهدید کننده جنگلهای کاج می باشد . در آمریکای شمالی مناطق وسیعی از جنگلهای کاج برای تولید چوب و کاغذ دچار نابودی و قطع درختان شده اند. هر چند در این مناطق برنامه های ساخت جنگلهای مصنوعی برای جایگزینی درختان قطع شده اجرا می شود ، اما جنگلهای مصنوعی دارای تنوع نژادی محدودتری نسبت به جنگلهای طبیعی می باشند.