|
|
|
|
| عمومی |
| نام, علامت اختصاری, شماره | molybdenum, Mo, 42 |
| گروه شیمیایی | فلز انتقالی |
| گروه, تناوب, بلوک | 6 «VIB), 5 , d |
| جرم حجمی, سختی | 10280 kg/m3, 5.5 |
| رنگ | خاکستری فلزی
 |
| خواص اتمی |
| وزن اتمی | 95.94 amu |
| شعاع اتمی | 145 pm |
| شعاع کووالانسی | 145 pm |
| شعاع واندروالس | ناشناخته |
| ساختار الکترونی | Kr]4d55s1] |
| e- بازای هر سطح انرژی | 2, 8, 18, 13, 1 |
| درجه اکسیداسیون (اکسید) | 2,3,4,5,6 (اسید قوی) |
| ساختار کریستالی | body centered مکعبی |
| خواص فیزیکی |
| حالت ماده | جامد |
| نقطه ذوب | 2896 K (4753 °F) |
| نقطه جوش | 4912 K (8382 °F) |
| حجم مولی | 9.38 ((scientific notation|ש»10-6 m3/mol |
| گرمای تبخیر | 598 kJ/mol |
| گرمای هم‌جوشی | 32 kJ/mol |
| فشار بخار | 3.47 Pa at 3000 K |
| سرعت صوت | m/s at K |
| متفرقه |
| الکترونگاتیویته | 2.16 (درجه پائولینگ) |
| ظرفیت گرمایی ویژه | 250 J/kg*K |
| رسانائی الکتریکی | 18.7 106/m اهم |
| رسانائی گرمایی | 138 W/m*K |
| 1st پتانسیل یونیزاسیون | 684.3 kJ/mol |
| 2nd پتانسیل یونیزاسیون | 1560 kJ/mol |
| 3rd پتانسیل یونیزاسیون | 2618 kJ/mol |
| 4th پتانسیل یونیزاسیون | 4480 kJ/mol |
| پایدارترین ایزوتوپها |
| iso | NA | نیم عمر | DM | DE MeV | DP |
| 93Mo | {syn.} | 4000 y | ε | 0.405 | 93Nb |
| 99Mo | {syn.} | 65.94 h | β | 1.357 | 99Tc |
| 100Mo | {syn.} | 1E19 y | β | 3.034 | 100Ru |
| 92Mo | 14.84% | Mo با 5 نوترون پایدار است |
| 94Mo | 9.25% | Moبا52 نوترون پایدار است |
| 95Mo | 15.92% | Mo با53 نوترون پایدار است |
| 96Mo | 16.68% | Mo با54 نوترون پایدار است |
| 97Mo | 9.55% | Mo با55 نوترون پایدار است |
| 98Mo | 24.13% | Mo با56 نوترون پایدار است |
|
| واحدهایSI & STP استفاده شده ، مگر آنکه ذکر شده باشد. |
|
خصوصیات قابل توجه
مولیبدنم ،
عنصر شیمیایی است که در
جدول تناوبی با نشان Mo و
عدد اتمی 42 قرار دارد. مولیبدنم ، یک فلز واسطه می‌باشد. خالص این عنصر ، سیمگون و بسیار سخت است و یکی از بالاترین نقطه ذوبها را در بین تمامی عناصر خالص دارا می‌باشد. مقادیر بسیار کم مولیبدنم برای استحکام بخشیدن به
فولاد موثر است. این عنصر در تغذیه گیاهان ، مهم بوده ، در
آنزیمهای خاصی مانند اکسیداز زانتین یافت می‌شود.
تاریخچـــــــــه
مولیبدنم ( از واژه یونانی ، molybdos به معنی "سرب مانند" ) بصورت آزاد در طبیعت وجود ندارد و تا اواخر قرن 18 ، ترکیبات آنرا با ترکیبات عناصر دیگر مانند
کربن و
سرب اشتباه می‌گرفتند. "
Carl Wilhelm Scheele" در سال 1778 اثبات کرد که مولیبدنم با
گرافیت و سرب ارتباطی ندارد و توانست اکسید این فلز را از مولیبدنیت جدا کند. در سال 1782، "
Hjelm" موفق شد تا با روش
کاهش این اکسید از کربن ، عصاره ناخالصی از مولیبدنم را جداسازی کند.
تا اواخر قرن 19 ، مولیبدنم کاربرد بسیار کمی داشت و در آزمایشگاه باقی ماند. بعد از این تاریخ ، شرکت فرانسوی
Schneider and Co ، این فلز را بعنوان یک عامل آلیاژ ساز در پوشش زرهی مورد آزمایش قرار داد و به ویژگیهای مفید آن پی برد.
پیدایــــــــــش
اگرچه مولیبدنم در کانیهایی مانند وولفنیت (MoO
4Pb) یا پاولیت (MoO
4Ca) وجود دارد، منبع تجاری اصلی این فلز مولیبدنیت (MoS) می‌باشد. مولیبدنم را مستقیما" استخراج می‌کنند و بعنوان محصول جانبی استخراج
مس نیز بازیافت می‌گردد. مقدار مولیبدنم در سنگهای معدن ، بین 0,01% تا تقریبا" 0,5% است. نزدیک به نیمی از مولیبدنم جهان در ایالات متحده استخراج شده و شرکت
Phelps Dodge عرضه کننده اصلی آن است.
کاربردهـــــــــا
بیش از دو سوم کل مولیبدنم ، در
آلیاژها بکار می‌رود. استفاده از مولیبدنم در جنگ جهانی اول افزایش یافت. در این دوران ، نیاز به تنگستن موجب گرانی این عنصر شده و فولاد محکم هم گران و کمیاب شده بود. آن زمان از مولیبدنم در آلیاژهای با دوام و فولادهای مقاوم در حرارتهای بالا استفاده می‌شد. آلیاژهای خاص ، حاوی مولیبدنم مثلHastelloys ، بطور چشمگیری در برابر حرارت و فرسایش ، مقاوم هستند.
از این عنصر در قسمتهای مختلف هواپیما و موشک و افروزه‌های لامپ استفاده می‌شود. در صنعت بنزین بعنوان
کاتالیزور کاربرد دارد، بخصوص در کاتالیزورهای جداکننده گوگردهای آلی از محصولات بنزین. Mo-99 در صنعت ایزوتوپ اتمی بکار می‌رود. طیف رنگدانه‌های نارنجی مولیبدنم بین قرمز – زرد تا نارنجی- قرمز درخشانی قرار دارد که در
پلاستیک ،
جوهر ،
رنگ و ترکیبات
لاستیکی بکار می‌روند. دی‌سولفید مولیبدنم ، ماده لیز کننده بسیار خوبی مخصوصا" در دماهای زیاد به‌حساب می‌آید.
علاوه بر اینها مولیبدنم در بعضی وسایل الکترونیکی مثل پوشش فلزات رسانا در غشای نازک ترانزیستورها مورد استفاده قرار می‌گیرد.( TFTs)
نقش بیولوژیکی
گیاهان به مقادیر کم ، مولیبدنم نیاز داشته ، کمبود این عنصر باعث ضعف خاک می‌گردد. گیاهان و جانوران ، عموما" دارای مولیبدنم در مقادیر بسیار کم در هر میلیون هستند. مولیبدنم در گیاهان در مسیر تثبیت نیتروژن و کاهش نیترات و در حیوانات در مسیر کاهش پورین و ایجاد اسید اوریک فعالیت دارد. در بعضی حیوانات ، افزودن مقدار کمی مولیبدنم خوراکی موجب افزایش رشد می‌شود.
ایزوتوپهـــــــا
مولیبدنم دارای شش ایزوتوپ پایدار و تقریبا" 24 ایزوتوپ رادیو اکتیو است که اکثرآنها نیمه عمرهای دقیقه‌ای دارند. Mo-99 در ژنراتورهای جذبی که برای صنعت ایزوتوپ اتمی ، Tc-99 تولید می‌کنند، بکار می‌رود. بازار محصولات Mo-99 در حدود 100 میلیون دلار آمریکا در سال برآورد می‌شود.
هشدارهــــــــا
گرده‌های مولیبدنم و ترکیبات آن از جمله تری‌اکسید مولیبدنم و مولیبدیتهای محلول در آب ، درصورت استنشاق یا بلع ، احتمالا" مسمومیت‌زایی کمی دارند. بررسیهای آزمایشگاهی نشان داده است که مولیبدنم در مقایسه با بسیاری از فلزات سنگین مسمومیت‌زایی نسبتا" ضعیفی دارد. چون برای مسمومیت شدید مقدار بسیار زیادی از این عنصر لازم است، احتمال مسمومیت انسانها بعید است.
در فعالیتهای استخراج و تصفیه این عنصر و نیز صنایع شیمیایی ، امکان مسمومیت با مولیبدنم وجود دارد، ولی تا امروز هیچ موردی مبنی بر آسیب در اثر تماس با این عنصر گزارش نشده است. اگرچه ممکن است ترکیبات مولیبدنم محلول در آب تاحدی سمی باشند، ترکیبات نامحلول آن از قبیل دی‌سولفید مولیبدنم غیر سمی به‌حساب می‌آیند. با اینهمه ، زنجیره حوادث زیست محیطی می‌تواند منجر به پیامدهای جدی سلامتی مربوط به مولیبدنم شود.
سال 1996 در سوئد ازدیاد باران اسیدی در نزدیکی Uppsala موجب کاهش غذای طبیعی گوزنها در مناطق روستایی اطراف این ناحیه شد. در نتیجه گوزنها وارد مزارع جوئی شدند که کشاورزان برای جبران تاثیرات باران اسیدی خاک آنها را با آهک پوشانده بودند. آهک باعث تغییر در سطح
کادمیم و سایر فلزات کم و ضروری موجود در خاک شده ، در نتیجه موجب جذب مقادیر زیاد مولیبدنم توسط دانه‌های جو می‌شود. خوردن این نوع جو توسط صدها گوزن ، در نسبت مولیبدنم به مس موجود در کبد آنها اختلال ایجاد کرد که پیامد آن لاغری ، تغییر رنگ مو ، زخم معده ، اسهال ، نابینایی ،پوکی استخوان و سرانجام ضایعات قلبی بود.
قانون OSHA ، حداکثر مواجهه با این فلز را برای روزی 8 ساعت و هفته ای 40 ساعت ،15 میلی گرم در هر متر مکعب تعیین نموده است. NIOSH حد تماس با مولیبدنم را 5000 میلی گرم در هر متر مکعب پیشنهاد کرده است.
منبع
پیوندهای خارجی
