V{maketoc}

!مقدمه
در مجلسی که بنی عباس با اجازه ((مأمون|مأمون ))برای آزمایش مقام علمی امام جواد علیه السلام برگزار کرده بودند، ((یحیی بن اکثم|یحیی بن اکثم ))بزرگترین قاضی آن روزگار برای مناظره حضور داشت، امام جواد علیه السلام نیز با تدارک مأمون وارد مجلس شد در حالی که نُه سال بیشتر نداشت و در محل و جایگاه مخصوصی که برایش درست کرده بودند نشست و مردم نیز از طبقات مختلف حضور داشتند، یحیی بن اکثم پرسید آیا امیر المؤمنین (مأمون) اجازه می دهد که سئوالی از ابو جعفر (امام جواد علیه السلام) بکنم؟

مامون پاسخ داد از خود امام جواد علیه السلام اجازه بگیرد.

یحیی پرسید: آیا به من اجازه سئوال می دهید، فدایت شوم؟

امام جواد علیه السلام فرمود: اگر می خواهی بپرس.

!پرسش یحیی از امام و پاسخ آنحضرت
یحیی پرسید: درباره شخص محرمی که صیدی را کشته است چه می گویید ؟

امام جواد علیه السلام فرمود: آیا این صید را در منطقه حَرَم کشته است یا در خارج از حرم؟ آیا آگاه به حکم کشتن صید بوده یا جاهل بوده؟ آیا عمداً کشته است یا غیر عمدی و اشتباهی؟ آیا محرم آزاد بوده یا عبد؟ آیا محرم کوچک بوده یا بزرگ؟ آیا بار اولش بوده یا سابقه داشته است؟ آیا صید کشته شده پرنده بوده یا خیر؟ آیا صید کوچک بوده یا بزرگ؟ آیا برای انجام کارش اصرار دارد یا پشیمان است؟ آیا در شب کشته شده یا در روز؟ آیا محرم در احرام عمره بوده یا در احرام حجّ؟

پس از این تقسیم بندیهای مختلف امام جواد علیه السلام، یحیی بن اکثم سرگردان و متحیر شد و آثار عجز و ناتوانی و درماندگی در سیمایش نمودار گشت و به لکنت زبان افتاد تا آنجا که اهل مجلس متوجه درماندگی اش شدند، مأمون پس از این صحنه خدا را سپاس گفت: و پس از آنکه مراسم ازدواج و خواندن خطبه عقد تمام شد و مردم متفرق شدند و جز عده اندکی از خواص نماندند از امام جواد علیه السلام پاسخ قسمت های مختلف پرسش را خواست و امام جواد علیه السلام نیز پاسخ فرمودند

!پرسش امام و شکست یحیی
در پایان مأمون گفت: اگر نظر شما هست، شما هم از یحیی سئوالی بکنید، امام جواد علیه السلام به یحیی فرمود: از تو بپرسم؟

یحیی گفت: فدایت شوم شما تصمیم گیرنده هستید، اگر توانستم جواب می گویم وگرنه از شما استفاده می کنم.

امام جواد علیه السلام پرسید: به من بگو درباره مردی که در آغاز روز به زنی نگاه کرد که حرام بوده در میان روز حلال شده و هنگام ظهر حرام شد و وقت عصر حلال شده و هنگام غروب حرام شده و پس از عشاء حلال شده و نیمه شب حرام شده و هنگام طلوع فجر حلال شده است، حکم این زن چیست؟ و چرا پیوسته حلال و حرام می شده است ؟

یحیی بن اکثم اظهار داشت سوگند به خدا جوابش را نمی دانم و اگر مایل هستید بفرمائید تا ما بهره ببریم.

!پاسخ روشن امام
پس از آن امام جواد علیه السلام فرمود: این زن کنیزی بود و آن مرد اجنبی (و لذا نگاه مرد بر آن کنیز حرام بود) چون ساعاتی از روز گذشت او را خرید و بر او حلال شد، هنگام ظهر او را آزاد کرد و حرام شد (زیرا زن یک زن آزاده شد که مانند هر زن آزاد بدون ازدواج بر هر مردی حرام است) وقت عصر با او ازدواج کرد و حلال شد.

وقت غروب او را مظاهره کرد و حرام شد (در قبل از اسلام طلاق در بین اعراب به این ترتیب بود که مرد به زن خود می گفته: « ظهرک کظهر امی: تو مانند مادر من هستی» که به این ظهار و مظاهره می گفتند و زن بر شوهرش حرام می شده که حکم آن در اسلام به این صورت است که اگر کسی همسر خود را مظاهره کند باید کفاره ظهار بدهد تا بتواند به همسر خود رجوع کند) وقت عشاء کفاره ظهار داد و حلال شد نصف شب او را یک طلاق داد و حرام شد. وقت طلوع فجر رجوع کرد و حلال شد.

در این هنگام مامون به حاضران از بنی عباس رو کرد و گفت: آیا در میان شما کسی هست که این مسئله را این طور بتواند جواب دهد یا مسئله قبلی را به این تفصیل بداند؟ گفتند: نه! به خدا قسم شما به حال ابوجعفر جواد علیه السلام از ما آگاهتر بودید!

مامون گفت: وای بر شما اهلبیت رسول صلی الله علیه و آله وسلم از میان خلق امتیازی دارند به فضل و کمال و کمی سن مانع کمالات ایشان نیست و برخی دیگر از فضائل آن حضرت را بیان کرد.

منابع:

بحار الانوار، ج 50، ص 74 تا 78، ح 3. منتهی الامال.

مراجعه شود به:

((گوشه هایی از علم و حکمت امام جواد علیه السلام))