منو
 صفحه های تصادفی
اعداد اول دوقلو
بیماری‌ بِرگر
کارشناس حفاظت نباتات
توهم
مجید آقاپور
مکالمه ابن عباس و عایشه
آزمایش تعیین مقاومت مجهول با پل وتستون
حسابدار دولتی
عمرولیث صفاری
کتابهای پوست و مو
 کاربر Online
763 کاربر online
تاریخچه ی: مقتدر خلیفه عباسی

V{maketoc}
!مقتدر خلیفه عباسی
« 320- 295 ق / 932-908 م»

با مرگ مکتفی در 295 ق، دوره بحران جدیدی در نظام ((خلافت)) عباسیان آغاز شد. مسأله جانشینی که وی هیچ پیش بینی خاصی برای آن نکرده بود، سبب پیدا شدن گفت و گوهای فراوانی میان رؤسای دیوان شد که بنا بر مسئولیت خود می‏بایستی خلیفه جدیدی تعیین کنند. اختلاف عقیده‏های موجود میان دو گروه اصلی در دستگاه اداری در این زمان صورت آشکار پیدا کرد و عباس وزیر ناگزیر می‏بایستی نظر یکی از دو گروه را که سرپرستی آنان را به ترتیب با علی بن عیسی و علی بن ((فرات)) بود بپذیرند. نظر گروه اول آن بود که از جعفر پسر سیزده سالة خلیفه در گذشته، صرف نظر شود و نوه با تجربه متوکل که به نام بن مُعتز شناخته شده بر تخت خلافت جلوس کند. ((معتز)) امیر در مسایل سیاسی مهارت داشت و آماده بود تا کوشش های مکتفی را برای مبارزه با عناصر مخالف دنبال کند. برخی از دبیران معتقد بودند که می‏توانند با او همکاری کنند و قدرت تزلزل یافته دستگاه خلافت را به آن باز گردانند. ولی نظر گروه دوم بر آن بود که جعفر، علی رغم خردسالی‏اش، خلیفه اعلام شود و چنان باشد که در آینده قدرت واقعی در دست وزیر باشد و همچنین به نهضت شیعی اجازه داده شود که آزادانه سیر خود را ادامه دهد.

!خلافت یک روزة معتز
سرانجام پیشنهاد دوم پذیرفته شد. ابوالفضل جعفر که ملقب به المقتدر بالله بود، در ذوالقعده 295 ق / سپتامبر 908 م، خلیفه شد، و عباس را به وزارت خود و علی بن فرات را به دستیاری او برگماشت. ولی چندی نگذشت که رفتار غرور آمیز وزیر و ناخرسندی امیر حسین بن حَمدان به توطئه‏ای که دبیران سنی خواستار آن بودند، انجامید که هدف از این توطئه برداشتن مقتدر و نشاندن معتز به جای او بود. این حادثه در 20 ربیع الاول 296 ق / 17 سپتامبر 908 م توسط حسین صورت گرفت، تنها مدت کوتاهی با موفقیت توأم بود؛ پس از بیست و چهار ساعت طرفداران ابن المعتز ناگزیر از اطراف او پراکنده شدند و به همین جهت عنوان «خلیفه یک روزه» را پیدا کرد که پس از آن او را گرفتند و به قتل رساندند. چون عباس در همان آغاز جنگ کشته شد، دست راست او یعنی ابن الفرات وزیر شد که قدرتش عملاً نامحدود بود.

!خلافت ((مقتدر))، دورهای از تزلزل سیاسی
با این وجود خود سری ابن فرات چندان دوام نیافت، و خلافت مقتدری که مدت بیست و چهار سال دوام یافت، دوره حکومت متزلزلی بود. با آن که خلیفه، که در آغاز با رایزنی گونه‏ای از شورای نیابت سلطنت که شامل جمعی متشکل از مادر، یکی از عموهایش و چند تن از خواجگان دربار تشکیل شده بود، به وزیر خود در همه مسایل آزادی عمل داده بود، با این اوصاف این حق را برای خود محفوظ نگاه داشت که چنانچه سیاست وزیرش مورد رضایت او نبود وی را بر کنار کند - و در صورت لزوم او را به محاکمه بکشاند - در مجموع این حقی بود که آن را به کار می‏برد و در استفاده از آن افراط می‏کرد. نتیجه آن شد که در زمان این خلیفه، چهارده وزارت تشکیل شد و بعضی از اشخاص، همچون ابن فرات و علی بن عیسی، چندین بار عهده دار این منصب شدند.

!خلافت مقتدر، عهد تسلط وزیران بر همه امور
وزیران این دوره، همگی در امور اداری بسیار ورزیده و بیشتر از کارشناسان مالی بودند. به همین جهت این افراد سعی داشتند که نظارت شدیدی بر گرفتن خراج از ایالت های مختلف که مستقیماً عمل آنها با دستگاه خلافت بود، داشته باشند. مدت درازی ماوراءالنهر و خراسان که پس از پیروزی ((سامانیان)) بر عمر بن لیث صفاری در 287 ق / 900 م، در دست آنان بود، عملاً استقلال داشت. برای بر قرار کردن تعادلی میان درآمد و هزینه، وزیران به روش های انحرافی همچون وام گرفتن از صرافان متوسل می‏شدند. کار دخالت در عملیات نظامی که بنا بر پیشامدها ضرورت پیدا می‏کرد نیز با وزیران بود و به همین جهت این اشخاص بر سران سپاه تسلط داشتند. سیاست نیز به دست ایشان بود؛ از آن جمله با سفیران خارجی و به ویژه بیزانسیان که خلیفه آنان را با شکوه و جلال خیره کننده‏ای به دربار خود می‏پذیرفت، همین وزیران به گفت و گو می‏نشستند.

!حضور وزیران پیرو مذاهب مختلف در دستگاه خلافت
معتقدات دینی و سیاسی این وزیران متفاوت بود، ابن فرات مذهب ((تشیع)) داشت و طبیعتاً با کسانی همکاری می‏کرد که در نهضت تشیع با او همراه بودند. از طرف دیگر علی بن عیسی، نه تنها با تجمیل برنامه صرفه جویی در دربار که البته مورد پسند هم نبود در صدد تعادل هزینه و درآمد بود، بلکه می‏کوشید که مالیاتها و عوارض گزافی را که بنا بر عادت در موارد مختلف از مردم گرفته می‏شد، لغو کند. با آن که او پیرو مذهب سنّی بود و در عقیده خود بسیار استوار، اما با شورشهایی که حنبلیان عامل آن بودند، موافقت نداشت. بر خلاف او خاقانی وزیر این گونه عناصر را تأیید می‏کرد و گروه های شیعه را که در بعضی از کوی های پایتخت گرد هم می‏آمدند به سختی آزار می‏داد.

!همکاری و تشریک مساعی وزیران در دستگاه خلافت مقتدر
علی رغم این تمایلات متضاد، این سه وزیر کوشیدند تا از نظامی که هر سه به طور مساوی به آن دلبستگی داشتند، حتی در آن هنگام که مانند ابن فرات به مشروع بودن و حقانیت آن معترف نبودند، دفاع کنند. در دوره‏ای که قدرت خلیفه پیوسته در معرض خطر فرمانداران گوناگون بود، همه با نیرومندی و پشتکار برابر کار می‏کردند. ابن فرات ناچار شد که متوالیاً دو سپاه به فارس گسیل دارد که نخستین سپاه برای دستگیری یک امیر صفاری مدعی تصرف آن سرزمین بود و دومی برای ((مطیع)) ساختن فرماندار مأمور آن دیار که از پرداختن وجوهی که بر عهده داشت خودداری می‏کرد. در همین زمان اردویی نیز به ((مصر)) گسیل شد که هدف آن جلوگیری از نخستین حمله مهدی فاطمی مستقر در افریقیه بود. پس از آن عملکردها لازم شد که فرمانداری را که تا حدی خود مختاری به آنان داده شده و از حد خود تجاوز کرده بودند، به اطاعت در آورند. مثلاً ابن ابی السّاج در آذربایجان، که چه بسیار اتفاق می‏افتاد که حکومت مرکزی به نمایندگان خود اختیار می‏داد که خراج ایالت های سپرده به ایشان را جمع آوری کنند. اگر نظارت منظم و مؤثر درباره این گونه فرمانداران عملی نمی‏شد، آنان گستاخ می‏شدند و خود را خداوندگار سرزمین های ابواب جمعی خود می‏دانستند.

!ضعف دستگاه خلافت و تهاجم قرمطیان
دیگر آن که قرمطیان نیز قصد حمله داشتند و می‏بایستی پیوسته برای جلوگیری از ایشان چاره اندیشی شود؛ به ویژه آن که، قرامطه در آن هنگام دولتی در بحرین تأسیس کرده بو دند که نیروهای خلیفه قدرت مقابله با آنان را در ((بحرین)) نداشتند. قرمطیان با حمله‏های متعددی که به کاروانهای حجاج می‏کردند به اثبات وجود خویش می‏پرداختند. اندکی بعد چندان در حمله و هجوم دلیر شدند که ((بصره)) را نیز غارت کردند «312 ق / 924 م» و ((بغداد)) را در معرض تهدید قرار دادند «315 ق / 927 م» و حتی حجر الاسود را از مکه بیرون بردند «317 ق / 930 م». همه وزیران در برانداختن قرمطیان می‏کوشیدند، ولی بعضی همچون علی بن عیسی، مذاکره کردن را بر عملیات نظامی ترجیح می‏دادند و این امری بود که در آن زمان بسیار مورد نکوهش قرار می‏گرفت. در میان مسلمانان کسانی بودند که قرمطیان را به عنوان فرقه‏ای از فرق اسلام نمی‏شناختند، بلکه آنان را کافر می‏دانستند.

!پیامدهای تهدید های قرمطیان
یکی از نتایج تهدید قرمطیان پیدایش عصبی و افسردگی ناشی از ترس در میان مردم بغداد بود و همین امر بیان می‏کند که چرا مبارزات دینی در قسمت اول سلطنت سخت و غم انگیز بوده است. پس از آن که حلاج در 296 ق / 908 م، توسط ابن فرات، متهم به شرکت در توطئه بر ضد مقتدر شد، در 301 ق / 913 م، به زندان افتاد و ادعای خدایی بر اتهامات او افزوده شد. سرانجام در واپسین محاکمه در 309 ق / 922 م، پس از مشاجرات فراوان، به فتوای یکی از قاضیان بغداد به جرم الحاد به مرگ محکوم شد. محیط سیاسی و دینی بغداد آن زمان نشان می‏دهد که چرا این صوفی که عمده عمل خلافش آن بود که می‏خواست اصلاحات اخلاقی را در میان مردم تبلیغ کند و در عین حال عقایدی را که توده مردم از فهم آن عاجز بودند اظهار می‏کرد، توسط بعضی به داشتن عقاید افراطی شیعی یا قرمطی گری متهم شد، در صورتی که بعضی دیگر او را نیرنگ باز و مایه آشوب می‏دانستند. سرانجام تنها کسی که می‏توانست به طور مؤثر از او دفاع کند، یعنی علی بن عیسی در آن هنگام دستیار حامد وزیر بود و نمی‏خواست او را از خود برنجاند، در نتیجه بنا بر مصلحت سکوت کرد و به دفاع از حلاج بر نخاست.

!آغاز تسلط نظامیان بر دستگاه خلافت
سال 312 ق / 924 م، نقطه عطفی در تاریخ سلطنت مقتدر به شمار می‏رود، زیرا حمله‏های قرمطیان، ابن فرات را که در آن هنگام برای سومین بار به وزارت رسیده بود، ناگزیر کرد که بار دیگر امیر مؤنِس را که به تازگی از پایتخت تبعید شده بود، به خدمت فرا خواند. از این پس قدرت نظامی که از پایان سده گذشته در اختیار وزیر بود، از تصرف او خارج شد و قدرت لشکری بر قدرت کشوری استیلا یافت. وزیران در فاصله‏های کوتاه، پیاپی بر سر کار می‏آمدند و بی کار می‏شدند، ولی هیچ یک از آنان نمی‏توانست بار دیگر قدرت و سلطه خود را بر امیر مؤنِس که رئیس شرطه «پلیس» و امیر لشکر بود، تحمیل کند و یا بحران های مالی را که وخیم شده بود از میان بردارد. پریشانی پایدار در استان ها و حتی آنهایی که به پایتخت بسیار نزدیک بودند، جنگ های پایان ناپذیر، تقلب و نادرستی از عواملی بودند که مایه تهی شدن خزانه می‏شد. در صورتی که با همه این احوال، خلیفه باز هم در بند تأمین هزینه‏های شکوه و تجمل دربار و خدمت گزاران و محافظان خود بود که شمار آنان به چند هزار نفر می‏رسید. همین دشواری ها سبب شد که پرداخت ماهانه سربازان عقب بیفتد و شورش هایی صورت بگیرد که تعداد آنها در پایتخت در نیمه دوم خلافت مقتدر رو به افزایش گذاشته بود. یکی از این شورش ها در محرم 317 ق / مارس 929 م، به خلع موقت خلیفه انجامید. سه سال بعد امیر مؤنس، پس از آن که در شورش 317 ق / 929 م نقش مبهمی داشت، آشکارا بر ضد مقتدر، طغیان کرد و خلیفه در رأس سپاهیانی که نسبت به او وفادار مانده بودند، از پایتخت خارج شد؛ اما در جنگی که پس از این خروج از پایتخت رخ داد، به قتل رسید.


تاریخ شماره نسخه کاربر توضیح اقدام
 سه شنبه 24 مرداد 1385 [13:26 ]   4   آآوا رسا      جاری 
 سه شنبه 24 مرداد 1385 [13:21 ]   3   آآوا رسا      v  c  d  s 
 سه شنبه 24 مرداد 1385 [13:19 ]   2   آآوا رسا      v  c  d  s 
 یکشنبه 28 فروردین 1384 [05:59 ]   1   نغمه آذربویه      v  c  d  s 


ارسال توضیح جدید
الزامی
big grin confused جالب cry eek evil فریاد اخم خبر lol عصبانی mr green خنثی سوال razz redface rolleyes غمگین smile surprised twisted چشمک arrow



از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..