!اطلاعات اولیه
انواع گوناگونی از ترکیبات ، هم ((ترکیبات سنتزی|سنتزی)) و هم ((ترکیبات طبیعی|طبیعی)) وجود دارند که بر حسب PH محلولی که در آن حل میشوند، رنگ متفاوتی به خود میگیرند. بعضی از این مواد هزاران سال است که برای نشان دادن ((خاصیت اسیدی|خصلت اسیدی)) یا ((خاصیت بازی|بازی)) آبها به کار گرفته شدهاند این ترکیبات همچنین برای شیمیدان عصر حاضر که از آنها برای تخمین ((PH محلول|PH محلولها)) و تشخیص نقطه پایانی در ((تیتراسیون|تیتراسیونهای اسید – باز)) سود میبرند، اهمیت زیادی دارند.
!تعریف
{picture file=img/daneshnameh_up/CH_M_R1.bmp}
شناساگرها ((ترکیبات آلی)) با ساختار پیچیده هستند که به صورت اسید یا باز ضعیف عمل میکنند. واکنشهای تفکیک و تجمع شناساگرها با نوآرایی ساختمانی درونی همراه است که سبب تغییر در رنگ میشود.
!رنگ شناساگر
محلولی که محتوی یک شناساگر باشد با تغییرات PH یک تغییر پیوسته در رنگ از خود ظاهر میسازد. لکن ، ((چشم انسان)) به این تغییرات حساس نیست. نوعا از یک گونه باید پنج تا ده برابر به طور اضافی موجود باشد تا رنگ آن گونه به چشم بیننده یک رنگ غالب به نظر آید، افزایش بیشتر در این نسبت هیچ تاثیر قابل روئیتی ندارد. فقط در ناحیهای که نسبت از پنج تا ده برابر برای یک شکل به نسبت مشابهای برای یک شکل تغییر کند، به نظر میآید که رنگ ((محلول)) تغییر کرده است. پس ، تغییر رنگ صوری شامل یک تغییر عمده در وضعیت تعادل شناساگر است. بعضی از شناساگرها نیاز به تغییر نسبت کمتری دارند و بعضی دیگر ، به تغییر بیشتر به علاوه ، تفاوت قابل توجهی نیز در توان افراد مختلف جهت تشخیص رنگ وجود دارد، در حقیقت ، شخص مبتلا به ((کور رنگی)) ممکن است قادر به تشخیص هیچ گونه تغییر رنگی نباشد.
!دامنه PH برای تغییر رنگ
دامنهای از PH که یک شناساگر معین در آن دامنه تغییر رنگ میدهد به ثبات ((یونش)) شناساگر بستگی دارد. برای شناساگرهایی که اسیدی ضعیف هستند هر اندازه ثابت یونش کوچکتر باشد، دامنه PH تغیر رنگ آن بالاتر است.
__نام شناساگر__ |
__گستره PH برای تغییر رنگ__ |
__رنگ اسیدی__ |
__رنگ قلیایی__ |
((آبی تیمول)) |
1.2--2.8 |
قرمز |
زرد |
((آبی تیمول)) |
8.0--9.6 |
زرد |
آبی |
((زرد متیل)) |
2.9--4.0 |
قرمز |
زرد |
((نارنجی متیل)) |
3.1--4.4 |
قرمز |
زرد |
((سبز برموکرزول)) |
3.8--5.4 |
زرد |
آبی |
((قرمز متیل)) |
4.2--6.3 |
قرمز |
زرد |
((کاغذ تورنسل))(لیتموس) |
.50--8.0 |
قرمز |
آبی |
((آبی ترموتیمول)) |
6.0--7.6 |
زرد |
آبی |
((قرمز فنول)) |
6.4--8.0 |
زرد |
قرمز |
((فنول فتالئین)) |
8.0--9.6 |
بی رنگ |
قرمز |
((زرد آلیزارین)) |
10.1--12..0 |
بی رنگ |
بنفش |
!انواع شناساگر
معمولا میتوان برای هر گستردهای از PH ، شناساگری مناسب یافت. تعدادی از شناساگرهای معمولی در جدول زیر آمدهاند.
*__((فنل فتالئین|شناساگرهای فتالئین)) :__
اکثر شناساگرهای فتالئین در محلولهای اسیدی ملایم ، بیرنگاند، و در ((محیط قلیایی)) رنگهای گوناگونی از خود ظاهر میکنند. در محلولهای قلیایی شدید رنگ این شناساگر بتدریج محو میشود که در بعضی از کاربردها این امر پدیده نامناسبی است و به صورت یک گروه ، فتالئینها در ((آب)) به سختی حل میشوند و حلال معمولی این گروه از شناساگرها ، ((اتانول)) است. معروفترین شناساگر فتالئین ، فنول فتالئین است.
*__((فنول سولفون فتالئین|شناساگرهای سولفون فتالئین))__
بسیاری از سولفون فتالئینها دو گستره تغییر رنگ مفید دارند. یکی در ((محیط اسیدی|محلولهای نسبتا اسیدی)) و دیگری در ((محیط خنثی|محیطهای خنثی)) یا بازی ملایم واقع میشود. بر خلاف فتالئینها ، رنگ بازی این گروه در ((محیط قلیایی)) پایدار است. به واسطه قدرت اسیدی قابل توجه سولفون فتالئین ، معمولا از ((ترکیبات سدیمدار|نمکهای سدیم)) آن ها جهت تهیه محلول شناساگرها استفاده میشود. سادهترین شناساگر از گروه سولفون فتالئین ، ((فنول سولفون فتالئین)) است که به نام قرمز فنول معروف است.
*__شناساگرهای آزاد__
اکثر شناساگرهای آزاد را افزایش قدرت بازی ، یک تغییر رنگ از قرمز زرد از خودشان میدهند گستره انتقال آنها عموما در قسمت اسیدی است. نمونههایی که بیشترین بر خورد را با آنها داریم عبارتند از ((متیل اورانژ|نارنجی مبیل و قرمز متیل)).
!متغییرهای موثر بر رفتار شناساگرها
فاصلهای از PH که در آن یک شناساگر معین تغییر رنگ میدهد با ((دما)) ، ((قدرت یونی محیط)) ، حضوری ((حلال آلی|حلالهای آلی)) و حضور ((ذرات کلوئیدی)) تغییر میکند. بعضی از این عوامل ، بخصوص دو مورد آخر ، میتوانند موجب جابجایی این فاصله به اندازه یک واحد PH یا بیشتر سوند.
!مباحث مرتبط با عنوان
*((شناساگر سولفون فتالئین))
*((شناساگر فتالئین))
*((ترکیبات آلی))
*((تیتراسیون))
*((خاصیت اسیدی))
*((خاصیت بازی))
*((فنول سولفون فتالئین))
*((فنول فتالئین))
*((کاغذ تورنسل))
*((متیل اورانژ))
*((PH محلول))
*((محیط اسیدی))
*((محیط خنثی))
*((محیط قلیایی))