مقدمه

مشعل‌ها که محصول رهائی وحشتناک انرژی انباشته شده در اطراف نواحی فعال خورشیدی هستند، رها سازنده ذرات اتمی و گسیل دارنده تشعشعات منعکسه در طیف مغناطیس می‌باشند. ریچارد کرینگتون انگلیسی ، نخستین دانشمندی است که در سال 1859 این پدیده شگفت انگیز را در نور سفید مشاهده نموده است. از آنجائی که پدیده مزبور زمینه‌ای چون سطح تابناک رخشانکره را در پشت سر دارد. از این رو دیدار آن در شرایط عادی بسیار دشوار بوده و قاعدتاً مشعلهای مرئی در نور سفید را بایستی جزو مشعلهای بسیار کمیاب بشمار آورد و بر کشف ریجارد کرینگتون ارج نهاد. مشعلهای خورشیدی از شماری دانه‌های گسیل دارنده حرارت که دمای آنها به حدود ده هزار کلوین می‌رسد، تشکیل یافته‌اند. درون هر دانه هسته‌های درخشانی جای گرفته که قطر آنها بین هزار تا ده هزار کیلومتر است. میزان دمای گسیل شده از مشعلهای خورشیدی را بوسیله دستگاههای مجهز به نور فرابنفش اندازه می‌گیرند.

مشعلها که معمولاً در کنار خطهای خنثی نواحی فعال خورشیدی پدیدار می‌گردند. در آغاز از نقاط درختان متراکمی تشکیل می‌یابند که بطور ناگهانی پهنه وسیعی به مساحت حدود 10 کیلومتر مربع را در عرض چند دقیقه فرا می‌گیرند. گاهی اوقات مشعلها در طرفین خط خنثی ظاهر می‌گردند و همانند نوارهای فروزان طویلی جلوه‌گر می‌شوند. مشاهداتی که روی لبه‌های قرص خورشید بعمل آمده ، نشان می‌دهد که ارتفاع این پدیده نسبت به سطح رخشانکره به 5000 تا 15000 کیلومتر بالغ می‌گردد.

مشعلهای خورشیدی در عرض چند دقیقه به حداکثر درخشندگی خود می‌رسند و سپس به آرامی رو به خاموشی می‌نهند. در شرایط معمولی مدت زمان آغاز فعالیت تا خاموشی کامل مشعل‌ها از 10 دقیقه تا چند ساعت بوده و برای مشعل‌های کوچک از 20 دقیقه تجاوز نمی‌کند. معمولاً مشعل‌ها را بر حسب میزان درخشندگی و پهنه زیر پوشش طبقه بندی می‌کنند و گاه نیز مناسب با درخشندگی تارکشان طبقه بندی می‌گردند تا توصیف بازدهی انرژی آنها آسانتر شود.




میزان دمای گسیل شده از مشعلهای خورشیدی را بوسیله دستگاههای مجهز به نور فرابنفش اندازه می‌گیرند مشعل‌ها که معمولاً در کنار خطهای خنثی نواحی فعال خورشیدی پدیدار می‌گردند. در آغاز از نقاط درختان متراکمی تشکیل می‌یابند که بطور ناگهانی پهنه وسیعی به مساحت حدود 10 کیلومتر مربع را در عرض چند دقیقه فرا می‌گیرند. گاهی اوقات مشعل‌ها در طرفین خط خنثی ظاهر می‌گردند و همانند نوارهای فروزان طویلی جلوه گر می‌شوند. مشاهداتی که روی لبه‌های قرص خورشید بعمل آمده ، نشان می‌دهد که ارتفاع این پدیده نسبت به سطح رخشانکره به 5000 تا 15000 کیلومتر بالغ می‌گردد. مشعل‌های خورشیدی در عرض چند دقیقه به حداکثر درخشندگی خود می‌رسند و سپس به آرامی رو به خاموشی می‌نهند.

در شرایط معمولی مدت زمان آغاز فعالیت تا خاموشی کامل مشعلها از 10 دقیقه تا چند ساعت بوده و برای مشعلهای کوچک از 20 معمولاً مشعل‌ها را بر حسب میزان درخشندگی و پهنه زیر پوشش طبقه بندی می‌کنند و گاه نیز مناسب با درخشندگی تارکشان طبقه بندی می‌گردند تا توصیف بازدهی انرژی آنها آسانتر شود مشعلهای خورشیدی کلاً منشاء تولید تشعشعاتی مانند پرتو هستند که در پی جریان جویبارهائی از الکترون و گاه پروتون که غالباً با گسیلش توده‌های عظیمی از مواد همراهند، پدید آمده‌اند. ذرات مزبور که به سوی جو خارجی خورشید روان هستند، حامل اثرات مهمی روی مغناطکره و همچنین جو زمین می‌باشند، یک مشعل بزرگ به طور متوسط حدود الکترون و به همین اندازه پروتون به خارج گسیل می‌دارد. الکترونها با سرعت و شتاب زیاد از جو خورشید عبور می‌کنند و با به نوسان در آوردن پلاسمای تاجهای خورشیدی به پیدایش امواج رادیوئی می‌انجامند. امواجی که بدینسان تولید شده‌اند به پنج نوع زیر تقسیم می‌گردند:


الف ـ توفانهای صدائی که فقط با یک سری انفجار توامند و عمر آنها از چند ساعت تا چند روز به درازا می‌کشد.


ب ـ انفجارهای نوع دوم که دارای طول موجی معادل 300 تا 10 مگاهرتز بوده و در پی عبور سریع لرزه‌های بسیار شدید از میان تاج خورشیدی که سرعتشان به 8000 تا 20000 کیلومتر در ثانیه بالغ می‌گردد، پدید می‌آیند.


پ ـ انفجارهای نوع سوم که دارای طول موجی برابر 8000 تا 10 مگاهرتز بوده و عمر کوتاه آنها از چند ثانیه تجاوز نمی‌کند. علت وقوع این انفجارها ، عبور الکترونها از میان پلاسمای تاجهای خورشیدی با سرعتی معادل نصف سرعت دور است.


ت ـ انفجارهای نوع چهارم که متحرک بوده و از میان تاج خورشیدی با سرعت 100 تا 1400 کیلومتر در ثانیه عبور می‌کنند.


ث ـ انفجارهای نوع پنجم که شبیه انفجارهای نوع سوم هستند و احتمالاً از به دام افتادن و یا تأخیر پاره ای از الکترونهای بسیار سریع پدید می‌آیند.

نتایج بررسی مشعلهای خورشیدی

بررسی مشعلهای خورشیدی ما را به حل بسیاری از معماها و رازهای ناشناخته یاری می‌کند. امروزه به تحقیق روشن گردیده که پرتوهای فرابنفش و همچنین ذره‌های گسیل شده از مشعلهای خورشیدی اثر مستقیمی روی کره زمین داشته و مشعلهای بزرگ تهدیدی جدی برای فضانوردان بشمار می‌آیند. شناخت مکانیسم مشعلهای خورشیدی راه حلهای ارزنده‌ای در زمینه تحصیل انرژی از راه گدازش هسته‌ای در اختیار ما می‌گذارد و دریچه‌های امید بخشی برای برطرف سازی بحران انرژی فرا روی ما می‌گشاید و علاوه بر آن بررسی رفتار ستارگان دور دستی که گاهگاه مشتمل گردیده و درخشندگی آنها دستخوش نوساناتی می‌شود، نیز از راه مطالعه مشعلهای خورشیدی امکان پذیر می‌گردد.

مباحث مرتبط با عنوان

• خورشید
• تاج خورشید
• باد خورشیدی
• رخشانکره
• ساختار خورشید
• فام کره
• فعالیت خورشیدی
• مرگ خورشید

زبانه های خورشیدی از جمله زیباترین و تماشائی ترین پدیده های کره خورشید بشمار می روند. این پدیده به ویژه هنگامیکه در لبه قرص خورشید ظاهر می گردد، به ابرهای آتشینی که از لایه های فوقانی رنگینکره بر برآروده اند شباهت می یابد و بر زیبائی و جلوه خویش دو چندان می افزاید. دمای توده مرکزی زبانه های خورشیدی معمولاً بین ده هزار تا سی هزار کلوین بوده (حدود یکصدم و دمای تاج خورشیدی) و تراکم آنها تقریباً «صد بار بیشتر از انبوهش محیط پیرامون آن است و جرم حجم معینی از زبانه ها حدود صد برابر بیشتر از جرم حجم معادل مواد تاج خورشیدی است.
زبانه های خورشیدی را در شرایط عادی فقط می توان از طریق خطوط طیفی مشاهده نمود و در خور گرفت (کسوف) های کامل مستقیماً در معرض دید قرار داد. دستیابی به وسایل و دستگاههای نوین فضائی در سال های اخیر، بررسی زبانه های خورشیدی را با سهولت بیشتر فراهم ساخته و مطالعه پدیده مزبور را به ویژه به کمک پرتوهای فرابنفش و x امکان پذیر نموده است. بررسی ها نشان داده که زبانه ها در مقابل پدیده های تابناکی چون تاج خورشیدی عوارض تابناکی بیش نیستند و میزان گسیلش امواج نورانی آنها در مقایسه با تاج خورشیدی بسیار ناچیز است.
زبانه های خورشیدی را به دو گروه خاموش و فعال تقسیم می کنند.

زبانه های خاموش

در میان پایاترین پدیده های خورشیدی که از عمر نسبتاً طولانی برخوردارند. بایستی از زبانه های خاموش نام برد. این زبانه ها که شکل و ساختمان خود را تا چندین ماه و حتی یک سال حفظ می کنند. یکباره و بطور ناگهانی ناپدید می گردند و گاه بطور شگفت انگیزی فوران یافته و کوتاه زمانی بعد نابود می کردند. طول زبانه های خاموش حدود 200 هزار کیلومتر و ارتفاع آنها به 40 هزار کیلومتر و ضخامتشان به 5 هزار تا 8 هزار کیلومتر بالغ می شود.
زبانه های فعال
از ویژگی این زبانه ها که در مقایسه با زبانه های خاموش عمر پس کوتاهتری دارندای است که در عرض چند دقیقهبه شدت تغییر شکل می دهندو پیام آورانی از فعالیت خورشید بشمار می آیند. طول متوسط زبانه های فعال که معمولا با گروه لکه های خورشیدی همراهند به حدود 600 هزار کیلومتر می رسد و به دو نوع قوسی و حلقوی تقسیم می شوند.

زبانه های فعال

از ویژگی این زبانه ها که در مقایسه با زبانه های خاموش عمر پس کوتاهتری دارند این است که در عرض چند دقیقه به شدت تغییر شکل می دهند و پیام آورانی از فعالیت خورشید بشمار می آیند. طول متوسط زبانه های فعال که معمولا با گروه لکه های خورشیدی همراهند به حدود 600 هزار کیلومتر می رسد و به دو نوع قوسی و حلقوی تقسیم می شوند.