تاریخچه ی:
ماده و صورت قیاس
تفاوت با نگارش: 2
| V{maketoc} | | V{maketoc} |
| !درآمد | | !درآمد |
| به طور کلی هر ((قیاس)) دو جنبه دارد: | | به طور کلی هر ((قیاس)) دو جنبه دارد: |
| __جنبه صورت__ و __جنبه ماده__. | | __جنبه صورت__ و __جنبه ماده__. |
| برای اینکه قیاس کاملا درست و استوار باشد، باید هم صورت و هم ماده آن صحیح باشد و در صورت نادرستی هر یک از این دو جنبه، کل قیاس نادرست خواهد بود. (همچنانکه یک ساختمان در صورتی مستحکم خواهد بود که هم از ماده ای (آجر و سیمان و ...)شایسته تشکیل شود و هم صورت و شکلی متناسب و درست و مطابق اصول فنی داشته باشد.) | | برای اینکه قیاس کاملا درست و استوار باشد، باید هم صورت و هم ماده آن صحیح باشد و در صورت نادرستی هر یک از این دو جنبه، کل قیاس نادرست خواهد بود. (همچنانکه یک ساختمان در صورتی مستحکم خواهد بود که هم از ماده ای (آجر و سیمان و ...)شایسته تشکیل شود و هم صورت و شکلی متناسب و درست و مطابق اصول فنی داشته باشد.) |
| !صورت قیاس | | !صورت قیاس |
| منظور از صورت قیاس همان __شکل و هیات و ساختار تالیف قیاس__ است؛ یعنی اصول و شرط هایی که در مبحث قیاس ذکر می شود. | | منظور از صورت قیاس همان __شکل و هیات و ساختار تالیف قیاس__ است؛ یعنی اصول و شرط هایی که در مبحث قیاس ذکر می شود. |
| قیاس، در صورتی که یک قیاس درست است که اصول و شروط ظاهری و تالیفی قیاس را در هیات و شکل خود رعایت کرده باشد. به عبارت دیگر، اگر قیاس مطابق با شروطی که برای هیات و شکل آن است تالیف شود، از __جنبه صورت__ کاملا صحیح خواهد بود . | | قیاس، در صورتی که یک قیاس درست است که اصول و شروط ظاهری و تالیفی قیاس را در هیات و شکل خود رعایت کرده باشد. به عبارت دیگر، اگر قیاس مطابق با شروطی که برای هیات و شکل آن است تالیف شود، از __جنبه صورت__ کاملا صحیح خواهد بود . |
| مثلا این قیاس را در نظر بگیرید: | | مثلا این قیاس را در نظر بگیرید: |
- | *((سرو)) یک درخت است. (((صغری)) ) *تمام درختان در زمستان برگ هایشان را از دست می دهند. (((کبری)) ) *پس درخت سرو نیز در زمستان برگ هایش را از دست می دهد. (نتیجه) |
+ | *((سرو)) یک درخت است. (((قیاس اقترانی|صغری)) ) *تمام درختان در زمستان برگ هایشان را از دست می دهند. (((قیاس اقترانی|کبری)) ) *پس درخت سرو نیز در زمستان برگ هایش را از دست می دهد. (((قیاس|نتیجه)) ) |
| همان طور که ملاحظه می کنید، این قیاس از حیث صورت، کاملا صحیح می باشد؛ یعنی واجد شرایط ظاهری تالیف قیاس است و تمام شروط صوری و ساختاری قیاس در آن رعایت شده است؛ با این حال نتیجه نادرست است. چرا؟ | | همان طور که ملاحظه می کنید، این قیاس از حیث صورت، کاملا صحیح می باشد؛ یعنی واجد شرایط ظاهری تالیف قیاس است و تمام شروط صوری و ساختاری قیاس در آن رعایت شده است؛ با این حال نتیجه نادرست است. چرا؟ |
| زیرا ماده و محتوای این قیاس نادرست و بی اعتبار است؛ یعنی کبرای این قیاس غلط است و اینطور نیست که تمام درختان در زمستان برگ هایشان را از دست دهند.(مانند درخت سرو، ((چنار)) و... که در تمام سال برگ دارند.) | | زیرا ماده و محتوای این قیاس نادرست و بی اعتبار است؛ یعنی کبرای این قیاس غلط است و اینطور نیست که تمام درختان در زمستان برگ هایشان را از دست دهند.(مانند درخت سرو، ((چنار)) و... که در تمام سال برگ دارند.) |
| به همین دلیل نتیجه قیاس نیز غلط و مخدوش است . | | به همین دلیل نتیجه قیاس نیز غلط و مخدوش است . |
| یعنی این قیاس از حیث صورت صحیح و از حیث ماده مخدوش و بی اعتبار است. | | یعنی این قیاس از حیث صورت صحیح و از حیث ماده مخدوش و بی اعتبار است. |
| !ماده قیاس | | !ماده قیاس |
| مقصود از ماده قیاس، مقدمات و محتوای آن ها بدون توجه به چگونگی تالیف آنها در قیاس است؛ یعنی محتوای مقدمات قیاس فی نفسه. | | مقصود از ماده قیاس، مقدمات و محتوای آن ها بدون توجه به چگونگی تالیف آنها در قیاس است؛ یعنی محتوای مقدمات قیاس فی نفسه. |
| چنانکه می دانید منظور از مقدمات قیاس، دو ((قضیه|قضیه ای)) است که به عنوان مقدمه قیاس ذکر می شوند و یکی را صغرای قیاس و یکی را کبرای قیاس می نامیم. | | چنانکه می دانید منظور از مقدمات قیاس، دو ((قضیه|قضیه ای)) است که به عنوان مقدمه قیاس ذکر می شوند و یکی را صغرای قیاس و یکی را کبرای قیاس می نامیم. |
| هر یک از این دو قضیه می تواند مورد قبول یا غیر قابل قبول باشد؛ و قضیه ای که به عنوان مقدمه قیاس و ((استدلال)) پذیرفته می شود، گاهی یقینی و گاهی غیر یقینی است و در مبحث ((مواد قیاس)) و نیز ((یقینیات)) به آن خواهیم پرداخت. | | هر یک از این دو قضیه می تواند مورد قبول یا غیر قابل قبول باشد؛ و قضیه ای که به عنوان مقدمه قیاس و ((استدلال)) پذیرفته می شود، گاهی یقینی و گاهی غیر یقینی است و در مبحث ((مواد قیاس)) و نیز ((یقینیات)) به آن خواهیم پرداخت. |
| به مقدمات قیاس و یا به عبارت دیگر به قضایایی که قیاس از آن ها ساخته می شود، __مبادی قیاس__ نیز گفته می شود. | | به مقدمات قیاس و یا به عبارت دیگر به قضایایی که قیاس از آن ها ساخته می شود، __مبادی قیاس__ نیز گفته می شود. |
| در قیاسی که ذکر شد، کبرای قیاس نادرست بود. اما ممکن است در یک قیاس، کبرای قیاس درست و صغرای قیاس نادرست باشد؛ و یا ممکن است هر دو مقدمه نادرست باشند. در هر سه صورت، نتیجه قیاس (گر چه صورت قیاس درست باشد)، نادرست و بی اعتبار خواهد بود. | | در قیاسی که ذکر شد، کبرای قیاس نادرست بود. اما ممکن است در یک قیاس، کبرای قیاس درست و صغرای قیاس نادرست باشد؛ و یا ممکن است هر دو مقدمه نادرست باشند. در هر سه صورت، نتیجه قیاس (گر چه صورت قیاس درست باشد)، نادرست و بی اعتبار خواهد بود. |
| !رابطه ماده قیاس با صناعات خمس | | !رابطه ماده قیاس با صناعات خمس |
| قیاس با توجه به گوناگونی مقدمات؛ یعنی مواد قیاس و ارزش هر یک و نتیجه ای که بدست می دهد؛ و نیز با توجه به هدفی که از تالیف قیاس مورد نظر است، به پنج قسم تقسیم می شود: | | قیاس با توجه به گوناگونی مقدمات؛ یعنی مواد قیاس و ارزش هر یک و نتیجه ای که بدست می دهد؛ و نیز با توجه به هدفی که از تالیف قیاس مورد نظر است، به پنج قسم تقسیم می شود: |
| ((برهان))، ((جدل))، ((خطابه))، ((سفسطه یا مغالطه)) و ((شعر)). | | ((برهان))، ((جدل))، ((خطابه))، ((سفسطه یا مغالطه)) و ((شعر)). |
| بحث از این اقسام پنجگانه یا کاربرد آنها ((صناعات پنجگانه(خمس) )) نامیده می شود.( مثلا صناعت برهان، صناعت جدل و...) | | بحث از این اقسام پنجگانه یا کاربرد آنها ((صناعات پنجگانه(خمس) )) نامیده می شود.( مثلا صناعت برهان، صناعت جدل و...) |
| بنابراین مبحث صناعات خمس فقط بر مواد قیاس استوار است و هیچ ارتباطی با صورت قیاس ندارد. | | بنابراین مبحث صناعات خمس فقط بر مواد قیاس استوار است و هیچ ارتباطی با صورت قیاس ندارد. |
- | ماده قیاس انواع گوناگونی دارد که مجموعا "مواد قیاس" نامیده می شوند. این مواد ، برحسب ((استقراء)) عبارتند از: |
+ | !مواد قیاس ماده قیاس انواع گوناگونی دارد که مجموعا __مواد قیاس__ نامیده می شوند. مواد قیاس، برحسب ((استقراء)) عبارتند از: |
| *((محسوسات)) | | *((محسوسات)) |
| *((مجربات)) | | *((مجربات)) |
| *((اولیات)) | | *((اولیات)) |
| *((متواترات)) | | *((متواترات)) |
| *((فطریات)) | | *((فطریات)) |
| *((حدسیات)) | | *((حدسیات)) |
| *((مقبولات)) | | *((مقبولات)) |
| *((وهمیات)) | | *((وهمیات)) |
| *((مشهورات)) | | *((مشهورات)) |
| *((مشبهات)) | | *((مشبهات)) |
| *((مظنونات)) | | *((مظنونات)) |
| *((مسلمات)) | | *((مسلمات)) |
| *((مصادرات)) | | *((مصادرات)) |
| *((مخیلات)) | | *((مخیلات)) |
| !منابع | | !منابع |
| *کلیات منطق صوری، صفحه 359و 361 | | *کلیات منطق صوری، صفحه 359و 361 |
| *منطق مظفر، جلد2، صفحه 123و 124 | | *منطق مظفر، جلد2، صفحه 123و 124 |