!دید کلی
نیلز ((بور)) ، به کمک شواهد تجربی رادرفورد و ((نظریه کوانتومی)) ، قوانین حاکم بر حرکت ((الکترون))ها در اطراف ((هسته اتم|هسته)) را یافت. اتم ((هیدروژن)) ساده ترین ((اتم))هاست که در هسته آن فقط یک بار مثبت وجود دارد و یک الکترون با بار منفی آن را دور می زند. الکترون اتم هیدروژن می تواند در یکی از مدارهای محتمل حرکت کند، اما مجاز بودن مدار بر اساس قوانین ((مکانیک کوانتومی)) تعیین می شود.

پایدارترین ((مدار اتم|مدار)) مجاز ، مداری است که انرژی آن کمترین مقدار باشد. در این حالت فاصله مسیر حرکت الکترون از هسته مدار ، تقریبا یک __آنگسترم__ (معادل یک صد میلیونیم سانتیمتر ) است. در این مدار مجاز ، مقدار ((اندازه حرکت زاویه ای)) صفر است. در سطح انرژی بالاتر بعدی ، چهار مدار مجاز وجود دارد، که الکترون ممکن است یکی از این چهار مدار را اختیار کند. در مدارهای انرژی باز هم بالاتر ، تعداد مسیرها تغییر می کنند.
الکترون علاوه بر گردش در اطراف هسته ، مانند زمین ، حول محور خود نیز می چرخد. ((چرخش الکترون)) در یکی از جهتهای چپ و راست صورت می گیرد. این موضوع تعداد حرکتهای مجاز یا نوع مدارها را دو برابر می کند، چون ممکن است الکترون در هر مدار مفروض به یکی از جهتها بچرخد. بنابراین می توان گفت، همانگونه در یک شهر برای تردد و سایط نقلیه قوانین خاصی وجود دارد، در دنیای اتم نیز قوانین ویژه ای وجود دارد که حرکت ذرات اتمی تابع این قوانین است.
! ((اصل طرد پائولی))
در اتمی سنگین تر از هیدروژن ، یعنی اتمی دارای بیش از یک الکترون ، حرکت الکترونها بسیار پیچیده تر است. درست همان طور که مدار گردش زمین به دور خورشید تحت تاثیر گرانش سایر سیارات از حالت بیضی خارج می شود، حرکت هر الکترون حول هسته اتم سنگین از سایر الکترونها نیز متاثر می شود. اما بنابر اصل طرد پایولی ، هیچ دو الکترونی با اندازه مساوی و جهت اندازه حرکت زاویه ای یکسان و ((اسپین)) های هم جهت ، نمی توانند در مدارهای واحدی وجود داشته باشند.
به بیان دیگر هر الکترون در هر مدار مجاز انرژی دارای چهار مشخصه است که به هر یک از این مشخصه‌ها یک عدد کوانتومی نسبت داده می شود. این اعداد عبارتند از:
((چهار عدد کوانتومی|عدد کوانتومی اصلی))(n) ، ((چهار عدد کوانتومی|عدد کوانتومی مداری))(D) ، ((چهار عدد کوانتومی|عدد کوانتومی اسپینی)) (m) ، ((چهار عدد کوانتومی|عدد کوانتومی مغناطیسی)) (m_ll).
اصل پائولی بیان می کند که هیچ دو الکترون نمی توانند دارای ((چهار عدد کوانتومی)) یکسان باشند.
اصل طرد نقش فوق العاده مهمی را در ((ساختار اتم))ها ایفا می کند. غنای بیش از حد در تنوع خواص شیمیایی عناصر گوناگون از این واقعیت سرچشمه می گیرد که فقط تعداد محدودی الکترون می توانند هر حالت ویژه انرژی مفروضی را اشغال کنند.
!مدل کودکستان
((نظریه اتمی بور ـ رادرفورد)) در سال 1913 «مدل کودکستان» عالمهای صغیر را مطرح کرد. بنابراین مدل ساده ، اتم یک خورشید هسته ای با منظومه سیاره ای الکترونهاست. این مدل به ایده اتمهای نامرئی سازمان بخشید و به شیمیدانها کمک کرد که چگونه ارتباط اتمها را در مولکولها توضیح دهند. اگر نظریه کوانتومی به مدل مفهوم می بخشد، این مدل هم به نظریه کوانتومی معنا می دهد.
به عنوان مثال ، تک الکترون اتم هیدروژن تنها و نا آرام است. هیدروژن به راحتی الکترونهای خود را از دست می دهد و به یون مثبت ، یا ((پروتون)) تبدیل می شود. این یون مثبت بسیار واکنش پذیر است و به سهولت در ((ترکیب شیمیایی)) با سایر عناصر وارد می شود. بر عکس ، اتم هلیم قویا پایدار است. هسته آن دارای دوبار مثبت است که دو الکترون مداری را در ارتباط با خود محکم نگه می دارد. لذا ، مشاهده نشده است که ((هلیم)) از لحاظ شیمیایی واکنش نشان دهد یا ترکیب شود.
!اعداد جادویی
به طور کلی ، خاصیت مشاهده شده در هلیم در مورد سایر گازهای به اصطلاح نجیب ، یعنی ((نئون)) ، ((آرگون)) ، ((کریپتون)) و ((زنون)) صدق می کند. هر یک از این گازها با منظومه بسیار درهم بافته ای از الکترونها تقویت شده و به وسیله هیچ یک از آنها به آسانی جدا نمی شوند، یا معمولا به عناصر دیگر نمی پیوندند. در واقع ، پایداری این پنج گاز استثنایی است که ((عدد اتمی|اعداد اتمی)) آنها ، یعنی 2 ، 10 ، 18 ، 36 ، 54 به عنوان اعداد جادویی ((جدول تناوبی)) معروف هستند. هنگامی که در سالهای 1960 ترکیب موفقیت آمیز فلوریدها و سایر ترکیبات با زنون و کریپتون اعلام شد، شگفتی عظیمی بر جامعه علمی سایه انداخت.
!سخن آخر
شیمیدانان به کمک تصویر ساختار الکترونی اتم ، توانستند عناصر را به صورت خانواده ، گروه بندی و رفتار شیمیایی آنها را پیش بینی کنند. اما فیزیکدانان در آن هنگام فکر می کردند که این مسئله ای سطحی یا تردستی با اعداد است. __لرد ریلی__ فیزیکدان بریتانیایی برنده جایزه نوبل ، می گفت: «من موضوع را به دقت بررسی کردم ، اما هیچ فایده ای به حالم نداشت». در واقع معرفت بر ساختار الکترونی اتم ، اطلاعات یا سرنخهای اندکی درباره ساختار هسته به دست داد.
ماهیت شیمیایی هر اتم به وسیله تعداد الکترونها و پروتونهای آن تعیین می شود، که برای ایجاد توازن بارهای مثبت و منفی باید تعداد آنها مساوی باشند. اما مطلب فوق به توضیح این مسئله ، که چرا هسته پا بر جاست، کمکی نمی کرد. ((نیروی هسته ای|نیرو))هایی که سبب پایداری هسته می شوند، میلیونها بار از ((نیروی الکتریکی|نیرو))هایی که اتصال الکترونها را به هسته برقرار می کنند، بزرگترند.
!مباحث مرتبط با عنوان
*((اتم))
*((اسپین))
*((اصل طرد پائولی))
*((الکترون))
*((پروتون))
*((چهار عدد کوانتومی))
*((ساختار اتم))
*((عدد اتمی))
*((مدار اتم))
*((نظریه کوانتومی))
*((هسته اتم))
*((هیدروژن))