: قضیه شرطی

چنانچه می دانید، در ((قضیه حملی))، به ثبوت یا سلب (وجود داشتن یا وجود نداشتن) نسبتی میان ((قضیه حملی|موضوع)) و ((قضیه حملی|محمول)) قضیه، ((قضیه حملی|حکم)) می کنیم؛ بدون اینکه حکم، مشروط به شرطی باشد.

مثلا در ((قضیه)) "آب چشمه زلال است" یا "آب چشمه زلال نیست"، زلال بودن را برای آب چشمه در حالت اول اثبات و در حالت دوم از آن سلب کرده ایم؛ بدون اینکه شرطی برای اثبات یا سلب قضیه ذکر کرده باشیم.

اما اگر قضیه را به این صورت درآوریم:

"اگر چشمه را گل آلود نکنیم، آب آن زلال است" و یا "اگر چشمه را گل آلود کنیم، آب آن زلال نیست"؛

در این صورت زلال بودن آب چشمه موکول و منوط و مشروط است به گل آلود نکردن آن و زلال نبودنش مشروط است به گل آلود کردن آن.

و یا این قضیه که:

"الان یا روز است یا شب"

که این گونه تحلیل می شود:

"اگر الان روز است شب نیست و اگر الان شب است، دیگر روز نیست."

به عبارت دیگر، روز بودن مشروط است به شب نبودن و شب بودن مشروط است به روز نبودن.

بنابراین قضیه شرطی را اینگونه تعریف می کنند:

"قضیه ای است که در آن حکم به وجود یا عدم وجود نسبتی میان یک قضیه و قضیه دیگر شده است."

در حقیقت اگر دقت کنیم، می بینیم که هر قضیه شرطی از دو قضیه حملی تشکیل شده است. یعنی با تجزیه هر قضیه شرطی به دو قضیه حملی می رسیم.

مثلاً قضیه "اگر الان روز است، شب نیست" را در نظر بگیرید:

اگر ما در این قضیه، واژه "اگر" را برداریم، عبارت "الان روز است" و "الان شب نیست" هر کدام یک قضیه (خبر ) مستقل و به تعبیر دیگر، هر کدام یک قضیه حملی خواهند بود.

ولی چون گوینده دو خبر (قضیه) را در کنار هم قرار داده و یکی از آن دو را با دیگری مرتبط ساخته و میانشان با ادات شرطی(اگر) نسبتی برقرار کرده است؛ دو جمله مذکور به صورت یک قضیه واحد درآمده اند؛ و دیگر هر کدام، یک خبر (قضیه ) مستقل، که سکوت بر آن صحیح باشد، نیستند.

باید توجه داشت نسبتی که میان این قضیه که در اصل از دو قضیه مستقل تشکیل شده، برقرار می شود، بر دو گونه است:در سایر قضایای شرطی نیز به همین صورت است.

1-نسبت اتصال و همراهی و پیوند؛ یعنی وابستگی قضیه و جمله دوم به جمله اول؛

مانند:

"اگر باران ببارد، زمین خیس می شود."

(خیس شدن زمین(قضیه و جمله دوم) وابسته است به باریدن باران(جمله و قضیه اول))

2-نسبت جدایی و انفکاک دو قضیه؛

مانند:

"الان یا روز است یا شب."

(اگر روز باشد، شب نیست و اگر شب باشد، روز نیست و این دو قضیه با هم قابل جمع نیستند.)

قضیه شرطی بر دو قسم است:

*((قضیه شرطی متصل))

*((قضیه شرطی منفصل))