V{maketoc}
__فیزیک زلزله شناسی__
__فهرست مقالات فیزیک زلزله شناسی__
__مباحث علمی__ |
__مباحث کاربردی و تجربی__
|
((زمین لرزه)) |
((شدت زلزله)) |
((امواج زلزله)) |
|
((ایمنی در برابر زلزله)) |
|
((فیزیک زلزله شناسی)) |
|
((پیش بینی رایانهای زلزله)) |
|
|
|
|
|
|
|
! دید کلی
*معمولا هر ((زلزله)) وقتی خوب منعکس میشود که تلفات زیادی داشه باشد، و گرنه زلزلهای شدید ولی با تلفات کم از دید عام زلزله بزرگی محسوب نمیشود؛ سالیانه در ((کره زمین)) بطور میانگین یک زلزله بسیار شدید 8 ((مقیاس ریشتر|ریشتر)) ، 100 زلزله نسبتا شدید ، هزاران زلزله متوسط و حدود 3 میلیون زلزله ضعیف اتفاق میافتد، در روی زمین هر دقیقه با 7 زلزله مواجه هستیم.
((قویترین زلزله دنیا)) به بزرگی 8/25 ریشتر در سایفرانسیسکو سال 1906 به علت لغزش ((گسل سان آندریای)) کالیفرنیای غربی و ((زلزله وحشتناک|بیشترین تلفات مربوط به شنسی)) چین در 24 ژانویه 1556 با 830000 کشته ثبت شده است.
! تحولات داخلی زمین
شاید اولین نظریهپرداز زلزله ((ارسطو)) بود، که با اعتقاد به تلاش ماده برای رسیدن به مکان واقعی خود بر این باور بود هوایی که در شکافهای مرکز زمین محبوس شده ، در تلاش برای آزاد شدن باعث لرزش زمین میگردد. امروزه میدانیم که علت اصلی زلزله فعل و انفعالات مرکز زمین است که به صورت انرژی گرمایی شدید از طریق شکستگیهای درز مانند زمین یعنی گسلها ، آزاد میگردد. مواردی مانند فعالیت آتشفشانها ، ایجاد ((دریاچه مصنوعی|دریاچههای مصنوعی)) پشت سدها و عدم تعادل ((فشار هیدرواستاتیکی)) بعلت برداشت بیرویه آب از ((سفره زیرزمینی آب|سفرههای زیرزمینی آب)) نیز ممکن است باعث حرکت ناگهانی گسلها و زلزله گردد، زلزله با دو ((مقیاس مرکالی)) ( تخریب ظاهری و احساسی زلزله ) و ریشتر ( مقدار انرژی آزاد شده از کانون ) تعیین میگردد. کانون ، مرکز درونی زلزله است که شکستگی و رها شدن انرژی از آنجا آغاز میگردد و ممکن است با مرکز سطحی زلزله که نقطه بالای کانون در سطح زمین است تا عمق 700 کیلومتر فاصله داشته باشد. در مقیاس ریشتر به جای اصطلااح شدت از اصطلاح بزرگی استفاده میشود. ریشتر مقیاس گلاریتمی است بطوریکه با افزایش هر عدد شدت زمین لرزه 31 بار بیشتر خواهد شد.
!((امواج زلزله))
امواج زلزله با 3 نوع اولیه ، ثانویه و سطحی منتشر میشوند. امواج اولیه یا طولی که جهت انتشار آنها با ارتعاشات منطبق است با حرکت ((فنر)) وارد در ((جامدات)) ، مایعات و گازها حرکت میکنند و ((سرعت)) آنها بیش از سرعت سایر ((امواج)) است. امواج ثانویه یا عرضی که جهت انتشار آنها با ارتعاشات عمود است فقط در جامدات حرکت میکنند و این امواج پس از امواج р میرسند و همچون پرده امواج زمین زا تکان میدهند. و بالاخره امواج سطحی که بر خلاف دو نوع قبلی در سطح زمین حرکت میکنند. و خطرناکترین امواج زلزله هستند.
!ساختار زمین لرزه
زمین با ضخامت حدود 6400 کیلومتر از مرکز تا سطح شامل لایههای پوسته ، ((جبه)) و بالاخره ((هسته)) ( با حالتی مایع و حرارتی معادل 66600 درجه سانتیگراد ) است. ((لیتوسفر)) ، پوسته زمین یکپارچه نیست بلکه از صفحاتی تکنونیکی تشکیل شده که همواره تحت تأثیر نیروهای درونی زمین در حال حرکتند. مرز این صفحات تحت فشار و کشش ایجاد گسل یا چینخوردگی و کوهها را سبب میشود
حرکات این طیف به صورت خفیف و مستمر و سیستماتیک در حد چند سانتیمتر در سال انجام میگیرد. حرکت آرام گسلها باعث تخلیه انرژی به صورت زلزلههای خفیف میگردد که این عمل همانند ((سوپاپ اطمینان|سوپاپی مطمئن)) احتمال وقوع زلزلههای شدید میکاهد.
اما در صورت برخورد سنگها در خطوط گسلها و توقف حرکت تجمیع انرژی و رها شدن ناگهانی آن تا ((سرعت)) 8000 کیلومتر در ساعت ، ایجاد زلزله شدید میکند. اگر زلزلهها در حاشیه اقیانوس کبیر موسوم به ((حلقه آتش پاسیفیک)) ، در اقیانوسهای هند و اطلس و نیز در نواری طولانی از شرق آسیا تا غرب به وقوع میپیوندد. حجمهای سهمگین شونامی که در تا ارتفاع 60 متر ساحلها را در مینوردد نتیجه زلزلههای اعماق اقیانوسهاست.
!ما و خطوط زلزله
ایران روی نوار طولانی زلزله تا اروپا در حاشیه جنوبی صفحه عظیم اورآسیا واقع شده است. صفحه اورآسیا از شمال صفحه هند و از استرالیا از جنوب شرقی و صفحه غربی از جنوب غربی در محل تلاقی خود ناحیهای مثلثی شکل تشکیل داده که ایران را در بر میگیرد. هر ضلغ این مثلث مرز صفحاتی است که سنگهای مهم و فعال در آن قرار دارند. برآیند ((فشار)) این اضلاع حدود شمال شرقی کشور است. با این ترتیب حدود %90 حوزههای انسانی کشورمان در معرض خطر زلزلهاند. بطوریکه در قرن گذشته 20 زمین لرزه بزرگ که هر کدام بیش از 5000 قربانی داشته در کشورمان ثبت گردیده است.
!علائم وقوع زلزله
*یکی از بارزترین علائم زلزله پیش لرزههای خفیف ناشی از موجهای اولیه است که در پی آنها ((امواج)) اصلی زلزله اتفاق میافتد. گاهی صداهای انفجار گون ناشی از حرکت لایههای ((زمین)) نیز توام با رسیدن این امواج شنیده میشود. در ((شهر بم)) قبل از وقوع زلزله اصلی امواج خفیف سه بار آنرا لرزانده بود و چند ساعت قبل نیز صداهای عجیبی از درون زمین شنیده شده بود.
*((نور)) نیز یکی از علائم وقوع زلزله میباشد. قبل از ((زلزله رودبار|زلزلههای رودبار)) و ((زلزله بم|بم)) نوری در آسمان مناطق مشاهده گردیده بود. نور ناشی از زلزله احتمالا به دلیل آزاد شدن گازهای هیدروکربنی لایههای زیرین زمین قبل از انجام زلزلهاند. که انتشارشان تولید نورهای شدید میکند.
*از علائم دیگر وقوع زلزله نا آرامی حیوانات به دلیل حواس تیزشان است که توان تشخیص تکانهای خفیف تودههای سنگ در شرف لغزیدن و سر و صداهای جزی آنها را دارند.