V{maketoc}

((Silicon)) - __Phosphorus__ - ((Sulfur)) ((Nitrogen|N)) __P__ ((Arsenic|As))       {picture=P_TableImage.png} ((جدول استاندارد|جدول کامل)) __عمومی__ ((فهرست نام عناصر|نام)), ((فهرست علائم عناصر|علامت اختصاری)), ((فهرست شماره عناصر|شماره)) Phosphorus, P, 15 ((گروه شیمیایی)) ((نافلز)) ((گروه جدول تناوبی|گروه)), ((دوره جدول تناوبی|تناوب)), ((گروه جدول تناوبی|گروه)) ((عنصر گروه 15|15 «VA))), ((عنصر دوره 3|3)) , ((بلوک p|p)) ((جرم حجمی)), ((درجه سختی موهز|سختی)) 1823 ((کیلوگرم بر متر مکعب|kg/m3)), __ ((رنگ)) بی رنگ/قرمز/سفید نقره ای {picture=125pxP2C15.jpg} __خواص اتمی __ ((وزن اتمی)) 30.973761 ((واحد جرم اتمی|amu)) ((شعاع اتمی)) (calc.) 100 (98) ((پیکو متر|pm)) ((شعاع کووالانسی)) 106 pm ((شعاع وندروالس)) 180 pm ((ساختار الکترونی)) ~np~~/np~((neon|Ne))~np~]~/np~3((اوربیتال s|s))2 3p3] ((الکترون|e-)) بازای هر ((سطح انرژی)) 2, 8, 5 (( درجه اکسیداسیون)) ((«اکسید))) ±3, __5__, 4 ((«اسید)) ضعیف) (( ساختار کریستالی)) مونوکلینیک __ خواص فیزیکی __ (( حالت ماده)) جامد (( نقطه ذوب)) 317.3 ((کلوین |K)) (111.6 °(( فارنهایت |F))) (( نقطه جوش)) 550 K (531 °F) (( حجم مولی)) 17.02 ((scientific notation|ש»10-6 ««متر مکعب بر مول |m3/mol)) (( گرمای تبخیر)) 12.129 ((کیلوژول بر مول|kJ/mol)) (( گرمای هم جوشی)) 0.657 kJ/mol (( فشار بخار)) 20.8 ((پاسکال |Pa)) at 294 K (( سرعت صوت)) اطلاعات موجود نیست __ متفرقه __ (( الکترونگاتیویته)) 2.19 ((«درجه پائولینگ))) (( ظرفیت گرمایی ویژه)) 769 ((ژول بر کیلوگرم کلوین |J/«kg*K))) (( رسانائی الکتریکی)) 1.0 10-9/m ((اهم)) (( رسانائی گرمایی)) 0.235 ((وات بر متر کلوین|W/«m*K))) 1st ((پتانسیل یونیزاسیون)) 1011.8 kJ/mol 2nd پتانسیل یونیزاسیون 1907 kJ/mol 3rd پتانسیل یونیزاسیون 2914.1 kJ/mol 4th پتانسیل یونیزاسیون 4963.6 kJ/mol 5th پتانسیل یونیزاسیون 6273.9 kJ/mol __ پایدارترین ایزوتوپها __ (( ایزوتوپ|ایزو)) (( وفور طبیعی |NA)) طولانی ترین ((d|t½)) 25.34 ((روز|نیمه عمر)) (P-32)است. 31P __100%__ P با16 ((نوترون)) ((ایزوتوپ پایدار|پایدار)) است. واحدهای((SI)) &((دما و فشار استاندارد |STP)) استفاده شده مگر آنکه ذکر شده باشد.

فسفر یک ((عنصر شیمیایی)) ((جدول تناوبی)) است که نماد آن P و ((عدد اتمی)) آن 15 میباشد. فسفر یکی از ((نافلز|نافلزات)) ((چند ظرفیتی)) ((گروه نیتروژن)) بوده و معمولا در سخره ها و کانی های فسفاتی و همچنین در تمام سلولهای زنده یافت میشود ولی هیچگاه به صورت طبیعی تنها و بدون ترکیب با عناصر دیگر وجود ندارد. فسفر بسیار واکنش پذیر بوده و هنگام ترکیب با ((اکسیژن)) نور کمی از خود ساتع میکند. از عناصر لازم و حیاتی ارگان های زنده بوده و نامش به شکلهای گوناگون ذکر میشود. مهمترین استفاده فسفر در تولید ((کود)) میباشد. همچنین در تولید مواد ((منفجره)) ((کبریت)) ((آتش بازی)) مواد ((حشره کش)) ((خمیر دندان)) و ((ماده شوینده|مواد شوینده)) و همچنین مانیتورهای کامپیوتر نیز کاربرد دارد.

!خصوصیات قابل توجه

فسفر معمولا به شکل یک ماده جامد و موم مانند سفید رنگ است که بوی نامطبوعی دارد. فسفر خالص بی رنگ و شفاف است. اگرچه این نافلز در آب ((قابل حل)) نیست ولی در دی سولفید ((کربن)) حل میشود. فسفر خالص به سرعت در هوا میسوزد و تبدیل به پنتا اکسید فسفر میشود.

!گونه ها

فسفر به چهار پنج ((شکل مختلف)) وجود دارد . سفید (یا زرد) قرمز سیاه (یا بنفش). که متداول ترین آنها فسفر قرمز و سفید میباشند که که هر دوی آنان از گروه چهار ((اتم))ی های ((چهار وجهی)) میباشند. فسفر سفید در تماس با هوا میسوزد و در مجاورت با گرما یا نور به فسفر قرمز تبدیل میشود که دو حالت آفا و بتا دارد که با انتقال دمای -3.8 درجه سانتیگراد از هم تفکیک میشوند. در عوض فسفر قرمز پایدار تر بوده و در فشار بخار 1 اتمسفر در 17 درجه ((سانتیگراد)) تصعید می شود و از تماس و یا گرمای مالشی میسوزد. فسفر سیاه چندشکلی Allotrope هم در ساختاری مشابه ((گرافیت)) که در آن ((اتم|اتمها)) در یک صفحه ((شش وجهی)) چیده شده و ((هادی جریان الکتریسیته)) هستند وجود دارد.

!کاربردها

((اسید فسفریک)) غلیظ شده که 70% تا 75% P₂((O))₅ دارد. در(( کشاورزی)) و تولید کود بسیار مهم میباشد. در نیمه دوم ((قرن بیستم)) نیاز بیشتر به ((کود))ها تولیدات ((فسفری)) را به مقدار قابل توجهی افزایش داد.
دیگر کاربردهای فسفر عبارتند از:
* فسفر برای تولید ((شیشه)) مخصوص برای ((لامپ سودیمی|لامپهای سودیومی)) استفاده میشود.
* ((فسفات کلسیم)) یا Bone-Ash برای تولید ظروف ((چینی مرغوب)) و Mono_calcium Phosphate که در ((بکینگ پودر)) مصرف دارد استفاده میشود.
* همچنیند این عنصر در تولید فلزات ((برنز)) فسفات و دیگر فلزات استیل کاربرد دارد.
* ((تری سدیوم فسفات)) در ماده های تصفیه کننده برای ((شیرین کردن آب)) و همچنین جلوگیری از ((فرسایش)) لوله ها کاربرد دارد.
* از فسفر سفید در ساخت ((بمب آتش زا|بمبهای آتش زا)) و دود زا و ((گلوله)) های رسام استفاده میشود.
* فسفر کاربردهای گوناگون دیگری در ساخت کبریتهای بی خطر ((ماده آتش زا|مواد آتش زا)) ((حشره کش)) ها ((خمیردندان)) ها و ((مواد پاک کننده)) دارد.

!نقش بیولوژیکی

ترکیبات فسفری نقش حیاتی در تمام گونه های ((حیات)) شناخته شده در زمین دارد. فسفرهای معدنی نقش کلیدی در ملوکولهای بیولوژیکی مانند ((DNA)) و ((RNA)) که قسمتی از استقامتهای ملوکولی را شکل میدهند بازی میکنند. همچنین سلولهای زنده از فسفرهای معدنی برای ذکیره و انتقال انرژی سلولی از طریق ((تری فسفات آدنوزین)) ATP استفاده میکنند. نمکهای ((فسفات کلیسیوم)) هم توسط ((حیوان|حیوانات)) برای سفت شدن ((استخوان)) استفاده میشود. ضمناً فسفر یک عضو حیاتی برای ((پروتوپلاسم))های سلولی و بافتهای عصبی میباشد.

!تاریخچه

فسفر (که ((زبان یونانی|یونانی)) آن فسفروس به معنای"حامل روشنایی" و از نامهای باستانی سیاره ((زهره)) میباشد ) در سال ((1669)) توسط ((شیمیدان)) آلمانی ((Henning Brand)) در حین تولید یک دارو از ((ادرار)) کشف شد. براند با تبخیر ادرار سعی در ((تقطیر)) ((نمک)) داشت که در این فرایند ماده سفید رنگی تولید شد که در تاریکی میدرخشید و با نور زیادی میسوخت. از آن روز ((تابندگی فسفری)) برای شرح اشیاءی که در شب بدون سوختن میدرخشند بکار برده شد.

((کبریت|کبریتها))ی اولیه که از فسفر سفید در ترکیباتشان اسفاده میشد به دلیل ((سمی)) بودن خطرناک بودند و استفاده از آنها موجبات قتل و خودکشی و .... را فراهم میکرد. (یک داستان نا معلوم حکایت از این دارد که زنی با اضافه کردن فسفر سفید به غذای شوهرش قصد کشتن وی را داشت که هنگام جوشانیدن غذا به دلیل به وجود آمد بخار نورانی لو رفت.)

همچنین کارگران کبریت ساز به دلیل مجاورت با بخار آن دچار ((مردگی)) ((استخوان|استخوانها))ی فک میشدند. زمانی که فسفر قرمز که خاصیت آتش زایی و سمی به مراتب کمتری را دارد کشف شد جایگزین فسفر سفید در صنعت کبریت سازی گردید.

!پیدایش

فسفر به دلیل واکنش پذیری در هوا و دیگر مواد حاوی ((اکسیژن)) به تنهایی در طبیعت یافت نمیشود ولی به صورت ترکیبی به مقدار زیادی در معادن گوناگون پخش شده اند. که بزرگترین این معادن در روسیه مراکش فلوریدا ((Idaho)), ((Tennesse)) و(( Utah)) قرار دارد.

فسفرهای چندشکلی سفید میتوانند به شیوه های گوناگونی تهیه شوند. در یک فرایند تری ((کلسیم)) فسفات که از سخره های فسفاتی گرفته شده در مجاورت ((کربن)) و ((سیلیکا)) در کوره های سوختی یا برقی حرارت داده میشود. در این فرایند عناصر فسفری به صورت بخار آزاد شده و به صورت ((اسید فسفریک)) جمع آوری میشوند.

!هشدارها

فسفر یک ماده بسیار ((سمی)) میباشد و حتی مقدار 50 ((mg)) آن کشنده و مرگ آور است.

فسفر سفید باید همیشه در زیر آب نگهداری شود چرا که در مجاورت هوا بسیار واکنش پذیر میباشد. هنگام کار با آن حتما باید از انبر استفاده شود چرا که تماس آن با ((پوست)) میتواند باعث سوختگی های مزمن شود. خاصیت سمی و مزمن فسفر سفید باعث میشود که کارگرانی که باید با آن کنند دچار بیماری ((Necrosis)) of the Jaw مردگی فک که اصطلاحا PhossyJaw نامیده میشود گرفتار آیند. ((استر|استرها))ی فسفاتی برای سیستم عصبی ((سمی)) هستند اما فسفاتهای معدنی و کانی معمولا غیر سمی میباشند.

آلودگی فسفاتی نیز زمانی رخ میدهد که کودها و مواد پاک کننده در ((خاک|خاک ها)) باقی بمانند.

هنگامی که گونه سفید آن در مجاورت نور خورشید قرار بگیرد و یا در بخار خود تا دمای 250 درجه سانتیگراد حرارت داده شود به گونه قرمز که در هوا ترکیب نمیشود تبدیل میشود. فسفر قرمز فورا در هوا آتش نمیگیرد و به خطرناکی فسفر سفید نیست. با این حال باید با فسفر قرمز نیز با احتیاط کار شود چرا که در شرایطی و در تحت دماهای خاص ممکن است به فسفر سفید تبدیل شود . ضمنا در صورت گرما دیدن گازهای بسیار سمی که حاوی ((اکسید|اکسیدها))ی فسفر هستند از خود ساتع میکند.

!ایزوتوپها

p32 ((ایزوتوپ)) رایج است که ((رادیو اکتیو)) نیز می باشد.

!املاء

تنها املاء درست این عنصر Phosphorus میباشد که به شکل صفت برای ظرفیتهای کوچکتر آن استفاده میشود و درست همانند ترکبات ((گوگرد)) (sulfurour and sulfuric) میباشد و با کلمات Phosphorous و Phosphoric نامیده میشود.
!منبع
*[http://periodic.lanl.gov/elements/15.html|Los|Alamos|National Laboratory - Phosphorus]

! پیوندهای خارجی
*[http://www.webelements.com/webelements/elements/text/P/index.html WebElements.com - Phosphorus]
*[http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/P.html EnvironmentalChemistry.com - Phosphorus]