تاریخچه ی:
فرهنگ در عهد ایلخانان
تفاوت با نگارش: 4
| | V{maketoc} | | V{maketoc} |
| | !فرهنگ در عهد ایلخانان | | !فرهنگ در عهد ایلخانان |
| | __~~blue:چند با تو گویم که معلق زدن بیاموز و سگ از چنیبر جهانیدن رَسَنبازی تعلم کن تا از عمر خود برخوردار شوی. اگر از من نمیشنوی بخدا تُرا در مدرسه اندازم تا آن علم مرده ریگ ایشان بیاموزی و دانشمند شوی و تا زنده باشی در مذلت و فلاکت و ادبار بمانی و یک جواز هیچ جا حاصل نتوانی کرد~~.__ | | __~~blue:چند با تو گویم که معلق زدن بیاموز و سگ از چنیبر جهانیدن رَسَنبازی تعلم کن تا از عمر خود برخوردار شوی. اگر از من نمیشنوی بخدا تُرا در مدرسه اندازم تا آن علم مرده ریگ ایشان بیاموزی و دانشمند شوی و تا زنده باشی در مذلت و فلاکت و ادبار بمانی و یک جواز هیچ جا حاصل نتوانی کرد~~.__ |
| | ((رساله دلگشا))، لطایف عبید زاکانی، ص 115 | | ((رساله دلگشا))، لطایف عبید زاکانی، ص 115 |
| | ورطه هولناکی که هجوم مغولان پدید آورد، جانکاه تر از همه، انحطاط عقلی و فکری جامعه ایرانی بود. | | ورطه هولناکی که هجوم مغولان پدید آورد، جانکاه تر از همه، انحطاط عقلی و فکری جامعه ایرانی بود. |
| | در حمله مغول، چنان که از مطالب نقل شده از مورخان زمان بر میآید، شهرهای بزرگی که مرکز اصلی علوم و عالمان بود، خالی از سکنه و ویران شد. | | در حمله مغول، چنان که از مطالب نقل شده از مورخان زمان بر میآید، شهرهای بزرگی که مرکز اصلی علوم و عالمان بود، خالی از سکنه و ویران شد. |
| | هجوم و تصرف بلاد و کشتار مردم و غارت و ویرانی به درجهای از سرعت و شدت و وسعت بود که جز معدودی از بزرگان و متفکران، فرصت گریز و رهایی نیافتند. | | هجوم و تصرف بلاد و کشتار مردم و غارت و ویرانی به درجهای از سرعت و شدت و وسعت بود که جز معدودی از بزرگان و متفکران، فرصت گریز و رهایی نیافتند. |
| | کتابخانههای بزرگی که در شهرهای پر جمعیت و آباد ((ماوراء النهر))، ((خراسان)) و ((عراق)) بود، به سرعتی عجیب پایمال و یا در خرابهها مدفون شد و همراه صاحبان و خوانندگان راه دیار نیستی را در پیش گرفت. | | کتابخانههای بزرگی که در شهرهای پر جمعیت و آباد ((ماوراء النهر))، ((خراسان)) و ((عراق)) بود، به سرعتی عجیب پایمال و یا در خرابهها مدفون شد و همراه صاحبان و خوانندگان راه دیار نیستی را در پیش گرفت. |
| | بسیاری از خاندانهای حکومت و ریاست و دانش که غالب آنها مروجان علم و ادب و حامیان عالمان، ادیبان و دانشمندان بودند، به یکباره برافتادند و یا اگر بازماندگانی داشتند، به مرحلهای از فقر تنزل کردند که توان حمایت و نگهداری از حاملان علم و ادب برایشان میسر نبود. | | بسیاری از خاندانهای حکومت و ریاست و دانش که غالب آنها مروجان علم و ادب و حامیان عالمان، ادیبان و دانشمندان بودند، به یکباره برافتادند و یا اگر بازماندگانی داشتند، به مرحلهای از فقر تنزل کردند که توان حمایت و نگهداری از حاملان علم و ادب برایشان میسر نبود. |
| - | فقر عمومی، از میان رفتن بسیاری از آبادیها، کوچک شدن شهرها، بر هم خوردن مراکز تحقیق و تعلیم و تعلم و افتادن کار به دست بیابانگردانی که علم و هنر را ارج نمینهادند و بدان توجهی نداشتند، مایه تنزل علمی و فکری محسوسی شد.
این هبوط تأسف بار و فاجعه آمیز فکری و عقلی در آغاز دوره مغول و بعد از آن روز به روز محسوستر و آشکارتر میشد، چنان که در اواخر این عهد، ابتذال فکری، علمی و عقلی در نهایت قوت خود قرار داشت. |
+ | فقر عمومی، از میان رفتن بسیاری از آبادیها، کوچک شدن شهرها، بر هم خوردن مراکز تحقیق و تعلیم و تعلم و افتادن کار به دست بیابانگردانی که علم و هنر را ارج نمینهادند و بدان توجهی نداشتند، مایه تنزل علمی و فکری محسوسی شد. |
| | !!بزرگان فرهنگ در عهد ایلخانان | | !!بزرگان فرهنگ در عهد ایلخانان |
| | روی هم رفته، دوره ((مغول)) و ((ایلخانان))، دورهای است که در آن از همه جهات اسباب انحطاط فکری، عقلی و اجتماعی ملت ایران، در عموم طبقات فراهم آمد. | | روی هم رفته، دوره ((مغول)) و ((ایلخانان))، دورهای است که در آن از همه جهات اسباب انحطاط فکری، عقلی و اجتماعی ملت ایران، در عموم طبقات فراهم آمد. |
| | لیکن در آغاز کار مغولان، اثرات سوء این پیشامد هنوز خود را به روشنی نشان نمیداد، زیرا هنوز عالمان باقی مانده از نسل گذشته که در گوشه و کنار و اطراف و اکناف میزیستند، سرگرم تدوین و تألیف و تصنیف بودند، | | لیکن در آغاز کار مغولان، اثرات سوء این پیشامد هنوز خود را به روشنی نشان نمیداد، زیرا هنوز عالمان باقی مانده از نسل گذشته که در گوشه و کنار و اطراف و اکناف میزیستند، سرگرم تدوین و تألیف و تصنیف بودند، |
| | چنان که به تحقیق بزرگترین متفکران و شاعران و عالمان این عهد را میبایست از تربیت شدگان نسل پیش از مغول دانست. از این رو به هر میزان که به اواخر این عهد نزدیکتر میشویم، از کثرت این دسته عالمان و ادیبان کاسته شده و کمتر با یک اثر جدی و درخور توجه برخورد میکنیم. | | چنان که به تحقیق بزرگترین متفکران و شاعران و عالمان این عهد را میبایست از تربیت شدگان نسل پیش از مغول دانست. از این رو به هر میزان که به اواخر این عهد نزدیکتر میشویم، از کثرت این دسته عالمان و ادیبان کاسته شده و کمتر با یک اثر جدی و درخور توجه برخورد میکنیم. |
| | !!!شاعران در عهد ایلخانان | | !!!شاعران در عهد ایلخانان |
| | + | !!!!~~blue:سیف الدین محمد فرغانی~~ |
| | اوضاع اجتماعی عصر مغولان در قصاید شاعرانی چون | | اوضاع اجتماعی عصر مغولان در قصاید شاعرانی چون |
| | ((__سیف الدین محمد فرغانی__ ))شاعر و عارف بزرگ | | ((__سیف الدین محمد فرغانی__ ))شاعر و عارف بزرگ |
| | درباره اوضاع زمان خود بسیار گویا و حائز اهمیت است. | | درباره اوضاع زمان خود بسیار گویا و حائز اهمیت است. |
| | شاعر در این قصیده مؤثر، وضع درد انگیز و دلگدازی از | | شاعر در این قصیده مؤثر، وضع درد انگیز و دلگدازی از |
| | انحطاط عمیق اجتماعی، | | انحطاط عمیق اجتماعی، |
| | واژگونی اصول و مبانی دین و اجتماع، | | واژگونی اصول و مبانی دین و اجتماع، |
| | کسادی بازار علم و هنر و راستی و مروّت، و | | کسادی بازار علم و هنر و راستی و مروّت، و |
| | رواج نامردمی، | | رواج نامردمی، |
| | سفاهت و کژرایی | | سفاهت و کژرایی |
| | را مجسم میکند و از «پی آیندگان» بر جای میگذارد. | | را مجسم میکند و از «پی آیندگان» بر جای میگذارد. |
| | __ظلم بَهر خانه لانه کرده چو خطّاف __ | | __ظلم بَهر خانه لانه کرده چو خطّاف __ |
| | __عدل چو عنقا ز چشم خلق نهان بود __ | | __عدل چو عنقا ز چشم خلق نهان بود __ |
| | __رایت اسلام سر شکسته ازیرا __ | | __رایت اسلام سر شکسته ازیرا __ |
| | __دولتِ دین پیر و بخت کفر جوان بود __ | | __دولتِ دین پیر و بخت کفر جوان بود __ |
| | __.... مردم بی عقل و دین گرفته ولایت __ | | __.... مردم بی عقل و دین گرفته ولایت __ |
| | __حال برّه چون بود چو گرگ شبان بود__ | | __حال برّه چون بود چو گرگ شبان بود__ |
| | | | |
| - | گوشهای از قصیده محمد فرغانی شاعر سده 7 و 8 هجری |
+ | گوشهای از قصیده محمد فرغانی شاعر سده 7 و 8 هجری |
| - | از این میان، آن چه که در خور توجه ویژه است، انتقادات تندی است که مولود آن عهد و زمانه بوده است. از جمله آنها گفتارهای سیف الدین محمد فرغانی از شعرای عهد سعدی است که در چندین قصیده خود، شرایط اجتماعی آن دروان را به خوبی به تصویر کشیده است و |
+ | از این میان، آن چه که در خور توجه ویژه است، انتقادات تندی است که مولود آن عهد و زمانه بوده است. از جمله آنها گفتارهای __سیف الدین محمد فرغانی__ از شعرای عهد __سعدی__ است که در چندین قصیده خود، شرایط اجتماعی آن دروان را به خوبی به تصویر کشیده است و |
| | شدیدترین حملات خود را متوجه امیران و عمال و حکام آن عهد کرده که همه را از زمره فاسدان و فاسقان میدانست. | | شدیدترین حملات خود را متوجه امیران و عمال و حکام آن عهد کرده که همه را از زمره فاسدان و فاسقان میدانست. |
| | | | |
| - | __دریغا مکنت چندین توانگر__ __بدست این گدایان اوفتاده__
__از انگشت ((سلیمان)) رفته خاتم__ __ولی در دست دیوان اوفتاده__
__زنان را گوی در میدان و چوگان__ __ز دست مرد میدان اوفتاده__
__چو مرغان آمده در دام صیّاد__ __چو دانه پیش مرغان اوفتاده__
__رعیت گوسپند اند این سگان گرگ__ __همه در گوسپندان اوفتاده__
__پلنگی چند میخواهیم یا رب__ __درین دیوانه گرگان اوفتاده__
__ز دست و پای این گردن زنانست__ __سراسر ملک ویران اوفتاده__ |
+ | __دریغا مکنت چندین توانگر__
__بدست این گدایان اوفتاده__
__از انگشت ((سلیمان)) رفته خاتم__
__ولی در دست دیوان اوفتاده__
__زنان را گوی در میدان و چوگان__
__ز دست مرد میدان اوفتاده__
__چو مرغان آمده در دام صیّاد__
__چو دانه پیش مرغان اوفتاده__
__رعیت گوسپند اند این سگان گرگ__
__همه در گوسپندان اوفتاده__
__پلنگی چند میخواهیم یا رب__
__درین دیوانه گرگان اوفتاده__
__ز دست و پای این گردن زنانست__
__سراسر ملک ویران اوفتاده__ |
| | ..................... | | ..................... |
| - | ..... __خدا درمان فرستد مردمی را__ __کزین دردند نالان اوفتاده__ | |
| - | به ی فرنی خی کرمانی شاعر اواخر ین دوره نیز درباره ارای زان ود سخن طنز آمیز زیادی دارد از جمله: |
+ | ..... __ا ران فر ی را__
__کین دردند اان واده__ |
| - | __روزی وفات یافت امیری در ((اصفهان))__ __ز آنها که در عراق بشاهی رسیدهاند__ | |
| - | __دیدم جنازه بر کتف تونیان و من__ __حیران که این جماعت ازین تا چه دیدهاند __ | |
| - | __پرسیدم از کسی که چرا تونیان شهر__ __از کارها جنازه کشی برگزیدهاند__ | |
| - | __محال مرده در همه شهری جدا بود__ __هر شغل را برای کسی آفریدهاند__ | |
| - | __بر زد بروت و گفت که تا ما شنیدهایم__ __حامیان همیشه نجاست کشیدهاند!__ | |
| - |
از دیگر عارفان و شاعران بزرگ سده هشتم که منظومه پر ارزشی در جامه وعظ و نصیحت دارد و به بسیاری از حقایق زمان اشارت کرده، اوحدی مراغهای است که |
+ | !!!!~~blue:خواجوی کرمانی ~~
به جز سیف فرغانی، __خواجوی کرمانی __
شاعر اواخر این دوره نیز درباره امرای زمان خود سخنان طنز آمیز زیادی دارد از جمله:
__روزی وفات یافت امیری در ((اصفهان))__
__ز آنها که در عراق بشاهی رسیدهاند__
__دیدم جنازه بر کتف تونیان و من__
__حیران که این جماعت ازین تا چه دیدهاند __
__پرسیدم از کسی که چرا تونیان شهر__
__از کارها جنازه کشی برگزیدهاند__
__محال مرده در همه شهری جدا بود__
__هر شغل را برای کسی آفریدهاند__
__بر زد بروت و گفت که تا ما شنیدهایم__
__حامیان همیشه نجاست کشیدهاند!__
!!!! ~~blue:اوحدی مراغهای~~
از دیگر عارفان و شاعران بزرگ سده هشتم که منظومه پر ارزشی در جامه وعظ و نصیحت دارد و به بسیاری از حقایق زمان اشارت کرده،
__اوحدی مراغهای__
است که |
| | جام جم را به نام وزیر بزرگوار غیاث الدین محمد ساخت. | | جام جم را به نام وزیر بزرگوار غیاث الدین محمد ساخت. |
| | شاعر در قصاید خود از اینکه ماموران دولت هم دست در دست دزدان و مجرمان دارند می گوید: | | شاعر در قصاید خود از اینکه ماموران دولت هم دست در دست دزدان و مجرمان دارند می گوید: |
| - | __دزد را شحنه راه رفت نمود__ __کشتن دزدِ بی گنه چه سود__
__دزد با شحنه ون شیک بد__ __کوها را عسس چریک بود__
__همه مارند و مور، میر کجاست__ __مزد گیرده زدگیر جاست__
__راه ز کاروانِ دِه را ُرد__ __شحه هر مال هر دو ببرد ....__ |
+ | __دزد را شحنه راه رفت نمود__
__شن دزد ی گنه چه ود__ |
| | + | __دزد با شحنه چون شریک بود__ |
| | + | __کوچها را عسس چریک بود__ |
| | + | __همه مارند و مور، میر کجاست__ |
| | + | __مزد گیرنده دزدگیر کجاست__ |
| | + | __راه زد کاروانِ دِه را کُرد__ |
| | + | __شحنه شهر مال هر دو ببرد ....__ |
| | + | !شعر انعکاس جامعه ی عهد ایلخانان |
| | این بغضهای گره شده اجتماع گه گاه به صورت شکایتهای درد انگیز منظوم یا منثور بر خامه شاعران و نویسندگان جاری شده و گاه نیز به هیأت مطایبات و هزلهایی تکان دهنده، چنان که در کلیات سعدی و عبید زاکانی جلوه کرده است. | | این بغضهای گره شده اجتماع گه گاه به صورت شکایتهای درد انگیز منظوم یا منثور بر خامه شاعران و نویسندگان جاری شده و گاه نیز به هیأت مطایبات و هزلهایی تکان دهنده، چنان که در کلیات سعدی و عبید زاکانی جلوه کرده است. |
| | سعدی جز در هزلیات که انتقادات خود را از طریق طنز و شوخی اظهار کرده، در غالب قصیدهها و قطعات منظوم و منثور خود، خواسته است تا از طریق ارشاد بزرگان عهد خویش، راه دادگری و خدمت به مردم را بیاموزد. | | سعدی جز در هزلیات که انتقادات خود را از طریق طنز و شوخی اظهار کرده، در غالب قصیدهها و قطعات منظوم و منثور خود، خواسته است تا از طریق ارشاد بزرگان عهد خویش، راه دادگری و خدمت به مردم را بیاموزد. |
| | شاعران دیگری نیز که بین دو عهد گوینده بزرگ شیراز، سعدی و حافظ زندگی میکردند، از این گونه نصایح و اندرزها بسیار دارند. | | شاعران دیگری نیز که بین دو عهد گوینده بزرگ شیراز، سعدی و حافظ زندگی میکردند، از این گونه نصایح و اندرزها بسیار دارند. |
| | با وجودی که منبع مهم بررسی حوادث دوران مغول به روایت مورخان آن عهد است، اما درک آن شرایط جز با بررسی ادبیات و سخن شاعران و اهل ادب ممکن نیست. | | با وجودی که منبع مهم بررسی حوادث دوران مغول به روایت مورخان آن عهد است، اما درک آن شرایط جز با بررسی ادبیات و سخن شاعران و اهل ادب ممکن نیست. |
| | زیرا کنایات به کار گرفته شده در ادبیات آن عصر، بسیاری از حقایق را بر اهل نظر روشن میکند. | | زیرا کنایات به کار گرفته شده در ادبیات آن عصر، بسیاری از حقایق را بر اهل نظر روشن میکند. |
| - | عظمت واقعه و شومی نتایج آن چنان شاعران و اهل ادب را تحت تأثیر قرار داده بود که در قصاید و منظومههای نظم و نثر آنها، انعکاسی از شرایط آن دوران و دردهای بی پایان مردمانی که در آتش کشتار و امر و نهی مغولان سوختند، |
+ | عظمت واقعه و شومی نتایج آن چنان شاعران و اهل ادب را تحت تأثیر قرار داده بود که در قصاید و منظومههای نظم و نثر آنها، انعکاسی از شرایط آن دوران و دردهای بی پایان مردمانی که در آتش کشتار و امر و نهی مغولان سوختند، و |
| - | و پس از آن نیز با بروز ((ملوک الطوایفی ))در ایران، آخرین میراث باقی مانده در دست حکام محلی و امیران افتاد، انعکاسی روشن دارد. |
+ | پس از آن نیز با بروز ((ملوک الطوایفی))در ایران، آخرین میراث باقی مانده در دست حکام محلی و امیران افتاد، انعکاسی روشن دارد. |
| | | | |
