توجه به یک نکته اشکال را به خوبی حل می‏کند و کاملا می توانیم بفهمیم که منظور اسلام چیست .
اولا باید دید علم از نظر اسلام‏ هدف است یا وسیله ؟
بدون شک بعضی از علوم هدف است مثل معارف ربوبی‏ و خداشناسی ، و آنچه از شؤون خداشناسی شمرده می‏شود مثل معارف مربوط به‏ خودشناسی و معاد . از اینها که بگذاریم سایر علوم وسیله‏اند نه هدف .
یعنی هر علمی از آن جهت لازم و مفید است که مقدمه و وسیله انجام یک عمل‏ و یک وظیفه است .
همه علوم دینی - به استثنای معارف الهی - از قبیل‏ علم اخلاق و فقه و حدیث همین طورند یعنی همه وسیله‏اند نه هدف تا چه رسد به مقدمات ادبی و منطق معمولی که در مدارس دینی خوانده می‏شود .
لهذا فقها و علمای دینی اصطلاحی دارند می‏گویند وجوب علم ، تهیؤی است ، یعنی از آن جهت واجب است که آمادگی و تهیؤ می‏دهد برای کاری که موافق‏ با منظور اسلام است . حتی خود یاد گرفتن مستقیم مسائل عملیه یعنی احکام و مسائل نماز و روزه و خمس و زکات و حج و طهارت که معمولا در رساله‏های‏ عملیه ذکر می‏شود ، فقط برای این است که شخص بتواند و آماده بشود که‏ وظیفه دیگری را درست انجام دهد . مثلا یک نفر مستطیع که می‏خواهد به حج‏ برود باید یاد بگیرد تا آمادگی و تهیؤ پیدا کند که مراسم حج را درست‏ انجام دهد .
وقتی که این اصل را دانستیم ، نوبت به اصل دیگر و مطلب دیگر می‏رسد و آن اینکه اسلام چگونه دینی است و چه هدفهایی دارد و چگونه جامعه‏ای‏ می‏خواهد ؟
منظورهای اسلامی چه اندازه وسعت دارد ؟
آیا اسلام تنها به‏ چهارتا مسائل عبادی و اخلاقی قناعت کرده ، یا دامنه و دستورهای این دین‏ گسترش یافته است در همه شؤون حیاتی بشر ، و به همه شؤون حیاتی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی بشر نظر دارد و در همه آنها منظور و هدفهایی دارد که باید تأمین گردد ؟
آیا اسلام می‏خواهد که جامعه مسلمان مستقل باشد ، یا اهمیت نمی دهد که زیر دست و محکوم باشد ؟
بدیهی است که اسلام جامعه‏ای می‏خواهد مستقل ، آزاد ، عزیز ، سربلند و مستغنی .
و باز مطلب سومی را هم باید بشناسیم و توجه کنیم و آن اینکه امروز دنیا بر پاشنه علم می‏چرخد ، کلید همه حوایج ، علم و اطلاع فنی است ، بدون‏ علم نمی توان جامعه‏ای غنی ، مستقل ، آزاد ، عزیز و قوی به وجود آورد .
خود به خود نتیجه می‏گیریم که در هر زمانی خصوصا در این زمان فرض و واجب‏ است بر مسلمین که همه علومی را که مقدمه رسیدن به هدفهای اسلامی است‏ فراگیرند و کوتاهی نکنند .
با این مقیاس می‏توانیم همه علوم مفید را علوم دینی بدانیم ، می‏توانیم‏ بشناسیم چه علمی واجب کفایی است و چه علمی واجب عینی ، می‏توانیم‏ بفهمیم که در یک زمان ممکن است خواندن یک علمی از اوجب واجبات باشد و در زمانی دیگر آن طور نباشد .
این دیگر بستگی دارد به میزان هوشیاری و توجه کسانی که در هر زمانی اجتهاد می‏کنند و به استنباط احکام می‏پردازند .

منبع: بیست گفتار
نویسنده: شهید مطهری
صفحه264-265