نگاه اجمالی

رنگها را معمولا براساس خواص آنها و ساختمان ماده اصلی (ساختمان شیمیایی مواد) طبقه بندی می‌کنند. روش دیگر طبقه بندی رنگها براساس روش مصرف آنها در رنگرزی می‌باشد. روش و تکنیک رنگرزی به ساختمان ، طبیعت الیاف یا شئ مورد رنگرزی بستگی دارد. به عبارت دیگر رنگرزی پشم و ابریشم و دیگر الیاف به دست آمده از حیوانات با رنگرزی پنبه و الیاف به دست آمده از گیاهان تفاوت دارد.

نقش ساختمان شیمیایی الیاف در تعیین رنگ مورد نیاز

در رنگرزی همیشه ساختمان شیمیایی الیاف تعیین کننده نوع رنگ مورد نیاز و تکنیک رنگرزی می‌باشد. به عنوان مثال الیاف حیوان مانند پشم و ابریشم از پروتئین تشکیل شده‌اند و دارای گروههای اسیدی و بازی می‌باشند. این گروهها نقاطی هستند که در آنها مولکول رنگ خود را به الیاف متصل می‌کند. پس برای رنگرزی این گونه الیاف باید از رنگهایی که دارای بنیان اسیدی و بازی هستند استفاده کرد.

پنبه یک کربوهیدرات می‌باشد و تنها محتوی پیوندهای خنثای اتری و گروههای هیدروکسیل است. در این نقاط پیوندهای هیدروژنی بین الیاف و رنگ ایجاد می‌شود. پس باید از رنگهای متناسب با خصوصیات الیاف پنبه‌ای استفاده کرد. متصل کردن رنگ به الیاف مصنوعی و سنتزی مانند پلی اولفین‌ها و هیدروکربنها که کاملا عاری از گروههای قطبی هستند، تکنیک و روش دیگری را می‌طلبد. بر اساس روش رنگرزی به صورت زیر دسته‌بندی می‌شود.

رنگهای مستقیم یا رنگهای جوهری

این دسته از رنگها دارای گروهها و عوامل قطبی مانند عوامل اسیدی و بازی هستند و با استفاده از این گروهها ، رنگ با الیاف ترکیب می‌شود. برای رنگرزی پارچه با اینگونه رنگها فقط کافی است که پارچه را در محلول آبی و داغ رنگ فرو ببریم. اسید پیکریک و ماریتوس زرد از جمله این رنگها هستند. هر دو رنگ ، اسیدی بوده و با گروههای آمینه الیاف پروتئینی ترکیب می‌شوند. نایلون نیز که یک پلی‌آمید است، با این رنگها قابل رنگرزی است.

رنگ دانه‌ای

این دسته از رنگها شامل ترکیباتی هستند که می‌توانند با برخی از اکسیدهای فلزی ترکیب شده و نمکهای نامحلول و رنگی که لاک نامیده می‌شوند، تشکیل دهند. روش رنگرزی با این رنگها از کهن‌ترین روشهای تثبیت رنگ روی الیاف بوده است. این رنگها بیشتر برای رنگرزی ابریشم و پنبه بکار می‌رود. در رنگرزی با رنگهای دانه‌ای پارچه یا الیاف ، رنگی به نظر می‌رسند. چون الیاف توسط لایه‌ای از رسوب رنگین پوشانده می‌شود. برای ایجاد دندانه روی رنگها معمولا از اکسیدهای آلومینیوم ، کروم و آهن استفاده می‌شود. آلیزارین نمونه‌ای از این رنگها می‌باشد.

رنگ خمیری

رنگ خمیری ماده‌ای است که در شکل کاهش یافته ، محلول در آب بوده و ممکن است بی‌رنگ هم باشد. در این حالت الیاف به این رنگ آغشته شده و پس از جذب رنگ توسط الیاف ، آنها را از خمره خارج کرده و در معرض هوا با یک ماده شیمیایی اکسید کننده قرار می‌دهند. در این مرحله رنگ اکسید شده و به صورت رنگین و نامحلول در می‌آید. رنگهای باستانی ایندیگو و تیریان از این جمله‌اند.

رنگ واکنشی

این رنگها که تحت عنوان رنگهای ظاهر شونده هم شناخته می‌شوند، در درون خود پارچه ، تشکیل شده و ظاهر می‌گردند. مثال مهمی از این گروه رنگها ، رنگهای آزو می‌باشند. رنگرزی با این رنگها به این صورت است که پارچه را در محلول قلیایی ترکیبی که باید رنگ در آن مشتق شود (فنل یا نفتول) فرو می‌بریم. سپس پارچه را در محلول سرد آمین دی ازت دار شده در داخل خود الیاف انجام شده و رنگ تشکیل می‌گردد. به رنگی که به این صورت حاصل می‌شود رنگ یخی نیز می‌گویند، زیرا برای پایداری و جلوگیری از تجزیه نمک دی آزونیوم دمای پائین ضرورت دارد.

رنگ پخش شونده

این دسته از رنگها در خود الیاف محلول هستند، اما در آب نامحلول می‌باشند. رنگهای پخش شونده در رنگرزی بسیاری از الیاف سنتزی بکار می‌روند. به این الیاف گاهی اوقات الیاف آبگریز نیز گفته می‌شود. معمولا ساختمان شیمیایی آنها فاقد گروههای قطبی است. روش رنگرزی به اینگونه است که رنگ به صورت پودر نرم در بعضی از ترکیبات آلی مناسب (معمولا ترکیبات فنل) حل می‌شود و در دما و فشار بالا در حمام‌های ویژه به الیاف منتقل می‌شود.

مباحث مرتبط با عنوان

• آلیزارین
• الیاف پروتئینی
• الیاف پنبه‌ای
• الیاف سنتزی
• الیاف مصنوعی
• انواع رنگهای باستانی
• پلی اولفین
• صنعت رنگرزی
• رنگرزی پارچه
• رنگ
• رنگ آزو
• رنگ پخش شونده
• رنگ خمیری
• رنگ دانه‌ای
• رنگ واکنشی
• رنگ یخی
• شیمی رنگ
• ماریتوس زرد
• هیدروکربنها

طبقه بندی رنگها براساس روش مصرف آنها

نگاه کلی

رنگها را معمولا براساس خواص آنها و ساختمان ماده اصلی (ساختمان شیمیایی) طبقه بندی می کنند. روش دیگر طبقه بندی رنگها براساس روش مصرف آنها در رنگرزی می باشد. روش و تکنیک رنگرزی به ساختمان به طبیعت الیاف یا شئ مورد رنگرزی بستگی دارد به عبارت دیگر رنگرزی پشم و ابریشم و دیگر الیاف به دست آمده از حیوانات با رنگرزی پنبه و الیاف به دست آمده از گیاهان تفاوت دارد.

نقش ساختمان شیمیایی الیاف در تعیین رنگ مورد نیاز

در رنگرزی همیشه ساختمان شیمیایی الیاف تعیین کننده نوع رنگ مورد نیاز و تکنیک رنگرزی می باشد. به عنوان مثال الیاف حیوان مانند پشم و ابریشم از پروتئین تشکیل شده اند و دارای گروههای اسیدی و بازی ، بسیاری می باشند. این گروها نقاطی هستند که در آنها مولکول رنگ خود را به الیاف متصل می کند. پس برای رنگرزی این گونه الیاف باید از رنگهایی که دارای عوامل اسیدی و بازی هستند استفاده کرد.
پنبه یک کربوهیدرات می باشد و تنها محتوی پیوندهای خنثای اتری و گروههای هیدروکسیل است در این نقاط اتصالهای هیدروژنی بین الیاف و رنگ ایجاد می شود. پس باید از رنگهای متناسب با خصوصیات الیاف پنبه ای استفاده کرد. متصل کردن رنگ به الیاف مصنوعی و سنتزی مانند پلی اولفین ها و هیدروکربنها که کاملا عاری از گروههای قطبی هستند تکنیک و روش دیگری را نیاز دارد.

نکته قابل توجه در رنگرزی

نکته مهم در رنگرزی این است که کار رنگ تنها رنگین کردن سطح الیاف نیست، زیرا در این صورت رنگ دوامی نخواهد داشت، در واقع باید رنگ جزئی از ساختمان شیمیایی الیاف شود و با شستشوی پارچه از بین نرود. بعضی از رنگها در مورد دسته ای از الیاف این خصوصیات (دوام ، ثبات ، رنگین کردن ) را دارند در حالی که در برخی از الیاف این خصوصیات رنگرزی را نشان نمی دهند، پس لازم است که برای رنگرزی هر نوع الیاف ، رنگ متناسب با خصوصیات آن انتخاب شود.

طبقه بندی رنگها براساس روش رنگرزی مختلف

1. _رنگهای مستقیم یا رنگهای جوهری:

این دسته از رنگها دارای گروهها و عوامل قطبی مانند عوامل اسیدی و بازی هستند و با استفاده از این گروهها ، رنگ با الیاف ترکیب می شود. برای رنگرزی پارچه با اینگونه رنگها فقط کافی است که پارچه را در محلول آبی و داغ رنگ فرو ببریم. پیکریک اسید و ماریتوس زرد از جمله این رنگها هستند، هر دو رنگ ، اسیدی هستند و با گروههای آمینوی الیاف پروتئینی ترکیب می شوند. نایلون که یک پلی آمید است را نیز می توان با این رنگها ، رنگرزی کرد.

1. _رنگ دانه ای:

این دسته از رنگها شامل ترکیباتی هستند که می توانند با برخی از اکسیدهای فلزی ترکیب شده و نمکهای نامحلول و رنگی که لاک نامیده می شوند را تشکیل دهند. روش رنگرزی با این رنگها از کهن ترین روشهای تثبیت رنگ روی الیاف بوده است. این رنگها بیشتر برای رنگرزی ابریشم و پنبه به کار می رود. در اثر رنگرزی با استفاده از رنگهای دانه ای پارچه یا الیاف رنگی به نظر می رسد زیرا الیاف توسط لایه ای از رسوب رنگین پوشانده می شود. برای ایجاد دندانه روی رنگها معمولا از اکسیدهای آلومینیوم ، کروم و آهن استفاده می شود. آلیزارین نمونه ای از این رنگها می باشد.

1. _رنگهای خمیری:

رنگ خمیری ماده ایست که در شکل کاهش یافته ، محلول در آب است و ممکن است بی رنگ هم باشد در این حالت الیاف به این رنگ آغشته شده و پس از جذب رنگ توسط الیاف ، آنها را از خمره خارج کرده و در معرض هوا با یک ماده شیمیایی اکسید کننده قرار می دهند. در این مرحله رنگ اکسید شده و به صورت رنگین و نامحلول در می آید، رنگهای باستانی ایندیگو و تیریان از این جمله اند.

1. _رنگهای واکنشی:

این رنگها که تحت عنوان رنگهای ظاهر شونده هم شناخته می شوند، در درون خود پارچه تشکیل می شوند و ظاهر می گردند. مثال مهمی از این گروه رنگها ، رنگهای آزو می باشند. روش رنگرزی با این رنگها به این صورت است که پارچه را در محلول قلیایی ترکیبی که باید رنگ در آن مشتق شود (فنول یا نفتول) فرو می بریم. سپس پارچه را در محلول سرد آمین دی ازت دار شده در داخل خود الیاف انجام می شود و رنگ تشکیل می گردد. به رنگی که بدین صورت حاصل می شود رنگ یخی نیز می گویند، زیرا برای پایداری و جلوگیری از تجزیه نمک دی آزونیوم دمای پائین ضرورت دارد.

1. _رنگهای پخش شونده:

این دسته از رنگها در خود الیاف محلولند، اما در آب نامحلول می باشند. رنگهای پخش شونده در رنگرزی بسیاری از الیاف سنتزی به کار می روند به این الیاف گاهی اوقات الیاف آبگریز نیز گفته می شود و معمولا ساختمان شیمیایی آنها فاقد گروههای قطبی است. روش رنگرزی بدینگونه است که رنگ به صورت پودر نرم در بعضی از ترکیبات آلی مناسب (معمولا ترکیبات فنولی) حل می شود و در دما و فشار بالا در حمامها ویژه به الیاف منتقل می شود، مثالهایی از رنگهای پخش شونده که برای دیونهای استات ، داکرون ، نایلون و سایر الیاف سنتزی به کار می روند. می توان از Celliton Fast Pink (با نام شیمیایی 1_ آمینو _4_ هیدروکسی آنتراکینون ) و Celliton Fast Blue (با نام شیمیایی ,1 4 _ _N,Nدی متیل آمینو آنتراکینون) می باشد.