__صنعت رنگ رزی : (dying industry)__
!دید کلی
امروزه به موازات استفاده از رنگ های مصنوعی و توسعه صنعت رنگ سازی ، رنگ رزی نیز در میدان بسیار وسیعی عمل می نماید و این کار با استفاده از پیشرفته ترین تکنولوژی و به کار گیری دستگاه های جدید و خود کار انجام می پذیرد 0 رنگ رزی روی منسوجات بر اساس نفوذ و جذب سطحی انجام می گیرد بنابر این برای درک چگونگی آن بایستی چگونگی جذب و تثبیت رنگ مواد و خواص فیزیکی و شیمیایی رنگ ها و غیره شناخته شود 0
!تاریخچه
برخی بر این عقیده اند که رنگ رزی در 3000 سال قبل از میلاد در چین رایج بود ولی از 2500 سال قبل از میلاد آثار مکتوبی در مذاهب هندی به دست آمده است که نشان می دهد در آن زمان ابریشم و پارچه های زر بافت را رنگ آمیزی می کردند 0 صنایع رنگ رزی احتمالا از طریق ایران به مصر منتقل شد در هر حال صنعت رنگ رزی برای نخستین بار در سال 1371 میلادی در فلورانس ایتالیا شکل گرفت و در سال 1382 میلادی منسوخ شد 0 اما پس از مدت کوتاهی در سرا سر اروپا مجددا پاگرفت 0 در سال 1371 اولین شرکت رنگ سازی یعنی کمپانی رشیب فول در انگلستان به ثبت رسید 0 کلیه رنگ هایی که تا اواخر قرن نوزدهم در دسترس بودند از منابع طبیعی استخراج می شدند 0 در سال 1856 ویلیام پرکین انگلیسی به طور تصادفی رنگ ارغوانی زیبایی را کشف کرد 0 به تدریج در فاصله چند سال رنگ های سنتزی آنیلین قرمز،آبی ، سبز، زرد ، سیاه ، نارنجی و قهوه ای تهیه شد 0
!علت پیدایش رنگ در مواد
برخی از مواد شیمیایی وقتی که در مقابل نور سفید ( مرکب از هفت رنگ ) قرار می گیرند بسته به ساختاری که دارند طول موج معینی از نور را جذب میکنند و بقیه نور به رنگ الوان ( غیر از سفید ) ظاهر می شود 0 اگر چنین مولکولی به گونه ای بنواند با ا لیاف مختلف ترکیب یا به آن متصل شود موجب رنگی شدن آن الیاف می شود 0
جدول زیر رنگ های ظاهر شده و جذب شده و طول موج مربوط به آنها را نشان می دهد 0
رنگ ظاهر شده رنگ مربوط به طول موج نور جذب شده طول موج نور جذب شده ( A )
زرد مایل به سبز بنفش 4350 – 4000
زرد آبی 4800 – 4350
نارنجی سبز مایل به آبی 4900 – 4800
قرمز آبی مایل به سبز 5000 – 4900
ارغوانی سبز 5600 – 5000
بنفش زرد مایل به سبز 5800 – 5600
آبی زرد 5950 – 5800
سبز مایل به آبی نارنجی 6050 – 5950
آبی مایل به سبز قرمز 7500 – 6050


وجود گروه هایی مانند نیترو ، نیتوزو ، آزو ، و کربونیل موجب بروز رنگ در مواد می شود 0 از این رو این گروه ها را کروموفور می نامند 0 این ترکیبات رنگی علاوه بر گروه های کروموفور ، اگر با گروه های دیگری نظیر آمینو ، آمینوی استخلاف شده هیدروکسیل سولفنیک یا کربوکسیل که گروه های اگزوکروم نامیده می شود همراه باشند رنگ های مرغوبی را از نظر رنگ رزی به وجود می آورند 0
!چگونگی تثبیت رنگ مواد
با در نظر گرفتن سه مرحله می توان تثبیت رنگ روی الیاف را توجیه کرد 0
# انتقال مولکول های رنگ در سطح الیاف به وسیله جذب
# انتقال رنگ از سطح الیاف به مرکز آنها
# تثبیت مولکولهای رنگ به کمک پیوند کووالانسی ، هیدروژنی ویا دیگر نیروهایی که ماهیت فیزیکی دارند0
تثبیت رنگ بر روی الیاف به سه عامل بستگی دارد که عبارتند از:
*نیروی الکتریکی
*گرما
*بهم زدن(نیروی مکانیکی)
همه الیاف وقتی که در آب یا محلولهای آبی حل می شوند دارای پتانسیل الکتریکی می شوند0الیاف سلولزی در محلولهای خنثی دارای بار منفی اند اما الیاف پروتئینی وقتی که p H فاز آبی ، زیر نقطه ایزو الکتریک است دارای بار مثبت و وقتی بالای نقطه ایزو الکتریک باشد دارای بار منفی اند
اکثر رنگ ها نیز به صورت میسل های یونی اند که در برخورد با الیاف مذکور در سطح آن تثبیت می شوند 0
اگر بین یونهای رنگ و الیاف دافعه الکتریکی وجود داشته باشد برای خنثی کردن آن و نزدیک کردن الیاف و مولکول های رنگ به یکدیگر ، ارتعاش مولکولی را به کمک گرما افزایش می دهند بدین طریق ، با افزایش فعالیت ارتعاشی ، مولکول های رنگ به الیاف نزدیک می شوند 0
بهم زدن ، وقتی مؤثر واقع می شود که مقادیر رنگ در محلول محدود باشد 0 در چنین شرایطی ، مبادله بین رنگ و سطح الیاف شدت می یابد 0 بدیهی است که هر چه اندازه مولکول رنگ کوچکتر باشد باشد این مبادله سریعتر انجام می گیرد 0
نمونه ای از رنگ هایی که از منابع طبیعی استخراج می شدند :
*رنگ آبی نیلی : از درخت نیلی که از گیاهان بومی مصر است و در هند نیز می روید استخراج می شد این رنگ را وسمه نیز می گفتند 0
*رنگ قرمز ترکی یا آلیزارین که از ریشه گیاهی بنام روناس به دست می آمد 0
*رنگ سیاه از درخت بقم تهیه می شد 0
*رنگ ارغوانی از نوعی ماهی فلس دار دریای مدیترانه به دست می آید که برای رنگ کردن لباس امپراتوری روم و غیره از آن استفاده می شد0
*رنگ قرمز از حشره قرمز دانه که بر روی برگ کاکتوس زندگی می کند 0