: شیمی و محافظت از میراث فرهنگی

	{img src=img/daneshnameh_up/9/9f/fravahar1.jpg}		{img src=img/daneshnameh_up/9/9f/fravahar1.jpg}

!دید کلی

اصولا از چند وجه می‌توان به گذشته که نماد آن میراث فرهنگی و آثار تاریخی است، نگاه کرد. یکی ، وجه __تاریخی _ فرهنگی__ است، یا سرگذشت انسان گذشته که این کار را باستان شناس انجام می‌دهد. اما وجه دیگر که به همان میزان ، اهمیت دارد و شاید هم مهمتر ، مطالعه سیر تحول فن آوری در گذشته است. مثلا اینکه چگونه انسان توانست از کشف __سنگ معدن مس__ به فن آوری امروزی برسد. مطالعه این سیر تحول ، حتما به فن آوری و علم امروز نیاز دارد.

!ایران باستان و تولید آلیاژ

در ایران در هزاره سوم پیش از میلاد ، __آلیاژ مس _ آرسنیک__ ساخته می‌شد، چیزی که امروز تولیدش مشکل است. چون ((آرسنیک)) ، شبه فلزی است که در دماهای نسبتا پائین ، یعنی حدود 350 درجه سانتیگراد بخار می‌شود و علاوه بر آن ، بسیار سمی است. اما در ایران ، یک دوره نزدیک به هزار ساله داریم که این آلیاژ ساخته می‌شد. حل معمای تولید این آلیاژ ، تنها از طریق علم نوین شیمی و ((متالوژی)) ممکن است.

	{img src=img/daneshnameh_up/9/97/door.jpg}		{img src=img/daneshnameh_up/9/97/door.jpg}

!!مرمت اشیای فلزی

بسیاری از روشهایی که در مرمت بکار گرفته می‌شود، روشهای ((شیمی محض)) است. یک فلز ، چه ((آهن)) و چه ((مس)) ، در طول زمان در مقابل اقلیمی که در آن قرار می‌گیرد، دچار ((خوردگی فلزات|خوردگی)) می‌شود. خوردگی ، یعنی تبدیل شدن یک فلز به نمکهای فلزی بر اثر ((واکنش شیمیایی|واکنشهای شیمیایی)). این روند به خاطر حضور مداوم عوامل خوردگی و پتانسیل فعالی که این واکنش الکتروشیمیایی دارد، تا آنجا ادامه پیدا می‌کند که روزی تمام فلز به نمکهایش تبدیل می‌شود و به کلی از بین می‌رود. میزان خوردگی ، بسته به شرایط مختلف فرق می‌کند.

کار مرمت‌گر این است که اول ، روال خوردگی را قطع کند و دوم ، اگر ضرورت دارد، لایه های خوردگی را از روی فلز پاک کند و این هر دو ، از عهده __شیمیدان__ برمی‌آید. مثلا در خوردگی برنز ، کلریدی که از خاک به لایه‌های درونی فلز نفوذ می‌کند، عامل اصلی یک رشته واکنشهای چرخه‌ای است که در طی آن ، __Cu__ فلزی مرتب به __²⁺Cu__ تبدیل می‌شود و صرفا به دور نگاه داشتن جسم در رطوبت و هوا ، روند خوردگی را قطع نمی‌کند.

در اینجا فقط شیمی محض است که مکانیسم خوردگی را تشخیص می‌دهد و در می‌یابد که عامل اصلی خوردگی در اینجا __^-Cl__ موجود در خاک است و تدابیری بکار می‌رود تا این __^-Cl__ را به صورت نمک پایدار محلولی از جسم فلزی بیرون بکشد. مثلا در این مورد خاص ، با غوطه‌ور کردن جسم فلزی در محلول __سدیم سسکویی کربنات__ و نفوذ آن به قشر داخلی فلز ، __²⁺Cu__ را به جسم پایدار __کالکوناترونیت__ که نمک سسکویی و مس است، تبدیل کند و از این طریق ، کلرید که عامل اصلی است، به صورت نمک __NaCl__ محلول از فلز خارج شود.

	{img src=img/daneshnameh_up/5/59/map.jpg}		{img src=img/daneshnameh_up/5/59/map.jpg}

!!مرمت کاغذ

کاغذهای قدیمی به مرور زمان ، اسیدی می‌شوند. اسیدی شدن ((شیمی کاغذ|کاغذ))باعث می‌شود تا کاغذ زرد شود، بپوسد و به تدریج از بین برود و نابود شود، ولی مرمت‌گر شیمیدان ، کاغذ را اسیدزدایی می‌کند و از این طریق ، عمر آن را بسیار طولانی می‌کند.

!فنون سالیابی

یکی از هیجان انگیزترین و کارآمدترین دستاورد علوم شیمی و فیزیک برای ((باستان شناسی)) و میراث فرهنگی ، سالیابی یک شیء تاریخی است. سالیابی از حدود چهار دهه پیش به قبل به شیوه‌های غیرعلمی و اکثرا" تردیدآمیز انجام می‌گرفت، مثلا شیوه باستان شناسی.

شیوه باستان شناسی یا مطالعات عینی و تطبیقی به این صورت بود که باستان شناس از مقایسه یک اثر با اثر دیگری که در سابق تاریخ گذاری شده بود، از نظر اندازه ، نقش ، محلی که در آن کشف شده است، آن را به آن دوره ، یا پیش و یا پس از آن نسبت می‌دهد. اما علم نوین ، شیوه‌های ابزاری را برای این کار ابداع کرده است. یکی از این شیوه‌ها ، کربن 14 است (((تعیین سن آثار تاریخی با کربن 14))) که برای نمونه‌های زغال یا نمونه‌هایی که ((کربن)) قابل توجهی دارند، بکار می‌رود.

راه دیگر ، __نورتابی گرمایی__ یا __ترمولومینسانس__ است که برای نمونه‌های معدنی یا نمونه‌هایی که در کوره پخته می‌شوند، یا طی دورانی از زمین شناسی ، دچار تغییر حالتی شبیه پختگی شده اند، بکار می‌رود. روشهای جدیدی از جمله روش __پتاسیم _ آرگون__ نیز اخیرا رواج یافته‌اند.

!مباحث مرتبط با عنوان

*((آسیب شناسی))

*((باستان شناسی))

*((تعیین سن آثار تاریخی با کربن 14))

*((خوردگی فلزات))

*((روشهای تجزیه دستگاهی))

*((روشهای محافظت از خوردگی))

*((فسفرسانس))

*((فنون سالیابی))

*((مبانی شیمی تجزیه))

*((واکنش شیمیایی))