تاریخچه ی:
شیمی معدنی
||شیمی معدنی شاخه بزرگی از علم شیمی است که بطور کلی شامل بررسی ، تحلیل و تفسیر نظریههای خواص و واکنشهای تمام عناصر و ترکیبات آنها بجز ((هیدروکربنها)) و اغلب مشتقات آنهاست.
به عبارت دیگر میتوان چنین اظهار نظر کرد که شیمی معدنی کلیه موادی که از جمله ترکیبات کربن نباشند، به استثنای اکسیدهای کربن و ((دی سولفید کربن)) را دربر میگیرد.||
!نگاه کلی
در شیمی معدنی در مورد گستره وسیعی از موضوعات از جمله : ساختمان اتمی ، ((کریستالوگرافی)) ، انواع ((پیوند شیمیایی|پیوندهای شیمیایی)) اعم از پیوندهای کووالانسی ، یونی ، هیدروژنی و ... ، ((ترکیبات کوئوردیناسیون)) و نظریههای مربوطه از جمله ((نظریه میدان بلور)) و ((نظریه اوربیتال مولکولی)) ، واکنشهای اسید و باز ، سرامیکها ، تقارن مولکولی و انواع بخشهای زیرطبقه الکتروشیمی (((الکترولیز)) ، باطری ، خوردگی ، نیمه رسانایی و غیره) بحث میشود.
در باب اهمیت شیمی معدنی ، ((ساندرسن)) چنین نوشته است:
« ''در واقع بیشترین مباحث علم شیمی را دانش اتمها تشکیل میدهد و کلیه خواص مواد و ترکیبات ، به ناچار ناشی از نوع اتمها و روشی است که با توجه به آن ، اتمها به یکدیگر میپیوندند و مجموعه تشکیل میدهند و از طرف دیگر کلیه تغییرات شیمیایی متضمن بازآرایی مجدد اتمهاست. در این حال شیمی معدنی تنها بخشی از علم شیمی است که با توجه به آن میتوان به صورتی ویژه ، در باب مغایرتهای موجود در میان کلیه انواع اتمها بررسی نمود.'' »
!طبقه بندی مواد معدنی
در یک مفهوم گسترده ، مواد معدنی را میتوان در چهار طبقه تقسیم بندی نمود: ((عناصر)) ، ((ترکیبات یونی)) ، ((ترکیبات مولکولی)) و ((جامدات شبکهای)) یا بسپارها.
*__عناصر :__ عناصر دارای ساختارها و خواص بسیار متفاوت هستند. بنابراین میتوانند به یکی از صورتهای زیر باشند:
#گازهای اتمی (Kr , Ar) و یا گازهای مولکولی ({TEX()} {O_2 , H_2} {TEX})
#((جامدات مولکولی)) ({TEX()} {C_6 , S_8 , P_4} {TEX})
#مولکولها و یا جامدات شبکهای گسترش یافته (((الماس)) ، ((گرافیت)))
#فلزات جامد (Co , W) و یا مایع (Hg , Ca)
*__ترکیبات یونی :__ این ترکیبات در دما و فشار استاندارد همواره جامدند و عبارتند از:
#ترکیبات یونی ساده ، مانند NaCl که در آب یا دیگر حلالهای قطبی محلولاند.
#اکسیدهای یونی که در آب غیر محلولاند، مانند ({TEX()} {ZrO_2} {TEX}) و اکسیدهای مختلط همچون ((اسپنیل)) ({TEX()} {MgAl_2O_4} {TEX}) ، سیلیکاتهای مختلف مانند {TEX()} {CaMg(SiO_3)_2} {TEX} و ...
#دیگر هالیدهای دوتایی ، کاربیدها ، سولفیدها و مواد مشابه. چند مثال عبارتست از: BN , GaAs , SiC , AgCl.
#ترکیباتی که دارای یونهای چند اتمی (به اصطلاح ((کمپلکس))) میباشند، همچون {TEX()} {[Ni(H_2O)_6]^{2+} , [Co(NH_3)_6]^{3+} , [SiF_6]^{2-}} {TEX}.
*__ترکیبات مولکولی :__ این ترکیبات ممکن است جامد ، مایع و یا گاز باشند و مثالهای زیر را دربر میگیرند:
#ترکیبا دوتایی ساده همچون {TEX()} {UF_6 , OsO_4 , SO_2 , PF_3} {TEX}.
#ترکیبات پیچیده فلزدار همچون {TEX()} {RuH(CO_2Me)(PPh_3)_3 , PtCl2(PMe_3)_2} {TEX}.
#ترکیبات آلی فلزی که مشخصا پیوندهای فلز به ((کربن)) دارند، مانند {TEX()} {Zr(Cn_2C_6H_5)_4 , Ni(CO)_4} {TEX}.
*__جامدات شبکهای یا بسپارها :__ نمونههای این مواد شامل بسپارهای متعدد و متنوع معدنی و ((ابررسانا|ابررساناها)) میباشد. فرمول نمونهای از ترکیبات اخیر {TEX()} {YBa_2Cu_3O_7} {TEX} است.
!ساختارهای مواد معدنی
ساختار بسیاری از ((مواد آلی)) از چهار وجهی مشتق میشود. فراوانی آنها به این دلیل است که در مواد آلی ساده ، بیشترین ظرفیت کربن و همچون بیشتر عناصر دیگری (به استثنای هیدروژن) که معمولا به کربن پیوند میشوند، چهار است. اما اجسام معدنی وضعیت ساختاری بسیار پیچیدهای دارند، زیرا اتمها ممکن است خیلی بیشتر از چهار ((پیوند شیمیایی|پیوند)) تشکیل دهند. بنابراین ، در ((مواد معدنی)) اینکه اتمها پنج ، شش ، هفت ، هشت و تعداد بیشتری پیوند تشکیل دهند، امری عادی است. پس تنوع شکل هندسی در مواد معدنی خیلی بیشتر از مواد آلی است.
ساختار مواد معدنی اغلب بر اساس تعدادی از وجیهای با نظم کمتر ، نظیر دو هرمی با قاعده مثلث ، منشور سه ضلعی و غیره و همچنین بر اساس شکلهای باز چند وجیهای منتظم یا غیر منتظم که در آنها یک یا چند راس حذف شده است، نیز مشاهده میشود.
!انواع واکنشهای مواد معدنی
در بیشتر واکنشهای آلی میتوانیم در مورد مکانیسمی که واکنش از طریق آن انجام میشود، بحث و بررسی کنیم، در صورتی که برای بسیاری از واکنشهای معدنی فهم دقیق مکانیسم غیر ممکن یا غیر ضروری است. این امر دو دلیل عمده دارد:
*اولا ، برخلاف بیشتر مواد آلی ، پیوندها در ترکیبات معدنی غالبا تغییر ناپذیرند. در نتیجه رویدادهای متعدد شکسته شدن پیوند و تشکیل پیوند در واکنشهای معدنی در جریان است. در چنین شرایطی واکنش توانایی تولید محصولات گوناگونی را بدست میآورد.
*افزون بر این اغلب واکنشهای معدنی در شرایطی ویژه همچون به هم زدن شدید یک مخلوط ناهمگن در دما و فشار بالا انجام میگیرد که تعیین مکانیسم را غیر ممکن یا حداقل غیر عملی میسازد.
به این دو دلیل ، اغلب بهتر است که واکنشهای معدنی را فقط بر اساس نتیجه کلی واکنش توصیف کنیم. این رهیافت به نام ((شیمی معدنی توصیفی)) معروف است. بنابراین به سهولت مشخص میشود که گرچه هر واکنش را میتوان بر اساس ماهیت و هویت محصولات واکنش در رابطه با ماهیت و هویت مواد واکنش دهنده توصیف کرد، اما نمیتوان به هر واکنش مکانیسم معینی را نسبت داد. از نظر شیمی معدنی توصیفی ، اکثر واکنشها را میتوان به یک یا چند طبقه از طبقههای زیر نسبت داد:
((واکنشهای اسید و باز)) (خنثی شدن) ، ((واکنشهای افزایشی _ حذفی|افزایشی _ حذفی)) ، ((واکنشهای اکسایش _ کاهش|اکسایش _ کاهش)) (ردوکس) ، ((جانشینی~استخلاف)) ، ((ایزومری شدن~نوآرایی)) ، تبادلی ، حلال کافت ، کی لیت شدن ، حلقهای شدن و تراکمی و واکنشهای هستهای.
برای درک عمیقتر یک واکنش معدنی لازم است تصویر کاملی از واکنش ، از مواد واکنش دهنده گرفته تا حد واسطها یا حالتهای گذرا تا رسیدن به محصولات تهیه کنیم. این امر به دانش کاملی از ((سینتیک واکنش|سینتیک)) و یا ((ترمودینامیک واکنش)) ، همچنین اطلاع از تاثیر ساختار و پیوند بر واکنش پذیری نیاز دارد.
!رابطه ((شیمی آلی)) و شیمی معدنی
شیمی آلی و معدنی در مواردی در مباحث یکدیگر وارد میشوند. به عنوان مثال میتوان به ترکیبات آلی فلزی ، واکنشهای اسید و باز ، شیمی سیلسیم و ترکیبات کربن (وقتی که با اتمهای هیدروژن ، نیتروژن ، اکسیژن ، گوگرد ، هالوژنها و چند عنصر دیگر نظیر سیلسیم و آرسنیک متصل است) اشاره کرد.
پس شیمی معدنی نه تنها با ((مواد مولکولی)) مشابه موادی که در شیمی آلی بررسی میشوند، سروکار دارد، بلکه توجه خود را به انواع وسیعتری از مواد که شامل گازهای اتمی ، ((جامدات غیر مولکولی)) که به صورت آرایههای گسترش یافتهای هستند، ترکیبات حساس در مقابل هوا و رطوبت ، ترکیبات محلول در آب و سایر حلالهای قطبی و همچنین مواد محلول در حلالهای غیر قطبی معطوف میکند.
بنابراین شیمیدان معدنی با مسئله تعیین ساختار ، خواص و واکنش پذیری گستره فوقالعاده وسیعی از مواد که دارای خواص بسیار متفاوت و الگوهای فوقالعاده پیچیده ساختاری و واکنش پذیریاند، مواجه است.
!رابطه ((شیمی فیزیک)) و شیمی معدنی
در توجیه موجودیت مواد معدنی و در توصیف رفتار آنها ، به استفاده از جنبههای خاصی از شیمی فیزیک ، بخصوص ((ترمودینامیک)) ، ساختارهای الکترونی اتمها ، ((نظریههای تشکیل پیوند در مولکولها)) ، سینتیک واکنش و ((خواص فیزیکی مواد)) نیاز داریم. بنابراین با استفاده از شیمی فیزیک میتوان به ساختار اتمی و مولکولی ، تشکیل پیوند شیمیایی و دیگر اصول لازم برای درک ساختار و خواص مواد معدنی پرداخت.
!مباحث مرتبط با عنوان
*((پیوند شیمیایی))
*((ترکیبات مولکولی))
*((ترکیبات یونی))
*((جامدات شبکهای))
*((شیمی آلی))
*((شیمی فیزیک))
*((شیمی معدنی توصیفی))
*((عناصر))
*((کریستالوگرافی))
*((مواد آلی))
*((مواد معدنی))
*((نظریه اوربیتال مولکولی))
*((نظریه میدان بلور))
*((نظریه پیوند والانس))