مقدمه
یکی از مهمترین و عالی ترین بحثهای
معاد، بحث شفاعت است که آن را به طور مختصر در چند بخش بیان می کنیم.
معنای شفاعت
بخش اول: معنای شفاعت به معنای تقویت کردن و نیرو بخشیدن به انسان ضعیف است. یعنی کسی به دیگری کمک کند تا او را به سر حد اعتدال و عدم نیازمندی برساند. « شفع » در مقابل « وتر » است.
و لذا به صاحب شفاعت، شفیع می گویند. پس شفیع یعنی کمک کار و معاون.
صاحب شفاعت
بخش دوم: صاحب شفاعت طبق آیات و روایات مخصوص حضرت باری تعالی است.
خداوند در آیه 256 سوره بقره می فرماید: « برای اوست هر چه در آسمانها و زمین است. کیست که بدون اذن او بتواند در نزد او شفاعت کند؟» اما آیا خداوند اذن شفاعت به کسی می دهد یا نه؟ باز در قرآن کریم می بینیم که آیات فراوانی است که شفاعت را برای افرادی مجاز می داند.
مثلاً در آیه 29 سوره انبیاء می فرماید: « شفاعت نمی کنند مگر نسبت به کسانیکه دین آنها پسندیده باشد. »
یا در آیه 22 سوره سبا می فرماید: « شفاعت سودی ندارد مگر نسبت به کسی که اذن شفاعت از خدا گرفته باشد.
بنابراین همانگونه که در آیه 44 سوره زمر آمده: « همه شفاعت برای خداوند است» ولی خداوند به افرادی که خودش بخواهد اذن شفاعت می دهد؛ همانطور که خداوند علم غیب را مخصوص خود می داند، (چنانچه در آیه 65 سوره نحل می فرماید: « بگو ای پیغمبر! در آسمانها و زمین هیچکس به غیب علم و اطلاع ندارد، جز خداوند. »)
اما در آیه 27 سوره جن می فرماید : « خداوند عالم به غیب است و بر علم غیبش کسی را مطلع نمیگرداند، مگر آن رسول و فرستاده اش را که مورد پسند و رضایت او باشد.» بنابراین علم غیب مخصوص خداوند است و علم
رسول خدا همان علم خداست. شفاعت هم مخصوص خداوند است و به افرادی این اذن داده شده است.
روایاتی در زمینه شفاعت
بخش سوم: روایات شفاعت همه مسلمانها فی الجمله شفاعت را قبول دارند و روایات زیادی از طریق عامه و خاصه در این باب وارد شده است که ما به نمونه های از آنها اشاره میکنیم:
1- حاکم در مستدرک جلد 4 صفحه 588 می نویسد: « رسول خدا (صلی الله علیه واله و سلم) فرمود در روز قیامت مؤمنین بر پا می ایستند و به نزد
حضرت آدم می روند و می گویند: « ای پدر ما بهشت را برای ما باز کن!» حضرت آدم می فرماید: « من اهلیت و موقعیت این کار را ندارم.»
آنها نزد
حضرت ابراهیم می روند. او هم می فرماید: « من صاحب این موقعیت نیستم.» به نزد
حضرت موسی می روند. می گوید: « من اهلیت این کار را ندارم.» به نزد
حضرت عیسی می روند. آن حضرت آنها را به نزد رسول خدا می فرستد. رسول خدا بر پا می ایستد و از خداوند اذن می گیرد و. . . شما را از
صراط مانند سرعت برق عبور می دهد. . .»
2- مرحوم صدوق در صفحه 29 کتاب خصال می نویسد: « از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) روایت شده که فرمود: هر پیامبری از خدا تمنّائی دارد. من درخواست خود را پنهان و ذخیره کرده ام و آن شفاعت من برای امتم در روز قیامت است.»
3- و نیز در صحفه 177 کتاب امالی صدوق آمده است: «
امام صادق علیه السلام فرمود: « هر کس سه چیز را انکار کند، از شیعیان ما نیست. معراج رسول خدا و سؤال در قبر و شفاعت.»
4- و در صفحه 539 تفسیر قمی آمده است: «
امام باقر علیه السلام فرمود: « رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) در مورد امتشان اذن شفاعت دارند و از برای ماست شفاعت برای
شیعیان ما و از برای شیعیان ماست شفاعت برای اهل خودشان.»
5- و در صفحه 113 تفسیر فرات آمده است: « امام صادق علیه السلام فرمود: « در روز قیامت هنگامی که
حضرت فاطمه علیهاالسلام به در بهشت می رسد، نگاهی به این طرف و آن طرف می افکند. . . خطاب می رسد: « ای فاطمه! علت توجّهت به اطراف چیست ؟» فاطمه (علیهاالسلام) می گوید: « ای پروردگار! من دوست دارم که قدر و منزلتم امروز شناخته شود.»
خداوند می فرماید: « ای فاطمه! برگرد و ببین که در قلب هر کسی که محبت تو و یا محبت یکی از ذریّه تو را دارد، دست او را بگیر و داخل بهشت کن!» سوگند به خدا که فاطمه در آن روز شیعیان و محبان خود را همانند پرنده ای که دانه های خوب را از دانه های بد جدا می کند، گلچین می نماید. . . و سوگند به خدا در میان مردم کسی نمی ماند مگر کافر و منافق و شک کننده در امر توحید.»
6- رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) می فرمود: « فقرا از شیعیان
علی و عترت او را که بعد از او هستند سبک می شمارید. چون هر یک از آنان به تعداد افراد قبیله « ربیعه » و « مضَر » را شفاعت می کند.
شفیعان در روز قیامت
بخش چهارم: شفیعان در روز قیامت از روایات زیادی که در این مورد وارد شده، معلوم می شود که شفیعان در روز قیامت فراوانند؛ از جمله انبیاء الهی، علماء، شهداء،
ملائکه، مؤمنین، اعمال صالح، ائمه اطهار، قرآن، ارحام، امانت و ولایت.»
بخش پنجم: شفاعت شوندگان رسول خدا فرمودند: « شفاعت من برای کسانی است که معصیت کبیره انجام داده باشند.» در سوره انبیاء آیه 28 می خوانیم: «
و لایشفعون الا لمن ارتضی »؛ (پیامبران و ملائکه شفاعت نمی کنند، مگر برای کسی که مورد رضایت باشد » از
حضرت رضا علیه السلام تفسیر این آیه را پرسیدند. حضرت فرمود: « مقصود پسندیدگی در امر دین است.»
نتیجه آنکه شفاعت مخصوص افراد گناهکار است به شرط آنکه در عقیده و دین خود مورد رضایت قرار گرفته باشند. پس شفاعت در مورد شیعیان است و معاندین و
ناصبین و منکرین از آن محرومند.
منابع:
معاد شناسی، ج نهم، ص 57 تا 350.
