شام (یا شامات یا سوریه بزرگ) سرزمینی است در
آسیای غربی در حدّ فاصل
دریای مدیترانه، سواحل غربی
فرات، مرز شمالی
حجاز، مرز جنوبی
روم شرقی قدیم و
ترکیه فعلی. این سرزمین در حال حاضر شامل کشورهای
سوریه،
اردن،
لبنان و
فلسطین است و مرزبندی جدیدش در تحولات پس از جنگ جهانی اول روی داده است.
منطقه شامات پیش از آنکه تحت سلطه مسلمانان در آید، در تصرف امپراتوری روم شرقی بود. قبل از اسلام قبایل بزرگ عربی از جزیرة العرب به این دیار کوچیده بودند که مهترین آن قبایل عبارت بودند از قضاعه، جذام، لخم، کلب، تَنوخ، سلیح، و بهراء. آنان به دلیل زندگی طولانی در جوار رومیان، غالبا به
کیش نصرانی در آمده و آداب و رسوم آنها را پذیرفته بودند.
پس از
بعثت پیامبر اسلام، دو جنگ به نام‌های
سریه موته و
غزوه تبوک بر ضد رومیان در منطقه شامات درگرفت. پس از رحلت
پیامبر اکرم ، شام در سال چهاردهم هجرت در عصر خلافت
ابوبکر فتح شد و باقی مناطق نیز به مرور زمان در عصر خلافت
عمر تصرف شد.
پس از فتح شام، حکومت آنجا به
معاویة بن ابی سفیان واگذار شد. وی از آن تاریخ تا سال 35 قمری از سوی خلفای سه گانه حاکم بود تا اینکه در سال 35 با خلافت
امام علی، از حکمرانی شام عزل شد، ولی او زیر بار نرفت و این نزاع به
جنگ صفین منتهی شد.
پس از شهادت امام علی، معاویه با نیرنگ به حکومت رسید و شام را مرکز حکومت
امویان قرار داد و تا سال 127 قمری پایتخت باقی ماند. از آن پس
عباسیان،
حمدانیان،
فاطمیان مصر،
سلاجقه و
عثمانیان بر آن دیار حکومت کردند تا اینکه در قرون اخیر پس از سلطه غربیان، این سرزمین از هم متلاشی و به چند کشور عربی تقسیم شد.
منابع :
گیتاشناسی کشورها، ص 184؛ تاریخ خلفا، جعفریان، ص 44؛ فرهنگ معین، ج 5، ص 821
