جامعه شناسان و مردم شناسان غربی و حتی اسلامی مانند
امیل دورکهیم ،
اگوست کنت ، و برخی
مردم شناسان و علمای تاریخ ادیان مانند
تیلور و
جیمز فرازر دین را فطری بشر نمی دانند و آنها برای دین و ادیان مراحل تکاملی دیگری را بیان می کنند.
آنها بیشتر روی
ادیان ابتدایی تحقیق نموده اند و گفته اند که به طور کلی دوران زندگی انسان رااز نظر تکامل ازآغاز تا کنون می توان به *چهار مرحله تقسیم نمود:
- الف : مرحله جنگل نشینی
- ب: مرحله غار نشینی
- ج: مرحله چادرنشینی
- د: مرحله کشاورزی و شهر نشینی.
- آنها می گویند:
جهان بینی انسان در مسیر تکامل خود مراحل زیر را طی نموده است تا به حرکت کنونی رسیده است.
- الف: مرحله ادیان ابتدایی
- ب: مرحله ادیان قدیم و چندخدایی
- ج: مرحله ادیان متکامل و یک خدایی .
- در مرحله ادیان ابتدایی، انسان ما قبل تاریخ که از اواخر مرحله غارنشینی شروع میشود ، ابتدا می خواست از راه سحر و جادو بر طبیعت مسلط شود که اشکال بر دیوارهای غارها از جانور افتاده و زخم خورده از این نمونه است.
- در دوره چادرنشینی به طبیعت پرستی و تقدیس حیوانات با همان توتمیسم پرداخت و به یک نیروی نامرئی بنام مانا در طبیعت و موجودات قائل شد و تصور کرد که منشأ همه حرکات و حوادث در طبیعت همان نیروی نامشخص است.
- در مرحله بعد گروههایی از قبایل اولیه به عللی معتقد شدند که همه اشیاء و موجودات مانند انسان دارای روح هستند و در همه جا از آن ارواح آزاد وجود دارد. آنها همه حوادث خوب وبد رابه آن ارواح نسبت داند و شروع کردند به پرستش و تقدیس ارواح که این گونه شیوه پرستش را آنی میسم خوانده اند.
- در مرحله چند خدایی و شرک در اثر گسترش و رشد فکری انسان، ذهنش از طبیعت گذشته به خدایان متوجه و معتقد شده و تحول عمیقی در جهان بینی او بوجود آمد.
- ودر مرحله ادیان متکامل یا یک خدایی و توحید، به وسیله ظهور پیامبران همه عقاید دینی درباره خدایان متعدد منسوخ شد و به موازات تکامل بینش دینی بشر، پیامبران دینهای متکامل و مبتنی بر توحید را تشریح نمودند (بنیانهای اجتماعی دین، یوسف فضایی، ص 69-60) .