V{maketoc}
{picture file=img/daneshnameh_up/a/ac//Leaf4.jpg}


! ((برگ))های ویژه کار


بعضی از ((برگ))ها گذشته از غذاسازی و یا بجای آن ٬ کارهای ویژه ای انجام می دهند .
((تیغ)) ها و ((خار))ها در بعضی از گیاهان برگهای محافظ گیاه هستند و نمی گذارند ((جانوران))گیاه را بخورند . در بعضی از ((گیاهان)) ٬ مانند ((کاکتوس)) ٬ همه برگهای محافظ ٬ خار هستند و عمل ((فتوسنتز)) را ساقه سبز و ضخیم گیاه انجام می دهد .
برگهای ذخیره ای نیز ویژگیهایی دارند ٬ بعضی از آنها ٬ مثل ((پیاز)) خوراکی ٬ غذاساخته شده را بجای ((ساقه)) و ((ریشه)) در برگها ذخیره می کند . بسیاری از ((گیاهان مناطق خشک)) دارای برگهای ضخیم و گوشتی هستند که آب را در خود ذخیره می کنند . مثلا" دمبرگ نوعی درخت در ((ماداگاسکار)) ٬ مقدار زیادی آب ذخیره می شود . رهگذران تشنه با سوراخ کردن دمبرگ ٬ از آب درون آن استفاده می کنند .
((پیچک))ها ((برگ))های باریک و کشیده هستند و به بالا رفتن گیاه کمک می کند . درنخود ٬ برگچه انتهایی برگ مرکب به پیچک تبدیل شده است .
برگکها دارای نوعی ویژگی هستند . این برگها کوچک و ساده اند و در قسمت زیرین شکوفه بعضی از گیاهان می رویند . در گیاه بنت قنسول برگک رشد می کند ٬ رنگی
می شود و بخشی از((گل)) بشمار می رود .
برگهای ((حشره)) خوار نیز ویژگیهایی دارند . این برگها می توانند حشره ها را جذب کنند و بدام بیاندازند . این ((گیاهان)) بیشتر در منطقه های مرطوب رشد می کند و مواد غذایی خود را از شکار حشره ها بدست می آورد .

! زندگی ((برگ))

زندگی برک از درون جوانه آغاز می شود . جوانه بخشی از قسمت رشد یابنده ((ساقه)) است و از قسمت بالایی محل اتصال دمبرگ به ((ساقه)) سر می کشد . در گیاهانی مانند علفها ٬ که دارای ساقه نرم هستند برگ تنها یک بار می روید و با فرا رسیدن ((زمستان)) رویش برگ کاملا" متوقف و گیاه کاملا" خشک می شود . اما در گیاهانی که دارای ساقه چوبی هستند ٬ مانند درختان و درختچه های خزان برگ ٬ در هر سال برگهای جدیدی
می رویند . در زمستان ٬ برگهای داخل جوانه ها فعالیت حیاتی اندکی دارند . در ((بهار)) گرما و ((رطوبت)) جوانه ها را فعال می کند . آنها نخست غذای خود را از برگهای قدیمی و یا از غذای ذخیره شده درگیاه به دست می آورند ٬ سپس طی یک تا چند هفته کاملا" رشد می کنند و غذای خود را می سازند . برگهای رشد کرده ٬ گذشته از غذای خود ٬ مقداری غذای اضافه نیز می سازند که برای مصرف یا ذخیره در سایر قسمتهای گیاه انباشته می شود .

رنگ ((برگ)) در طی رشد از سبز روشن به سبز تیره تغییر می کند . سپس دیواره های سلولها ضخمیتر می شود و استحکام برگ افزایش می یابد . با نزدیک شدن فصل ((سرما)) و فرارسیدن پاییز دگرگونیهایی در ((برگ)) ((درختان)) و درختچه های خزان کننده به وجود می آید . در محل اتصال دمبرگ به ((ساقه)) ٬ لایه ای ((سلول))ی به نام لایه جداکننده شکل می گیرد . تشکیل لایه جدا کننده مانع انتقال ((آب)) و مواد غذایی به ((برگ)) می شود . در نتیجه پس از مدتی برگها از لایه جدا کننده آویزان می شوند و به ((زمین)) می افتند . رنگ سبز برگها در پاییز تغییر می کند و زرد ٬ قرمز ٬ نارنجی و ارغوانی می شود ٬ زیرا برگها ٬ گذشته از ((سبزینه)) (کلروفیل ) ٬ رنگدانه های دیگری نیز دارند . وجود این رنگدانه ها سبب می شود که آنها پس از متوقف شدن عمل فتوسنتز به رنگهای گوناگون دیده شوند . ((قارچ))ها و ((باکتری))ها ((برگ))های افتاده بر ((زمین)) را ((تجزیه)) و مصرف می کنند .

! شکل ظاهری برگها

شکل ظاهری برگها بسیار متنوع است . آنها به شکلهای ((دایره)) ٬((بیضی)) ٬نیزه٬پر٬پنجه٬قلب و بسیاری شکلهای دیگر هستند ٬ اما در مجموع می توان آنها را به سه گروه تقسیم
کرد : برگهای پهن ٬ برگهای باریک و برگهای سوزنی . غیر از این سه گروه بعضی ((گیاهان)) مانند سروکوهی برگهای پولک مانند دارند . شگل برگ گیاهان یکی از راههای مهم شناسایی نوع گیاه است .
طول بیشتر برگها میان ٥/٢تا ٣٠ سانتی متر است . اما برگ بعضی از گیاهان بسیار بزرگ است . مثلا" طول بعضی از برگهای نوعی ((نخل آفریقایی)) به ٢٠ متر هم می رسد . قطر نوعی از برگهای شناور که در مردابهای ((آمریکای جنوبی)) می رویند ٬ به ٨/١ متر
می رسد . همچنین در ((مرداب انزلی)) ٬ قطر برگهای دایره ای ((نیلوفر آبی)) گاه بیش از ٥٠ سانتیمتر است . برگ بعضی از گیاهان بسیار کوچک است .
تعداد برگهای گیاهان گوناگون نیز متفاوت است . گیاهانی مانند ((گندم)) و ((ذرت)) دارای چند ((برگ)) هستند . درختان کهنسال ((نارون ))صدها هزار برگ دارند . بعضی از گیاهان تنها یک برگ دارند .
برگها یا ساده هستند یا مرکب . ((برگ))ی که یک پهنک داشته باشد برگ مرکب است . پهنکهای برگ مرکب را برگچه می نامند .
برگچه های برگ مرکب بصورت پر یا پنجه روی ساقه قرار می گیرند.در آرایش نوع پر ٬ برگها شبیه شانه ای دو طرف رگبرگ اصلی جای می گیرند ٬ مانند برگ ((درخت گردو)) و ((زبان گنجشک)) . بچه های برگهای مرکب پنجه ای از انتهای دمبرگ می رویند ٬ مانند برگ شبدر . در بعضی از گیاهان ٬ برگچه ها به برگچه های کوچکتری تقسیم می شوند . این برگها را برگ مرکب دوگانه می نامند مانند برگ ((هویج)) و ((شبت))( شوید ) .
لبه و طرح رگبرگهای پهنک ((برگ))ها گوناگون است . بعضی پهنکها دارای لبه صاف ٬ بعضی دانه دار و بعضی کنگره دار هستند .
لبه بیشتر برگهای باریک و سوزنی صاف است . لبه پهنک بیشتر گیاهانی که در منطقه اقلیمی ((استوا))یی و ((نیمه استوایی)) می رویند نیز صاف است . لبه پهنک درختانی مانند ٬ ((پرتقال)) ٬ ((نارون)) و ((گیلاس)) دانه دار است و روی آنها روزنه هایی وجود دارد . بخشی از آب اضافی گیاه از راه این روزنه ها خارج می شوند . لبه برگ بعضی از گیاهان ٬ مانند ((توت)) سفید و ((بلوط جنگلی)) ٬ کنگره دار است .

! فایده های برگ

برگها نقش بسیار مهمی در چرخه غذایی ((جانوران)) و ((انسان)) دارند . بسیاری جانوران ٬ مانند ((گاو)) و ((گوسفند)) و ((بز)) ٬ از گیاهان تغذیه می کنند . جانوران گوشتخوار نیز با تغذیه از جانوران گیاهخوار به طور غیر مستقیم به گیاهان وابسته هستند .

استفاده از انواع سبزیها بصورت خام و پخته بخشی از نیاز غذایی انسانها را برطرف
می کند . انسان از برگ گیاهان استفاده های دیگری نیز می کند . مثلا" با خشک کردن برگ ((بوته)) ((چای)) ٬ چای تهیه می کند و از ((برگهای روغندار)) انواع روغنها را می سازد . از برگهای ((آویشن)) برای خوش طعم ساختن غذا ٬ از برگ درخت ((اوکالیپتوس)) و بسیاری از گیاهان دیگر برای تهیه داروها و از برگ ((توتون)) در ساختن ((سیگار)) استفاده می کند .
شکل ٬ رنگ و طرح برگها الهام بخش هنرمندان در نقاشی و عکاسی بوده است .
جمع آوری و خشک کردن برگها نیز از سرگرمیهای سودمند است .