تاریخچه ی:
ساقه
||ساقه بخشی از محور اصلی گیاه است که معمولا بیرون از ((خاک)) و به طور قائم در فضا قرار دارد. البته ساقههایی وجود دارند که بطور افقی در زیر یا روی خاک قرار دارند.||
!نگاه اجمالی
شکل کلی ساقه مخروطی شکل است. یعنی در ناحیه که در سطح خاک قرار دارد. قطر بیشتری دارد و در انتها باریک است. بعضی از گیاهان نیز ساقه استوانهای دارند. ساقه در زندگی گیاه نقشهای مختلف و بسیار مهمی دارد که عبارتند از : نگهداری ، هدایت ، تولید بافتهای جدید ، اندوختن مواد ((فتوسنتز)) را بر عهده دارند. ساقه به گیاه استحکام میبخشد و برگها را بوسیله شاخهها در سطوح مختلف نگه میدارد. ((گل)) و ((میوه)) نیز به گونهای روی شاخهها قرار دارند. ساقه مسیر ((انتقال آب در گیاهان|انتقال آب)) و نمکهای کانی از ریشه به برگهاست.
ساقه برخی گیاهان قادر است مواد گوناگون را در بافتهای خود ذخیره کند. مثلا ساقه ((نیشکر)) ، قند و ساقه زیرزمینی ((سیب زمینی)) نشاسته و ساقه گون ، ((کتیرا)) را ذخیره میکند. ساقه با تولید بافتهای جدید در رشد طولی و قطری آن نقش دارد. یاختههای سطحی یاختههای جوان که دارای کلروفیلاند میتوانند همانند برگ عمل فتوسنتز را انجام دهند. اما این نقش در زندگی گیاه اهمیت چندانی ندارد. ساقهها عموما از لحاظ بافت نگاهدارنده غنی هستند اما ساقههای آبی نیازی به بافت نگهدارنده ندارند، از اینرو نرم اند.
!تقسیم بندی ساقه
ساقهها را از نظر محیط زندگی به سه نوع تقسیم میکنند. ساقههای آبی ، ساقههای هوایی و ساقههای زیرزمینی. ساقههای هوایی و زیرزمینی بر حسب طول عمر ، نوع گیاه و نیاز به حفاظت در برابر تغییرات اقلیمی محیط و نحوه رشد به چند نوع تقسیم میکنند.
#__ساقه بازدانگان و دو لپهایهای چربی :__ ((گردو)) ، ((سیب)) ، ((کاج)) ، ((بلوط)).
#__ساقه گیاهان دو لپهای علفی :__ ((لوبیا)) ، ((نخود)) ، ((آفتابگردان)) ، ((شمدانی)).
#__ساقه گیاهان تک لپهای :__ ((ذرت)) ، ((جو)) ، ((گندم)) ، ((مارچوبه)) ، ((نخل)).
#__ساقههای تغییر شکل یافته :__ ساقه زیرزمینی ((سیب زمینی)) ، ((پیاز)) ، ساقه خزنده ((توت فرنگی)) و ((زنبق)).
!شکل ظاهری ساقه
روی یک شاخه معمولا بخشهایی دیده می شوند که عبارتند از :
*__جوانه انتهایی :__ در نوک شاخه و ساقه قرار دارد.
*__جوانه جانبی یا محوری :__ در محور برگ یا در زاویه بین برگ و شاخه وجود دارد.
*__جوانه فرعی :__ در نواحی گره روی جوانه محوری یا در یکی از دو طرف آن قرار گرفتهاند و رشد نمیکنند مگر اینکه جوانه محوری از میان برود و فقط در بعضی گونهها وجود دارد.
*__جوانه نابجا :__ گاهی جوانهها در محلی غیر از گرههای ساقه (بین موگره ساقه، یا حتی رو ی ((ریشه)) و ((برگ))) بوجود میآیند که آنها را جوانه نابجا گویند.
*__اثر برگ :__ در پایین هر جوانه جانبی هر جوانه جانبی اثری است که محل اتصال برگ افتاده را نشان میدهد.
*__اثر دسته آوند :__ در پایین هر جوانه جانبی اثر افتهای آوندی هم دیده میشود. این بافتها رابط ساقه و برگ و جوانه بودهاند.
*__گره :__ محل ارتباط ((بافت آوندی|بافتهای آوندی)) برگ و جوانه با بافتهای آوندی ساقه گره نام دارد.
*__میانگره :__ فاصله بین دو گره مجاور میانگره می نامند.
*__عدسک :__ در سطح ساقه برآمدگیهای کوچکی به نام عدسک دیده میشود که ((تبادل گازی در گیاهان|تبادل گازی بین بخش درونی ساقه با محیط پیرامون آنرا امکانپذیر میسازد. و در ساقههای مسن دیده میشود.
-=::انواع جوانهها::=-
به لحاظ استقرار به روی ساقه شامل : جوانه انتهایی ، جانبی ، فرعی و نابجا تقسیم میشوند و به لحاظ اندامی که تولید میکنند شامل جوانه گل ، برگ ، مرکب.
!ساقههای چوبی
در ساقههای چوبی مانند ((گردو)) در نوک شاخه جوانهای به نام جوانه انتهایی و در طول شاخه آن جوانههای جانبی وجود دارد و در پایین هر جوانه اثر آوند و اثر برگ دیده میشود. در طول ساقههای چوبی در محل ارتباط بافتهای آوندی برگ و جوانه گره وجود دارد و در سطح ساقه برآمدگیهای کوچکی به نام عدسک دیده میشود.
جوانه از یاختههای مرسیتمی تشکیل شده است. این یاختهها در برابر عوامل نامساعد محیط بسیار حساساند و نیاز به محافظت دارند به همین مناسب اغلب جوانهها از برگهای تغییر شکل یافتهای به نام پولک تشکیل شدهاند. جوانه های گیاهان علفی و معدودی از گیاهان چوبی پولکهای حفاظتی ندارند و آنها را جوانه برهنه می نامند.
!ساقه گیاهان دو لپهای علفی
ساختار ظاهری این گیاهان شبیه به ساقه جوان ((گیاهان چوبی)) است. اما جوانهها برهنه و در سراسر عمر گیاه فعالاند. برگهای این گیاهان نمیریزند و در نتیجه اثر برگها و اثر بافتهای آنها روی ساقه دیده نمیشود.
!ساقه گیاهان تک لپهای
((ذرت)) و ((نخل)) دو نمونه از گیاهان تک لپهای هستند. ذرت تک لپهای علفی است که ساقه آن از نیام برگها پوشیده شده است. اگر نیام را جدا کنیم در ساقه آن گره و میانگره دیده میشود ساقه در محل گرهها کمابیش تخم مرغی شکل و در یک نقطه فرورفته است.
!!ساقه نخلها
دارای جوانه انتهایی مخروطی شکل بسیار بزرگند. که برگهای جدید و گل از آن تولید میشوند. اگر نقطه رشد انتهایی آسیب ببیند گیاه میمیرد. برگها نزدیک به هم در بالای ساقه تولید میشوند در نتیجه میانگرهها کوتاهند. در ساقه نخل جوانه ، گره و میانگره بوضوح دیده نمیشوند. ساقه نخل رشد قطری ندارد و قطر آن از بالا به پایین یکسان است. علت قطور بودن ساقه نخل بزرگ شدن یاختهای پارانشیمی ساقه و تمرکز ماده ((چوب)) و سایر مواد دیگر در دیوارههای آنهاست.
!ساقههای تغییر شکل یافته
تغییر شکل ساقه اغلب با تغییر نقش آن همراه است. در هر حال ساقه با هر شکل و نقشی ویژگیهای ساختاری خود را داراست. یعنی گره ، میانگره و بافتهای مشخصی دارد. مهمترین ساقههای تغیر شکل یافته عبارتند از :
!!ساقه هوایی خزنده
این ساقهها عموما در سطح زمین بطور افقی رشد میکنند و دارای میانگره بلندند (((توت فرنگی))). برگها ریز و پولک مانند و برگ و گل در گرههای معین یا در محل گرههای که با زمین تماس حاصل میکنند تولید میشود.
!!ساقه زیرزمینی
این ساقهها اندامهای ذخیرهای گیاه بشمار میروند. با استفاده از مواد ذخیرهای که در طی سال اول در آنها جمع میشود ساقه هوایی جدیدی در سال بعد رشد میکند. ساقههای زیرزمینی به شکل ریزوم ، غده پیاز (سوخ) دیده میشود. در ریزوم ساقهها استوانهای شکلاند و در زیر زمین بطور افقی رشد میکنند این ساقهها باریک و گوشتی و دارای اندوخته غذایی هستند. ساقهها دارای گره ، میانگره ، برگهای متعددند. جوانهها در پایه برگهای پولکی اندامهای هوایی را تولید میکنند و در گونههای زنبق انتهای در حال رشد ریزوم برگ و گل تولید می کند. ریشه در محل گرهها تولید می شود.
در ساقه های غده ای انتهای متورم ریزوم را غده مینامند. سیب زمینی یک غده است. بوته سیب زمینی سه نوع ساقه دارد: ساقههای هوایی معمولی ، ریزوم باریک و انتهای متورم آن همان غده است. ((غده سیب زمینی)) دارای گره ، میانگره ، جوانه جانبی و یک جوانه انتهایی است. گروهی از جوانهها یک چشم را تشکیل میدهند. چشمهای بر روی غده به وضع مارپیچی قرار دارند. هر چشم موقعیت یک گره را نشان میدهد. و در ساقه پیازی ساقهها کوتاه و ضخیماند، بطور افقی رشد میکنند و غذای اندوخته یا در ساقه کوتاه مثل ((گلایول)) و ((سیکلامن)) یا در پولکهای برگ مانند اطراف آن مثل ((گل نرگس|نرگس)) جا دارند.
!!ساقه پیچنده یا پیچکها
ساقه پیچنده دراز و باریک است و بافت استحکامی دارد. در تماس با هر یک تکیه گاه به دور آن میپیچند مانند پیچک ((انگور)) ، ((نیلوفر)) ، چسبک ، پیچکها در بخش انتهایی خود رشد سریع دارند.
!!ساقه برگ نما
به شکل ظاهری ساقه ((برگ نما)) همانند برگ است. این ساقهها سبز رنگند و نقش برگ را هم انجام میدهند و سطح این ساقهها ممکن است ((گل)) ، ((میوه)) و برگ بطور موقت ظاهر شود. مانند ((کوله خاس)) ، ((مارچوبه)).
!!ساقه گوشتی
در عده ای از گیاهان فرایند ساختن غذا محدودی به ساقه میشود، زیرا برگها بسیار تحلیل رفتهاند. این گیاهان در مواقع ((بارندگی)) مقدار قابل ملاحظهای آب را در ساقه گوشتدار خود ذخیره میکنند و در فصلهای بیآبی از آن استفاده میکنند. ساقه گیاهان ((کاکتوس)) ، ((فرنیون)) ، ((علف شیر)) از جملهاند.
!!ساقه خار نما
اغلب خارهای گیاهان ، ساقه تغییر شکل یافته یا زایده ساقهاند. اما خارهایی که از تغییر شکل برگها حاصل شدهاند در بعضی گیاهان مانند ((زرشک)) و ((اقاقیا)) دیده میشوند. نمونه ساقه خار نما در گیاه خار مصری و لالیک دیده میشوند. سطح خارها دارای برگ است که دلیلی است بر ساقه بودن ((خار)).
!مباحث مرتبط با عنوان
*((آوند))
*((آوند آبکش))
*((انتقال آب در گیاهان))
*((بافت آوندی))
*((برگ نما))
*((تبادل گازی در گیاهان))
*((تکثیر رویشی))
*((خار))
*((برگ))
*((ریشه))
*((مورفولوژی برگ))
*((مورفولوژی ریشه))
*((مورفولوژی ساقه))