نگاه اجمالی
سیستم عصبی پیرامونی (Peripheral Nervous System) بخشی از
دستگاه عصبی است که در خارج از
مغز و
نخاع قرار دارد و شامل دو بخش
سیستم پیکری (Somatic System) و
سیستم خود مختار (Autonomic Nervous System) می‌باشد. قسمت پیکری سیستم عصبی پیرامونی (P.N.S) خود به دو بخش اعصاب مغزی و اعصاب نخاعی تقسیم می‌شوند که در واقع اعصاب مغزی از مغز و اعصاب نخاعی از نخاع خارج شده‌اند. از طرف دیگر سیستم خود مختار به دو بخش
سمپاتیک (Sympatic) و
پاراسمپاتیک (Parasympatic) تقسیم می‌شود که در اندامهای مختلف بدن عملکردهایی متفاوت از یکدیگر و اغلب مخالف هم دارند.
سیستم اعصاب پیکری
اعصاب مغزی
اعصاب مغزی مشتمل بر 12 جفت (24 عدد) عصب هستند که از قسمتهای مختلف مغز پائینی ، مغز میانی ، و مغز بالایی خارج می‌شوند. این اعصاب بر سه نوع
اعصاب حسی (گیرنده اطلاعات از محیط و اندامها)
اعصاب حرکتی (رساننده دستورات مغز به اندامها) و
اعصاب مختلط (هم حسی و هم حرکتی) هستند.
اعصاب نخاعی
اعصاب نخاعی مشتمل بر 31 جفت (62 عدد) عصب هستند که از قسمتهای مختلف نخاع خارج و به اندامهای مختلف بدن می‌روند. این اعصاب همگی از نوع مختلط (هم حسی و هم حرکتی) می‌باشند.
سیستم خود مختار
سیستم سمپاتیک
این قسمت از سیستم عصبی خود مختار شامل مراکز سمپاتیک (مراکز فوقانی و مراکز تحتانی) ، عقده‌های سمپاتیک (شامل عقده‌های طرفین ستون مهره‌ها و عقده‌های محیطی) و راههای سمپاتیک (
نورون‌های حسی و نورون‌های حرکتی) می‌باشد. از لحاظ عملکردی این سیستم بصورت یکپارچه عمل کرده و باعث برانگیختگی هیجانی اکثر اندامهای بدن می‌شود.
سیستم پاراسمپاتیک
این قسمت از سیستم عصبی خود مختار شامل مراکز پاراسمپاتیک (مراکز فوقانی و مراکز تحتانی مغزی و نخاعی) ، عقده‌های پاراسمپاتیک (واقع در دیواره احشا) و راههای پاراسمپاتیک (نورون‌های حسی و نورون‌های حرکتی) می‌باشد. از لحاظ عملکردی سیستم پاراسمپاتیک برعکس سیستم سمپاتیک بوده و در هر زمان معین بر اندام واحدی تاثیر می‌گذارد.
تفاوتهای سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک
تاثیر متضاد
این دو ساختار در بسیاری از موارد تاثیرات متضادی دارند که در جدول زیر برخی از تاثیرات متضاد آنها بر اندامها آورده شده است.
|
|
| اندام | اثر سمپاتیک | اثر پاراسمپاتیک
|
| مردمک | گشاد می کند | تنگ می‌کند.
|
| غده بزاقی | مهار می‌کند | تحریک می‌کند.
|
| قلب | ضربان قلب را افزایش می‌دهد. | ضربان قلب را کاهش می‌دهد.
|
| شش | نایژه‌ها را گشاد می‌کند. | نایژه‌ها را تنگ می‌کند.
|
| معده ، روده ، لوزالمعده | حرکات دودی و ترشح آنزیم لوزالمعده را مهار می‌کند. | حرکات دودی و ترشح آنزیم لوزالمعده را تحریک می‌کند.
|
| مثانه | انقباض را مهار می‌کند. | باعث انقباض می‌شود.
|
| جگر | تولید صفرا را تحریک می‌کند. | آزاد شدن صفرا را تحریک می‌کند.
|
عملکرد متضاد
از لحاظ عملکرد ، سیستم سمپاتیک بطور گسترده عمل می‌کند و این عملکرد همراه با بسیج و مصرف
انرژی است، در حالی که عملکرد
سیستم پاراسمپاتیک محدود به یک عضو و موضعی بوده و همراه با ذخیره انرژی است. به عبارت دیگر سیستم سمپاتیک بخش مسلط در جریان فعالیتهای شدید و برانگیختگی بوده و سیستم پاراسمپاتیک بخش مسلط دوره آرامیدگی می‌باشد.
ویژگی سیستم عصبی خود مختار
مهمترین ویژگی سیستم عصبی خود مختار سرعت و شدت عمل آن در تغییر دادن اعمال احشایی است. به عنوان مثال این سیستم می‌تواند در ظرف 3 تا 5 ثانیه سرعت ضربان قلب را به دو برابر افزایش دهد و یا فشار شریانی را در مدت 4 تا 5 ثانیه آن قدر کاهش دهد که منجر به
غش شود. همین تغییرات فوق‌العاده سریع هستند که در
دستگاههای دروغ سنج مورد استفاده قرار می‌گیرند و منعکس کننده احساسات درونی شخص هستند.
ارتباط سیستم عصبی خود مختار با سیستم عصبی مرکزی
دستگاه عصبی خود مختار در عین داشتن استقلال و خود مختار بودن تحت تاثیر
سیستم عصبی مرکزی (C.N.S) نیز قرار دارد. دستگاه عصبی مرکزی از طریق سیستم کناری (لیمبیک) و تشکیلات شبکه‌ای ، برخی هسته‌های تالاموس و بویژه از طریق
هیپوتالاموس با سیستم عصبی خود مختار ارتباط پیدا کرده و بر اعمال آن تاثیر می‌گذارد.
مباحث مرتبط با عنوان
