: دیاژنز

!تعریف و ریشه لغوی

تمامی رویدادهایی که پس از ((رسوبگذاری)) در رسوبات رخ می دهد، در قلمرو دیاژنز قرار می گیرند. این فرآیند ها تا آستانه دگرگونی ادامه دارد (دمای 1509 تا 200 درجه سانتیگراد و فشار زیاد). و از عبارت لاتین (Diagenesis) به معنی دوباره زایی گرفته شده است.

!مقدمه

فرآیند دیاژنز که منجر به اتصال دانه های رسوبات به هم وتشکیل سنگ رسوبی می شود و به عوامل مختلفی از جمله نوع رسوبات وموقعیت جغرافیایی و... بستگی دارد، دیاژنز در بعضی مواقع برای انسان، جنبه مثبت و در مواقعی دیگر جنبه منفی دارد که بسته به نوع استفاده از محیط میباشد.

!تقسیم بندی مختلف دیاژنز

دیاژنز به دومرحله کلی قابل تقسیم است:

__1- دیاژنز پیشین (Early Diagenesis): __برای فرآیندهایی است که از مرحله ته نشست تا دفن کم عمق (shallow Burial) رخ می دهد.

__2- دیاژنزپسین (Late Diagenesis): __برای آن دسته از فرآیندهای موثر بر رسوبات در ترازهای عمیق و در بالا آمدگی ها رخ می دهد.

واژه های پیدایش آغازین (Eogenesis)، پیدایش میانه (Mesogenesis) وپیدایش دور (Telogenesis) نیز برای مراحل پیشین، تدفینی و بالا آمدگی به کار می رود.

پتی جان وهمکاران (1987) دیاژنز پیشین را شامل آن دسته از تغییراتی می دانند که در طی چندین هزار تا صدها هزار سال رخ داده است احتمالا مادامی که رسوب هنوز در ژرفای کم دفن شده است (کمتر از 50 متر)، دیاژنز پسین نیز به تمامی رخدادهای پس از آن اطلاق می گردد. یک نهشته (رسوب) تازه متخلخل، با مخلوط نامتعادلی از کانیهای تخریبی و با آرایش دانه های ناپایدار فراوان همراه است. پس از دیاژنز ((ماسه سنگ)) ، به واسطه فشردگی و سیمانی شدن، ((تخلخل)) آن کاهش می یابد. بسیاری از کانیهای تخریبی ناپایدارش از بین رفته و کانیهای خودزای پایدار ته نشین می گردند. در روند دیاژنز، ویژگیهای فیزیکی (مانند تخلخل وتراوایی، افزایش چگالی) وشیمیایی رسوب (مانند تغییر شوری، Ph، Eh و شیمی آبهای منفذی، انباشتگی وجابجایی نفت و گاز) دستخوش تغییرات شگرفی می گردد. فرآیندهای فیزیکی دیاژنز دربرگیرنده فشردگی، آشفتگی زیستی، تشکیل ((ماتریکس)) گری وکی، فشردگی و بی آب شدن کانیهای رسی و تغییر شکل در دانه های شکننده وشکل پذیر می گردد.

فرآیندهای شیمیایی دیاژنز نیز که مهمتر از فرآیندهای فیزیکی هستند، دربرگیرنده ته نشینی، انحلال، تبلور دوباره، دگرسانی وانحلال بخشی و واکنش های آب منفذی و آبهای سازنده می باشند.

!فشردگی و انحلال فشاری

در مراحل آغازین، فشردگی منجر به آب زدایی (Dewatering) و آرایش (Packing) نزدیکتر دانه ها می گردد. بنابراین تخلخل، به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. فشار، معمولا حاصل از تاثیر وزرن لایه های فوقانی است.

در طی تدفین، انحلال دانه ها در نقاط برخورد (contact) افزایش می یابد. اگر دانه ها از حلالیت و سختی مشابهی برخوردار باشند، برخورد بین آنها، دندانه ای (Sutured) می گردد. و اگر یکی از دانه ها به طور ترجیحی حل شود، همبری (برخورد) محدب- مقعر به وجود می آید.

!سیمانی شدن

پدیده سیمانی شدن (Cementation) می تواند به انواع سیلسی (Silica) وکربناته تفکیک گردد.

!!سیمان سیلسی

یکی از متداولترین انواع سیمان سیلسی، رشد ثانویه بلورهای(( کوارتز)) (Qtz overgrowth) است. در این حالت سیمان در کناره های دانه کوارتز ته نشین شده، به طوری که در بسیاری از موارد خط کمرنگ و یا منقطعی مرز بین سیمان و دانه را مشخص می کند (قابل تشخیص در مقاطع میکروسکوپی) که ناشی از پوشش نازک اکسید آهن و یا رس است.

!!سیمان کربناته

سیمانهای کلسیتی در ماسه سنگهای دانه پشتیبان عمومیت دارند. ((کلسیت)) عموما سیمان نخستین بوده که در برخی از ماسه های بیابانی و رودخانه ای امروزین و خاکها ته نشین می گردند.

سیمان دولومیتی به صورت لوزیهای ریز بلور تا درشت بلور وبلورهای بزرگ دربرگیرنده خطرات را پر می کند.(( دولومیت)) های سرشار از Fe بیانگر ته نشست در شرایط احیا هستند.

پدیده دیاژنز برای بعضی مواقع به عنوان یک عامل مضر عمل می کند مثلا در پدیده آبهای زیر زمینی موجب کاهش تخلخل ونفوذپذیری می شود و برای بعضی کارها مثل پروژه های مهندسی و پایداری دامنه ها و سنگ پوشهای نفتی و دیواره سدها بسیار مفید است.

!!!!مباحث مرتبط:

*((رسوب شناسی))

*((تخلخل))

*((نفوذپذیری))

*((ماتریکس))

*((دگرسانی))

تفاوت با نگارش: 2

سرویس‌های رشد:

فهرست: