V{maketoc}
!ولادت
حضرت امام رضا علیه السلام هشتمین پیشوای ((شیعه|شیعیان ))،فرزند حضرت امام ((حضرت امام موسی کاظم علیه السلام|کاظم )) و ((نجمه خاتون|نجمه خاتون )) است که در ((مدینه، مدینة النبی، یثرب|مدینه منوّره ))ولادت یافت.
((اسم و کنیه و القاب حضرت رضا علیه السلام|اسم مبارک )) آن حضرت علی، کنیه‌اش ابوالحسن و ملقب به ((لقب رضا و علت آن|رضا)) است. حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام در دوران زندگی‌اش بارها آن حضرت را به عنوان ((وصایت|وصی و خلیفه ))خود و امام مردم معرفی می‌فرمود.
از حضرت رضا علیه‌السلام ((معجزات حضرت رضا علیه السلام|معجزات و کرامات )) فراوانی در تاریخ ثبت شده است.

{picture file=img/daneshnameh_up/9/91//Mashhad9.jpg}

!فضائل
آن حضرت دارای اخلاقی بسیار نیکو بود؛ به‌طوری که دوست و دشمن به فضیلت و مکارم اخلاق آن حضرت اقرار داشتند. امام از ذوق سرشاری برخوردار بود و گاهی مطالب عمیق و مفیدی را در قالب ((اشعار حضرت رضا علیه السلام|شعرهای نغز و شیرین ))بیان می‌فرمود.

!دعوت مامون از امام به سوی مرو
پس از مرگ ((هارون|هارون ))، فرزندش ((مأمون|مامون )) با برادر خود امین به مخالفت برخاست و سرانجام او را کشت و خود بر اریکه خلافت تکیه زد. پس از مرگ ((امین|امین، ))((آشفتگی کشور در ابتدای خلافت مامون|آشفتگی اوضاع کشور ))سبب شد از هر گوشه و کناری، گروهی قیام کنند. مامون برای آرام‌کردن اوضاع، چاره‌ای ندید جز اینکه از نفوذ معنوی حضرت رضا علیه‌السلام استفاده کند.
پس امام را به مقرّ حکومتش ((مرو ))دعوت نمود. آن حضرت چندین بار از رفتن به مرو عذر خواست ولی مامون نپذیرفت. لذا پس از ((وداع آن حضرت با قبر پیامبر| وداع با قبر مطهّر جدشان )) ،((حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله|رسول الله))، و اهل بیت خود به طرف مکّه حرکت کرد و پس از ((وداع امام رضا علیه السلام با کعبه|وداع با خانه خدا ))به طرف ((خراسان ))رهسپار شد.

از حضرت رضا علیه السلام در ((در راه خراسان|راه مکه به خراسان ))مخصوصاً در شهر ((حضرت رضا علیه السلام در نیشابور|نیشابور ))معجزات بسیاری دیده شد و سخنان آموزنده ای در تاریخ به ثبت رسید که از مهمترین آنها حدیث معروف ((حدیث سلسله الذهب|سلسله الذهب )) است که آن حضرت در نیشابور ایراد فرمودند.

مأمورین مأمون، امام رضا را از نیشابور به طرف ((طوس )) حرکت دادند و از نواحی ((حضرت رضا علیه السلام در ده سرخ|ده‌سرخ)) و ((حضرت رضا علیه السلام در رباط سعد- مداوای مریض| رباط سعد)) گذشتند و به سناباد* وارد کردند.

((حضرت رضا علیه السلام در سناباد|حضرت در سناباد ))جای قبر مطهّر خود را نشان دادند و پس از اقامتی کوتاه از ((حضرت رضا علیه السلام درطریق سرخس تامرو|سرخس به مرو ))،مقرّ حکومت مأمون، رفتند.

{picture file=img/daneshnameh_up/f/f8//Mashhad1.jpg}

!پیشنهاد ولایتعهدی
مأمون در ابتدا ((پیشنهاد خلافت به حضرت رضا علیه السلام| پیشنهاد خلافت)) را به امام داد ولی امام نپذیرفت؛ لذا مأمون ((پیشنهاد ولایتعهدی|پیشنهاد ولایتعهدی ))خود را داد که باز هم امام حاضر به قبولش نشد. ولی مامون چاره‌ای نداشت و به همین دلیل ولایتعهدی خود را با تهدید به قتل، به آن حضرت تحمیل کرد.

حضرت رضا علیه السلام که خود را مجبور دید، با اکراه تمام، ولایتعهدی را با ((قبول ولایتعهدی با شرایط سنگین|شرایط سنگینی ))قبول فرمود. مامون هم به اجبار، آنها را پذیرفت و دستور داد جشنی به پا کنند و مردم با آن حضرت به عنوان ولی‌عهد ((بیعت بر ولایتعهدی حضرت رضاعلیه السلام|بیعت )) نمایند.

بعضی از بزرگان ((خلفای عباسی|بنی‌عباس )) و حتی بعضی از ((بنی هاشم|بنی‌هاشم )) به آن حضرت حسد می‌ورزیدند و از این عمل مأمون سخت ((نارضایتی بر ولایتعهدی حضرت رضا علیه السلام|ناراضی ))بودند، ولی مأمون با دادن هدایا و عطایای فراوان آنها را راضی کرد؛ جز سه نفر که از بیعت با آن حضرت سر باز زدند و مأمون هم آنها را به حبس انداخت .

سپس مأمون جریان ولایتعهدی را برای حکام و عاملین خود نوشت و به شهرهای دور‌دست فرستاد و ((اقدامات مامون پس از بیعت|تغییراتی ))در اداره کشور اعمال کرد؛ به نام حضرت رضا سکه زد و دستور داد نام آن حضرت را در خطبه‌ها به نیکویی ببرند و ((اشعار شعراء در مدح حضرت رضا علیه السلام|شاعران )) در مدحش قصیده و شعر بسرایند. اما آن حضرت مکرّراً می فرمود: « ((خبر حضرت رضا علیه السلام از شهادت خویش|این امر تمام نخواهد شد ))و ولایتعهدی به وقوع نخواهد پیوست. »

!آزار مامون به حضرت
مامون که همیشه کینه حضرت رضا را در دل می‌پروراند، با سیاست‌های زیرکانه و منافقانه‌ی خود، موجب آزار آن حضرت می‌شد و گاه و بیگاه اموری را برخلاف شروط اولیه به آن حضرت تحمیل می‌کرد، که درخواست اقامه ((نماز عید حضرت|نماز عید فطر )) از آن جمله است.
حتی یک بار دستور داد غلامانش به خانه آن حضرت یورش ببرند و او را قطعه‌قطعه کنند اما به لطف خداوند، امام از این واقعه جان سالم به در برد. یکی از سیاست‌های مأمون برای شکستن ابهت و جلالت حضرت رضا علیه السلام برگزاری ((مباحثه با علماء ادیان|مجالس مباحثه )) با صاحبان ادیان و مذاهب مختلف بود تا شاید در این گیرودار، آن حضرت از جواب بعضی سؤالات، عاجز بماند و تقدس و عظمتش شکسته شود.حتی گاهی خود مامون شروع می‌کرد و ((سؤالات مأمون در مورد عصمت انبیاء|سوالات )) پیچیده قرآنی و مذهبی طرح می‌نمود.

ناگفته نماند خلفاء جور غالبا اهل عیش و طرب بودند و به دنبال علم و دانش نمی‌رفتند. مامون هم بی‌تقوا و فاسد بود ولی در عین حال، هم ظاهر خود را حفظ می‌کرد و هم به دنبال تفسیر و مسائل مذهبی و کلامی می‌رفت. لذا گاهی خودش با مخالفین شیعه به ((مناظره مأمون با اهل سنت|بحث و گفتگو ))می پرداخت و جواب آنان را شخصاً به عهده می گرفت.

!شهادت
حضرت رضا علیه السلام در هر فرصتی، مأمون را ((نصیحت حضرت به مأمون|نصیحت و موعظه ))می‌فرمود، امّا او تا می‌توانست بر آن حضرت حسد می‌ورزید و در صدد تحقیر آن حضرت برمی آمد و به هر ((نیرنگهای مأمون|حیله و نیرنگ ))،مقاصد شوم و شیطانی خود را دنبال می‌کرد تا سرانجام تصمیم گرفت امام را ((مسموم نمودن حضرت|مسموم ))کند و او را که مانع بزرگی بر سیاست‌ها و دنیاطلبی‌اش بود، از میان بردارد.

{picture file=img/daneshnameh_up/c/c5//Mashhad6.jpg}

شهادت حضرت رضا علیه السلام به دست مأمون از صدر اسلام برای اهل حدیث مسلم و معلوم بود و حتی به ((اخبار رسول خدا از شهادت حضرت رضا علیه السلام|تصریح رسول خدا ))و ((اخبار امیرالمؤمنین از شهادت حضرت رضا علیه السلام|امیرالمؤمنین ))و ((خبر حضرت صادق علیه السلام از شهادت حضرت رضا علیه السلام|امام صادق ))علیهم السلام در تاریخ ثبت شده بود؛ خود آن حضرت نیز بارها از ((خبر حضرت رضا علیه السلام از شهادت خود|شهادت خود ))خبر می‌داد و حتی ((اطلاع حضرت رضا علیه السلام از چگونگی شهادت خود|قاتل خود ))را مشخّص و جای قبر خود را معیّن می‌فرمود.

!پس از شهادت
پس از شهادت، بدن مقدّس حضرت را جلوتر از قبر هارون دفن کردند. قبر مطهر آن حضرت از آن زمان تا امروز زیارتگاه مسلمین و شیعیان جهان است. برای زیارت آن حضرت از ائمه اطهار ((ثواب زیارت حضرت رضا علیه السلام|ثواب‌های فراوانی ))نقل شده است و از آن روضه منوره، ((معجزات حضرت رضا علیه السلام پس از رحلت|معجزات و کرامات بی شماری ))به وقوع پیوسته است. حضرت رضا علیه السلام یک فرزند بیشتر نداشت که ((حضرت امام محمد جواد علیه السلام|حضرت جواد علیه السلام ))است؛ ولی براداران زیادی داشت از جمله ((زید بن موسی بن جعفر|زید بن موسی ))که علیه مأمون قیام کرد.

از امام رضا علیه‌السلام ((کلمات و سخنان آموزنده حضرت رضا علیه السلام| کلمات و سخنان آموزنده‌ای )) به یادگار مانده و صدها حدیث روایت شده است. در عمر پر برکتش ((اصحاب حضرت رضا علیه السلام|شاگردان )) زیادی تربیت فرمود که مناظرات آنان بهترین گواه بر عظمت مقام آن حضرت است. از سوی دیگر پس از شهادت حضرت موسی بن جعفر،عده‌ای از پیروانش به امام رضا ایمان نیاوردند که به آنها ((واقفیه|واقفیه ))می گویند.

*جایی در طوس که قبل از آباد شدن شهر مشهد، روستای بزرگی بوده و اکنون قبر حضرت رضا در آنجا واقع است .

منابع :

بحارالانوار، ج 49 ـ اخبار و آثار حضرت امام رضا علیه‌السلام.