مقدمه
تیره حبوبات یا نخود (Fabaceae) عموما از راسته گل سرخ از
گیاهان دولپه است. گیاهان این تیره عموما دارای برگهای مرکب شانه‌ای ، گوشوارک‌دار و گلهایی 5 پر ، 5 چرخه‌ای با دو چرخه و فقط یک برچه هستند که به میوه‌ای از نوع نیام دوکفه‌ای تبدیل می‌شود. تیره حبوبات بعد از تیره کاسنی تقریبا دومین تیره مهم
گیاهان گلدار است که نزدیک به 430 گونه و حدود 13000 گونه دارد.
این تیره دارای سه زیر تیره به نامهای
میموزه ،
سزالپینه و
پاپیوناسه است. تمام گیاهان این تیره از لحاظ آزاد بودن مادگی و یک برچه‌ای بودن تخمدان و داشتن میوه به صورت نیام دوکفه‌ای مشترک هستند و در دیگر اختصاصات باهم فرق دارند که در سه گروه متفاوت جمع می‌شوند.
زیر تیره شب خسب یا میموزه
گیاهان این زیر تیره غالبا به صورت درختچه یا درختان بلند و یا نظیر گونه
آنتادااسکاندنس پیچان هستند و نمونه‌های علفی و یکساله نیز مانند گل حساس و بعضی آکاسیاهای کوچک پایا در بین آنها وجود دارد.
گلها غالبا به صورت گل آذین سنبله یا گل آذین کروی متراکم و سرمانند مجتمع هستند. جام گل منظم ولی بسیار کوچک است و از 5 میلیمتر تجاوز نمی‌کند.
گلبرگها دارای پرآذین پره‌ای و پرچمها غالبا فراوان هستند و تقریبا بخش قابل دید و آشکار گل را تشکیل می‌دهند. میوه به صورت نیام ، شکوفا و یا ناشکوفا و محتوی دانه‌هایی با جنین راست و غالبا آلبومن‌دار است. میموزه‌ها عموما به صورت درختچه‌هایی نسبتا بلند در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری با برگهایی مرکب معمولا دوشانه‌ای و گوشوارک‌دار هستند.
جنسهای زیر تیره میموزه
- جنس آکاسیا: ساقه برخی از آکاسیاها خارهایی دارد که ناشی از تغییر شکل گوشوارک برگها و یا تغییر شکل شاخه‌هاست. از گل برخی از آکاسیاها عطر گرفته می‌شود و برخی از آنها به عنوان درختان زینتی کاشته می‌شوند.
- جنس آلبیزیا: درختانی با چتر کروی و گلهایی مجتمع در گل آذین نسبتا درشت ، صورتی ، سرخ و سفید هستند. بیشترین گونه‌های این جنس در کشورهای بین گرمسیری می‌رویند.
- جنس میموزا: بسیاری از گونه‌های این جنس در آمریکای گرمسیری انتشار دارند. یکی از گونه‌های معروف آن به نام گل حساس (میموزا پودیکا) گیاهی است علفی ، یکساله و خاردار که خاستگاه گرمسیری دارد و در برزیل می‌روید.
- جنس پارکیا: گلهای آن نر یا ماده و یا نازا هستند و در گل آذینهای کروی یا گرزی شکل مجتمع هستند. از میوه گونه‌ای به نام پارکیا بی‌گلوبوزا در سودان ماده قندی و از دانه آن مواد روغنی تهیه می‌کنند.
زیر تیره ارغوان
گیاهان این زیر تیره همگی درختچه ای و دارای جامی با پرآذین ناوی و پرچمهایی آزاد و تخمکهایی واژگون و دانه‌هایی غالبا آلبومن‌دار هستند. گیاهان زیرتیره سزالپینه بجز چند جنس تقریبا همگی در مناطق گرمسیری انتشار دارند و در این نواحی درختانی را با برگهای گوشوارک‌دار و مرکب شانه‌ای یا دوشانه‌ای شامل می‌شوند.
جنسهای زیر تیره سزالپینه
- جنس سراتونیا: گونه معروف آن خرنوب (سراتونیا سیلیکوآ) است که بیشتر در نواحی مدیترانه‌ای می‌روید و با داشتن گلهای تک جنس و بدون جام مشخص است. این گیاه دارای نیامی چرمی و ناشکوفا با میان بر پرگوشت و حفره درونی منقسم به خانه‌های تک دانه‌ای است.
- جنس ارغوان: گونه معروف آن درخت ارغوان (سرسیس سیلیکا ستروم) است که به عنوان درخت زینتی کاشته می‌شود. این درخت دارای برگهایی ساده ، قلوه‌ای شکل و گلهایی است مجتمع در خوشه‌های پرگل صورتی و درخشان که قبل از پیدایش برگها در بهار روی شاخه‌های قدیمی ظاهر می‌شوند.
- جنس اریتروفلوئم: درختانی با برگهای مرکب دوبار شانه‌ای ، گل آذینی به صورت خوشه گرزن و یا سنبله هستند. گلها دارای 5 کاسبرگ پیوسته ، 5 گلبرگ ، 10 پرچم و تخمدانی یک برچه‌ای با دمگلی بسیار بلند هستند. پوست سمی با مواد آلکالوئیدی دارند که مقدار کم آن محرک قلب و مقدار زیاد آن بازدارنده قلب است.
زیر تیره پروانه واران
گیاهان این تیره علفی یا چوبی دارای گلهایی نامنظم و جامی با پرآذین درفشی هستند. پرچمها 10 عدد و غالبا بهم پیوسته‌اند. تخمدان محتوی تخمکهای واژگون و دانه‌ها فاقد آلبومن هستند. این زیر تیره شامل گونه‌های بسیاری در مناطقی معتدل و سرد است.
جنسهای پروانه آساها در ایران
- جنس آناژیریس: گیاهی است بوته ای یا درختچه‌ای ، با برگهای سه برگچه‌ای. گل معمولا زرد است. از این جنس در ایران فقط گونه آناژیریس فتیدا در جنگلهای کردستان به نام محلی قاراتاجی گزارش شده است.
- جنس لوتونونیس: گیاهی است علفی یا بوته‌ای و نیمه درختچه‌ای با برگهای پنجه‌ای. انواع ایرانی آن دارای برگهای سه برگچه‌ای و گلهای زرد است. این جنس دو گونه در بلوچستان دارد.
- جنس شنبلیله: گیاهانی علفی ، یکساله با برگهایی سه برگچه‌ای و گوشوارکهایی ناپیوسته به دمبرگ هستند. این جنس حداقل 29 گونه در ایران دارد.
- جنس یونجه: گیاهانی یکساله و بندرت پایا هستند. یونجه بیش از 14 گونه دارد و در بیشتر نقاط ایران می‌روید.
- جنس شبدر: گیاهانی یکساله ، بندرت پایا و چند ساله ، دارای برگهایی شبدری با سه برگچه و گلهایی مجتمع در گل آذین کپه‌ای انتهایی و یا محوری هستند. این جنس حدود 37 گونه در نواحی مختلف ایران دارد.
- جنس نخود: گیاهانی یکساله یا پایا ، با اندام هوایی پوشیده از برجستگیهای کوچک غده‌ای هستند. این جنس علاوه بر نخود معمولی ، 8 گونه دیگر نیز در آذربایجان ، اطراف تهران ، غرب ایران و لرستان و دیگر نقاط ایران دارد.
مباحث مرتبط با عنوان
