تاریخچه ی:
تک یاختهها و انواع آن
!دید کلی
((پرتوزوآ~تکیاختگان)) گروهی از ((یوکاریوتها|موجودات زنده یوکاریوت)) هستند که پیکرشان تنها از یک یاخته تشکیل شده است و فعالیتهای زیستی مختلف این موجودات توسط بخشهای اختصاص یافتهای از ((پروتوپلاسم)) به نام اندامهای یاختهای انجام میشود این بخشها مشابه اندامهای موجودات پریاختهای عمل میکنند. از این رو یک تکیاختهای ، برخلاف یاختههای پریاختگان که وابسته به یاختههای دیگرند، موجود کامل و مستقلی است که تمام فعالیتهای زیستی یک پریاختهای را نظیر __حرکت ، شکار طعمه ، گوارش ، تکثیر__ و غیره انجام میدهد.
یک موجود تکیاختهای با آنکه از لحاظ ساختار اساسی مثل((غشای پلاسمایی)) ، ((هسته سلول|هسته)) ، ((میتوکندری)) و غیره شباهتهایی با سایر یاختهها دارد از نظر ((فیزیولوژی)) و ((ریخت شناسی)) دارای بسیاری اختصاصات خاص خود (فردی یا گروهی) است که عموما در پریاختگان گیاهی و جانوری دیده نمیشود.
!تقسیم بندی تکیاختگان
!!تکیاختگان جانوری
*__ اندازه:__بطور کلی ، تکیاختگان بسیار ریز و میکروسکوپی هستند اکثرا بطور منفرد و گاهی بصورت کلنی دیده میشوند.
*__اندامهای حرکتی:__ از مهمترین خصوصیات تکیاختگان داشتن اندامکهای حرکتی ، مانند پاهای کاذب ، ((تاژک|تاژکها)) و ((مژک|مژکها)) است و تقسیم آنها به چهار رده اصلی ((تاژکداران)) ، ((مژکداران)) ، ((((دارای پاهای کاذب~ریشهپایان)))) و ((اسپورداران)) بیشتر بر اساس همین زواید حرکتی آنهاست پاهای کاذب ، زواید سیتوپلاسمی موقتی هستند که در برخی از تکیاختگان فاقد پوشش سخت شکل میگیرند و حرکتی به نام آمیبی را در آنها باعث میشوند این نوع حرکت در گروهی از ریشهپایان ، مانند ((آمیب|آمیبها)) و بعضی از یاختههای جانوری نظیر ((گویچههای سفید خون)) ، یاختههای جنسی ، یاختههای کشت بافت و در برخی از ((قارچ|قارچها)) دیده میشود.
تاژکها و مژکها ، که زواید دایمی حرکتی تکیاختگاناند، ساختاری کاملا مشابه دارند و از تعدادی ((میکروتوبول)) با نظمی خاص تشکیل یافتهاند. تفاوت تاژکها و مژکها در طول و تعداد آنهاست. اگر طولشان کم تعدادشان زیاد باشد __مژک__ و چنانچه دراز و به تعداد محدود باشند __تاژک__ خوانده میشوند. حرکت تاژکها به صورت __موجی__ و از راس به طرف قاعده تاژک و یا برعکس است در حالیکه حرکت مژکها بصورت __پارویی__ (خم شدن به جلو و برگشت به عقب) است. انجام حرکات آمیبی و تاژکی و مژکی ، بستگی به حضور ATP (و {TEX()} {Ca^{{2+} {TEX} با غلظت مناسب در مورد حرکت آمیبی) در محیط دارد.
*__واکوئلهای دفعی و گوارشی:__ بسیاری از تکیاختگان دارای حفرهای جهت دفع آب و بعضی مواد زاید هستند به نام واکوئل دفعی یا انقباضی که به تناوب منقبض شده و محتویات آبگون خود را به بیرون میریزد (در مژکداران خروج محتویات این واکوئل از سوراخ خاص موجود در پلیکل صورت میگیرد) واکوئلهای انقباضی معمولا ~~brown:تکیاختگان آب شیرین~~ که سیتوپلاسم آنها نسبت به محیط آبی اطراف ((هیپرتونیک)) است دیده میشوند و در بعضی از گونههای دریایی نیز دیده شدهاند.
در تکیاختگانی که ((هولوزوئیک~تغذیه جانوری)) دارند حفرات یا واکوئلهایی دیده میشوند به نام واکوئلهای گوارشی یا غذایی که ذرات غذایی در آنها معلقاند. این واکوئلها همراه با جریان سیتوپلاسمی یا ((سیلکوز)) (حرکت درونی سیتوپلاسم بدون تغییر شکل بیرونی یاخته) در داخل سیتوپلاسم جابجا میشوند. در اکثر مژکداران هولوزوئیک ، واکوئلهای گوارشی در انتهای کانال یا معبری به نام __حلق یاختهای__ قرار دارند. قبل از حلق ، دهان یاختهای وجود دارد که در مژکداران عالی فضایی به نام فضای پیش دهانی قبل از آن دیده میشود. ضربان مژههای موجود در این فضای پیش دهانی موجب جریان یافتن آب همراه با ذرات غذایی به داخل __دهان ، حلق یاختهای و سپس واکوئلهای گوارشی میشود__.
*__هسته:__ در تکیاختگان بسیار متنوعاند، هسته به شکلها و اندازهها و با ساختارهای مختلف دیده میشود. بیشتر تکیاختگان یک هسته دارند در حالی که بعضی از آنها ممکن است در تمام یا بخشی از زندگی خود بیش از یک هسته داشته باشند. در مژکداران دو نوع هسته وجود دارد: ~~green:یکی هسته بزرگ~~ (پلیپلوئیدی) به تعداد یک عدد و به شکلهای مختلف و دیگری~~green: هسته کوچک~~ (دیپلوئیدی و در ارتباط با فعالیتهای تولید مثلی) که تعداد آن در یک یاخته ممکن است از یک تا 80 عدد تغییر کند.
*__ سیتوپلاسم:__ سیتوپلاسم در اکثر تکیاختگان به دو بخش بیرونی (اکتودرم) و درونی (آندوپلاسم) متمایز میشود. ((اکتوپلاسم)) در ((آمیبها~ریشهپایان)) شفاف ، یکنواخت ، بدون دانه و ژله مانند است در حالی که ((آندوپلاسم)) دانهدار و آبگون است.تغییر حالت ژلهای اکتوپلاسم به حالت آبگونهای آندوپلاسم و بالعکس در ایجاد پاهای کاذب برای برای حرکت آمیبی موثر است در مژکداران ، اکتوپلاسم بخش دایمی و مشخص و حاوی اندامکهای گوناگون است.
!تکیاختگان گیاهی
تکیاختگان گیاهی به فراوانی تکیاختگان جانوری نیستند و اختصاصات بارز و متنوع آنها را ندارند. ویژگی مهمی که فقط در تکیاختگان گیاهی (تاژکداران گیاهی) دیده میشود وجود یک یا چند اندامک محتوی کلروفیل و کاروتنوئید بنام ((کروماتوفور)) است این اندامکها در تغذیه ((تغذیه گیاهی با انجام فتوسنتز~هولوفیتیک)) دخالت دارند و به همین دلیل تاژکداران گیاهی را جز ((جلبک سبز|جلبکهای سبز)) به شمار میآورند. تکیاختگان حاوی کروماتورفور معمولا دارای یک__ لکه چشمی یا استیگما__ هستند که بخشی فنجانی شکل و حاوی رنگیزههای کاروتنوئید است و به رنگهای سرخ و قهوهای دیده میشود. لکه چشمی ، بلکه غالبا در بخش پیشین جسم یاخته و در زیر تاژک قرار دارد به عنوان ~~green:اندامک حساس به نور (ادراک کننده شدت نور)~~ و در بعضی از تاژکداران به ~~green:عنوان مشخص کننده جهت حرکت~~ عمل میکند.
از میان تکیاختگان گیاهی ((دیاتومه|دیاتومها)) و ((مخمرها)) در آبها و محیط اطراف ما فراوانترند و مشاهده آنها نیز آسانتر است دیاتومها از جلبکهای سبز- زرد هستند که بسیاری ازآنها تکیاختهاند و مخمرها از قارچهای تکیاختهای محسوب میشوند که به اشکال مختلف در مواد غذایی مانند ((مخمر نان|خمیر نان)) ، ماست سرکه و غیره دیده میشوند.
!مباحث مرتبط با عنوان
*((اسپورداران))
*((پروکایوتها))
*((تاژکداران))
*((دیاتومها))
*((ریشهپایان))
*((قارچها))
*((مژکداران))
*((مخمرها))
*((یوکاریوتها))