- التقاط در لغت به معناى برچیدن و از زمین برداشتن است، و تفکر التقاطى اصطلاحى است که به نحوه اى خاص از اندیشیدن اطلاق مى شود.
اهل اندیشه و نظر این سخن را که «
هر اندیشمندى شایسته است در حوزه تخصّصى خویش به اظهار نظر بپردازد» مى ستایند و معتقدند آنجا که مباحث رنگ تخصّصى به خود مى گیرد باید از کارشناسان هر فن نظرخواهى کرد. ولى گاه در مقام عمل کسانى یافت مى شوند که بدون توجّه به قاعده عقلانى فوق، در زمینه هاى گوناگون که قطعاً همگى آنها در حوزه تخصّص ایشان نیست ، به اظهار نظر مى پردازند.این گونه افراد از میان دیدگاه هایى که در هر یک از زمینه هاى مختلف ارائه شده است، نظرى را پسندیده و برمى گزینند، و بدون توجّه به زیر ساخت هاى فکرى دیدگاه گزینش شده، مجموعه اى از نظریات را به عنوان تفکر خویش انتخاب و به دیگران عرضه مى کنند که گاه با اندکى دقت، ناهمگونى و حتى تناقض در میان اجزاى این تفکر براحتى قابل شناسایى است.
- لذا تفکّر التقاطى در اصطلاح عبارت است از: مجموعه اى از نظریات که از گرایشهاى متفاوت و گاه متناقض برگرفته شده، در کنار هم گرد آمده است و چون بنیانها و زیرساخت هاى این گرایشها و نظریات، ناهمگون و یا در مقابل هم اند ـ به عنوان نمونه، برخى برخاسته از مکاتب انسان محور یا اومانیسماند، و برخى دیگر برخاسته از مکاتب «خدامحور»، برخى برگرفته از گرایش مبتنى بر اصالت فردو برخى برگرفته از گرایش هاى مبتنی بر اصالت جمع ، پاره اى برآمده از لیبرالیسم و سکولاریسم ، و پاره اى دیگر مبتنى بر «دین محورى» هستند ، دارندگان تفکّر التقاطى بعضاً به ورطه پلورالیسم و نظریّه همه صدقى ادیان و اندیشه ها در افتاده اند.
- در جامعه اسلامى ما نیز، به ویژه در نیم قرن اخیر، این نوع تفکّر در میان کسانى که از قوت فکر و قدرت تحقیق علمى لازم برخوردار نیستند، رایج بوده است. کم نیستند افرادى که از یک سو مسلمان اند و در مقام سخن حاضر نیستند دست از تمامیت اسلام و عقاید دینی بردارند، امّا از سوى دیگر سخت شیفته نظریات دیگران در زمینه هاى مختلف اند و در عین حال نه در مسائل دینى تخصّص لازم را دارند و نه در همه زمینه هایى که در آن به اظهار نظر پرداخته اند.البتّه در چنین مواردى حق طلبى اقتضا مى کند که انسان یک بازنگرى دقیق بر افکار خویش داشته باشد تا خداى ناکرده هوى و هوس بر منطق و عقل او غالب نشده باشد، و آدمى ناخوداگاه در دام فریبکاران نیفتد.
در برخى روایات اسلامى نیز تعبیرى با عنوان
اجتهاد به رأى وجود دارد که عبارت است از اِعمال پیشداورى و تمایلات شخصى در استنباط احکام. این شیوه برداشت از دین شدیداً مورد نکوهش این دسته از روایات است و در نقطه مقابل برداشت صحیح و عقلانى از دین ، که به
فقاهت معروف است ، قرار دارد.
- کلمه دیگرى نیز در عرف دینی به کار مى رود که بدعت در دین نام دارد. بدعت که عبارت است از: نسبت دادن آنچه از دین نیست به دین، نتیجه اجتهاد به رأى و برداشت التقاطى از منابع دینی است. زیرا اجتهاد به رأى دخالت دادن پیشینه هاى ذهنی و نظریات از پیش پذیرفته شده، در برداشت از دین است و این نظریات نوعاً از مکاتب و گرایش هاى غیر دینی و یا حتّى ضد دینی در ذهن پژوهشگران حاصل مى آید، والاّ اگر اینها نیز برآمده از دین و بخشى از آن بودند هرگز نمى توانستند با بخشهاى دیگر دین در تنافى باشند. بنابراین، مى توان بدعت را نتیجه تفکر التقاطى، و تفکّر مذکور را نتیجه دخالت تمایلات نفسانى و سلیقه شخصى در شناخت و تفسیر دین دانست.البته آنچه صاحبان تفکّر التقاطى به دین نسبت مى دهند، چون قرین فهم سلیم و بى طرفانه از دین و همراه با مقدّمات و شرایط لازم براى این کار نبوده است، عقلاً و شرعاً نه در مورد خود دارندگان این گونه تفکّر و نه در مورد دیگران حجیّتى ندارد و هرگز نمى تواند پاسخگوى سؤال خداى متعال از چرایى اعمال در آخرت باشد.
منابع
