مولف طبرسی

روش کاری وی

تفسیر مجمع البیان یکی از بهترین کتابهای تفسیری است که با اسلوب و ترتیب ویژه‌ای نوشته شده، مولف در هر باب، اقوال را بدون اینکه مورد رد و اعتراض قرار دهد، نقل می‌کند و انتخاب یک قول را به عهده فکر و ذهن خواننده می‌گذارد.
به بیان دیگر روش او در مجمع البيان اين است كه ابتدا دسته ای مختلف از آن گروه آيات را بررسي و حلاجي مي كند. ابتدا از نظر قرائت و اختلاف قرائت و قضاوت در بين قرائت هاي مختلف، سپس از نظر لغت و مشكلات لغوي، سپس از نظر اعراب، سپس از نظر اسباب النزول، سپس معناي مبسوط و مفتح آن گروه آيات را به دست مي دهد، و سرانجام تحت عنوان " نظم"، ربط و پيوند معنايي آيات را به همديگر و نيز ربط هر گروه آيات را به گروه قبلي و نيز و بعدي و نيز ربط سوره ها را با يكديگر باز مي نماياند.

اخلاص کاری وی

ایشان تا حد زیادی توانسته اخلاص عملی خود را در برابر عاطفه مذهبی خودش حفظ کند وی هرگز در هماهنگی با عواطف خود، در حمله به مخالفین مذهبش راه افراط را نمی‌پیماید. در واقع مجمع البیان یکی از تفاسیر با ارزشی است که در جامعه شیعه ایرانی تالیف گردیده که ارزش تفسیری جنبه‌های ادبیش پس از قرنها موقعیت خود را حفظ کرده، در این تفسیر که در قرن پنجم نگاشته گردیده لغات، اعراب، نظم آیات، سبب نزول و معانی هر یک از آیات روشن گردیده و در ضمن در تفصیبل معانی از افراط و تفریط نیز نهایت جلوگیری به عمل انجام آمده.

فنون تفسیری از نظر ایشان

ایشان در مقدمه تفسیرش هفت فن را برای شناسایی قرآن لازم می‌دانند که به این ترتیب می‌باشد:
دانستن تعداد آیات قرآنی و فایده شناخت آنها
اسامی قراء مشهور در شهرها و علت مشهوریت و مقبولیت قرائت آنها
آشنایی با معنای تفسیر و تاویل
اسامی قرآن و معانی آنها
بیان مختصری از علوم قرآنی مانند ناسخ و منسوخ
اخبار و فضیلت قرآن و در ذکر آنچه بر خواننده مستحب است.

امتیازات مجمع البیان

مولف کتاب از دانشمندانی است که از علوم مختلف آگاهی دارد و دهها تالیف از خود بیادگار گذاشته اما عمده کوشش وی در راه تفسیر صرف شده است. علامه امینی در شهداء الفضیله می نویسد:( تفسیر وی به مجمع البیان به تنهائی کافیست که دریای فضل و تبحر علمی او را بنمایاند تفسیری که نور حقیقت می‌بارد و پرتو دانش و بینش وحی الهی می‌تابد کتابی که هیچ کس از آن بی نیاز نتواند بود.) در واقع تفسیر مجمع البیان دائرة المعارف مرتبی است که تمام فنون قرآن را در خود جمع کرده و علاوه بر آن دارای امتیاز دیگری است و آن اینکه در تفسیر آیات قرآنی علاوه بر روایات از اهلیت پیامبر ، از روایات مذاهب مختلف اسلامی اهل تسنن نیز نقل نموده که این از خصوصیات منحصر بفرد این کتاب تفسیری می‌باشد.

شایان ذکر است که در تفاسیر قبل از مجمع‌البیان، روایات و اقوال در تفاسیر مختلف به طور نامنظم ضبط می‌گردیده به طوری که گاهی فنی با فن دیگر در می‌آمیخت و خواننده به سختی می‌توانست مطلبی را که می‌خواست به دست آورد حتی در پاره‌ای از موارد به طور خسته کننده‌ای تفضیل داده می‌شد و یا برعکس در پاره‌ای از موارد مطالب به حدی مختصر می‌بود که مقصود خواننده از آن مطلب حاصل نمی‌گشت اما در میان مفسرین کمتر کسی بود که به این مهم توجه کند و به خواننده القا کند که در جو قرآن قرار گیرد، که تفسیر مجمع‌البیان یکی از آنهاست که توانسته در میان کتب تفسیری با بحثهای فراوان و عمیقی که دارد دارای نظمی بی نظیر باشد، مطالبش دسته بندی شده وخواص تفسیر را از دست ندهد و توجه داشته باشد که تفسیر فنی است در خدمت قرآن نه در خدمت لغت و فقها و نه در تطبیق با علم نحو و دیگر اینکه همانگونه که یادآور شدیم نویسنده مجمع‌البیان تا حد زیادی توانسته اخلاص عملی خود را در برابر عاطفه مذهبی خودش حفظ کند ایشان هرگز در هماهنگی با عواطف خود ، در حمله به مخالفین مذهبش راه افراط را نمی‌پیماید.

فهرست کتاب

در اینجا برای سهولت دستیابی بر قسمتهای مورد نظر تفسیری، فهرست این تفسیر را براساس پژوهش و ترجمه حجة‌الاسلام و المسلمین علی کرمی درسی جلد تقدیم حضورتان میکنیم.

• جلد 1 و 2 سوره حمد وسوره بقره تا آیه 252
• جلد 3 و 4 از آیه 253 سوره بقره تا آیه 23 سوره نساء
• جلد 5 و 6 از آیه 24 سوره نساء تا آیه 81 سوره مائده
• جلد 7 و 8 از آیه سوره مائده تا آیه 87 سوره اعراف
• جلد 9 و 10 از آیه 88 اعراف تا آیه 93 سوره توبه
• جلد 11و 12 از آیه 94 توبه تا آیه 53 سوره یوسف
• جلد 13 و 14 از آیع 54 سوره یوسف تا آیه 128 سوره نحل
• جلد 15 و 16 از سوره اسراء تا سوره طه آیه 135
• جلد 17 و 18 از سوره انبیاء تا آیه 20 سوره فرقان
• جلد 19 و 20 از آیه 21 سوره فرقان تا آیه 45 سوره عنکبوت
• جلد 21 و 22 از آیه 46 سوره عنکبوت تا آیه 30 سوره یس
• جلد 23 و 24 از سوره یس آیه 28 تا سوره فصلت آیه 46
• جلد 25 و 26 از آیه 47 فصلت تا آیه 30 سوره ذاریات
• جلد 27 و 28 از ذاریات آیه 31 تا سوره تحریم آیه 12
• جلد 29 از سوره ملک تا سوره مرسلات آیه 50
• جلد 30 از سوره نباء تا سوره ناس

برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به

• زندگانی طبرسی

برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به

• زندگانی طبرسی

منابع

1. تفسیر مجمع البیان، مترجم احمد بهشتی، مصحح موسوی دامغانی - انتشارات فراهانی سال 1350
2. ترجمه مجمع البیان، حجة السلام و المسلمین علی کرمی، موسسه انتشاراتی فراهانی زمستان 1378.
3. ترجمه تفسیر مجمع البیان، مترجمین حسین نوری - دکتر محمد مفتح، موسه انتشاراتی فراهانی.

مجمع البيان تأليف فضل بن حسن طبرسي است. حسن طبرسي از اعلام تشيع و از معاصران ز مخشري صاحب كشاف و ميبدي صاحب تفسير كشف الاسرار است. او طبق تحقيق عميقي كه استاد دكتر حسين كريمان در كتاب دو جلدي طبرسي و مجمع البيان انجام داده اند اهل تفرش است كه امروز از نواحي اراك است و در قديم جزو نواحي قم به شمار مي آمده است. لذا نام او را بايد طبرسي بر وزن و معناي تفرشي تلفظ كرد. سال ولادت او به تحقيق دكتر كريمان 469 تا 468 ه. ق است. منشأ و اصل او از تفرش است ولي زادگاه او به احتمال بسيار در مشهد بوده و 50 سال از عمرش را در مشهد و سبزوار زيسته است. او در سال 548 هجري در سبزوار در گذشت و جنازه اش را به مشهد مقدس انتقال دادند. طبرسي در علوم زباني به خصوص نحو، استادي بي نظير بوده است. بعضي از آثار او عبارتند از: اعلام الوري با علام الهدي. هم چنين صاحب سه تفسير است. تفسير كبيرا و مجمع البيان، و تفسير وسيط او جواع الجامع و تفسير و جيز او، الكافي الشافي است. مجمع البيان در ده جلد است و جهم آن تقريباً كمي بيش از تفسير تبيان و در حد سه چهارم تفسير طبري و دو برابر تفسير كشاف زمحشري است. شيخ طبرسي در مقمه اش تفسير تبيان را به حق مي ستايد و وجوه و اهميت و امتياز آن را باز مي گويد. روش او در مجمع البيان اين است كه ابتدا گروهي مختلف آن گروه آيات را بررسي و حلاجي مي كند. ابتدا از نظر قرائت و اختلاف قرائت و قضاوت در بين قرائت هاي مختلف، سپس از نظر لغت و مشكلات لغوي، سپس از نظر اعراب، سپس از نظر اسباب النزول، سپس معناي مبسوط و مفتح آن گروه آيات را به دست مي دهد، و سرانجام تحت عنوان " نظم"، ربط و پيوند معنايي آيات را به همديگر و نيز ربط هر گروه آيات را به گروه قبلي و نيز و بعدي و نيز ربط سوره ها را با يكديگر باز مي نماياند. اين تفسير بارها در ايران و مصر و لبنان به طبع رسيده است.