: تعریف دین از نظر دانشمندان غربی

صفحه های تصادفی

کاربر Online

383 کاربر online

تاریخچه ی: تعریف دین از نظر دانشمندان غربی

تفاوت با نگارش: 1

Lines: 1-32

Lines: 1-9

((دانشمندان غربی)) نیز تعاریف گوناگونی رابرای دین‌ارائه کرده اندو هر کدام بر جنبه خاصی تأکید نموده اند، به خصوص ((جامعه شناسان)) تعاریف کثیری را از دین ارائه نموده اند که درباره تعاریف این جامعه‏شناسان و صاحب ‏نظران ((علوم اجتماعى)) اختلاف نظر بسیاری مشاهده مى‏شود، این تعاریف را می توان تحت عنوان موضوعات زیر بررسی نمود:

*دیدگاه جامعه‏شناختى: اینها تعاریفى هستند که جنبه‏هاى ((جامعه‏شناختى‏)) با وضوح بیشترى در آنها انعکاس یافته و بر مبناى دیدگاه‏هاى جامعه‏شناختى به موضوع نظر می افکنند. به عنوان نمونه، ((امیل دورکیم)) (1912) دین را از نقطه نظر آثار و وظایف اجتماعى‏اش چنین تعریف مى‏کند: دین دستگاهى از ((باورها)) و ((آداب)) است، در رابطه با مقدساتى که مردم را به صورت ((گروه‏هاى اجتماعى)) به یکدیگر پیوند مى‏دهد. در معنى کردن دین با این تلقى، بعضى از جامعه‏شناسان مفهوم آن را بسط داده و دین را در برگیرنده ((ملیت‏گرایى)) نیز به حساب آورده‏اند. این نظرگاه ، به این علت که شمول آن بیش از اندازه می باشد، مورد انتقاد قرار گرفته است؛ چرا که تقریبا هرگونه فعالیت همگانى مثلا ((مسابقه|مسابقات)) ((بیس‏بال)) هم مى‏تواند اثرات وحدت‏بخش بر گروه‏هاى اجتماعى داشته باشد (نیکلاس آبرکرومبى، فرهنگ جامعه‏شناسى، ترجمه حسن پویان، ص 320 و نیز میر چا الیاده،دین پژوهى، ج 2 ص‏359 به بعد) .
همین ((جامعه‏شناس)) فرانسوى در جای دیگر با تأکید بر جنبه اجتماعی دین آنرا اینگونه تعریف می‌کند: دین عبارتست از نظام واحدی از باورداشت ها وعملکردهای مرتبط به امور ((مقدس)) است، اموری که جدا از چیزهای دیگر انگاشته شده و در زمره ((محارم)) به شمار می آیند، این باورداشت ها وعملکردها همه کسانی را که به آنها پایبند هستند در یک اجتماع اخلاقی واحد به نام ((کلیسا)) یا ((معبد)) گرد می آورد. (صورت ابتدایی حیات دینی ، ص 62).
او که از پیشتازان این نحوه تعبیر و ((تفسیر)) اجتماعى است در همین کتاب ذکر می کند : یک جامعه صرفا با قدرتى که بر اذهان افراد خود دارد، آنچه را که براى برانگیختن حس ((لاهوت)) در اذهان لازم است، در اختیار دارد. لذا خدایان چیزى نیستند جز جامعه در لباس مبدل ( دین پژوهى، ج 2، ص 395). این نگرش به دین، که همراه با پیدایش رشته‏هاى ((جامعه‏شناسى)) و ((مردم‏شناسى)) بود، سبب ورود عوامل اجتماعى، اقتصادى، تاریخى و فرهنگى در تعریف‏سازى شد و همان‏گونه که در ((دایرة‏المعارف دین)) اشاره شده،در واقع، بعضى از طرفداران این رشته‏هاى علمى، به تصریح یا تلویح برآنند که تعریف و ماهیت دین از تحلیل ساختارهاى دینى حاصل مى‏گردد(دین پژوهى، ج 1، ص‏86) .
((فویر باخ‏)) نیز دین را به همین گونه تعریف می کند. او ((مذهب)) را نوعى از ((خود بیگانگى)) دانسته و معتقد بود پیشرفت و گسترش شناخت انسان و بازگشت انسان به خود جبرا باعث منتفى شدن مذهب مى‏گردد و بر این مبنا، در تحلیلى که از مذهب ارائه مى‏کند، آن را مولود فعل و انفعالات جامعه و در واقع، ناشى از حالت از خود بیگانگى انسان نسبت ‏به خود مى‏داند(استاد مرتضى مطهرى، فطرت، ص‏77 ).
((میر چا الیاده)) می نویسد: دین، از نظر لغت یعنى هم��ست��ى و در اصل، دلالت ‏بر یک سلسله دغدغه دارد که صاحبان آنها را به یکدیگر پیوند مى‏دهد و بین آنها همبستگى نزدیک پدید مى‏آورد(دین پژوهى، ج‏1، ص 84).
دکتر ((رابرت هیوم)) بر مبناى انگیزه‏هاى مؤکد بر یک رفتار دینى دین را اینگونه ذکر می کند : دین عبارت است از جستجوى جمعى براى یک زندگى کاملا رضایتمندانه( ادیان زنده جهان، ص21 ).
تعاریف دیگرى را نیز مى‏توان جزواین دیدگاه جدید نسبت ‏به دین قرار داد با این وجه تمایز که نقش و تاثیر ((فرهنگ)) و الگوهاى رفتارى در آنها به گونه‏اى چشمگیر وجود دارد. مثلا در مقاله دین‏ در دایرة‏المعارف دین آمده است: دین عبارت است از سازمان‏یابى حیات بر محور ابعاد عمقى ((تجربه)) که بر طبق فرهنگ محیط، از نظر صورت، کمال و روشنى فرق مى‏کند( دین پژوهى، ج 1، ص‏93). میر چا الیاده نیزهمین تعریف را می پذیرد(دین پژوهى ج‏2).
*دیدگاه نظرى: در این دیدگاه‏ها غالبا ابعاد اعتقادى و ((معرفتى)) دین مبناى تحلیل قرار گرفته‏اند. این تعاریف گاهی با برخى از تعاریف ((متکلمان)) شباهت دارند . در دایرة‏المعارف دین آمده است که گاهى بعضى تعریف‏هاى غرب‏ پسند دین را با مجموعه اعتقادات، بخصوص اعتقاد به ((موجود متعالى))، برابر گرفته‏اند( دین پژوهى، ج 1، ص 85 ) .
((ماکس مولر)) ((خاورشناس)) و ((دین‏شناس)) آلمانى می گوید: دین کوششى است ‏براى درک آنچه درک نشدنى است و بیان آنچه غیر قابل تقدیر است( دکترمحمدجواد مشکور، خلاصه ادیان ) .
او با تاکید بر جنبه عقلانى دین مى‏گوید: دین قوه و یا تمایل فکرى است که مستقل از((حس)) و ((عقل)) و نه الزاما به رغم آن دو ، بشر را قادر مى‏سازد که بى‏نهایت را به اسامى و اشکال گوناگون درک نماید ( ادیان زنده جهان، ص 22 ) .
((هربرت اسپنر))، نیز مانند ((اگوست کنت)) فرانسوى، که پدیده‏هاى دینى را بر اساس حالات روانى، لغزش‏هاى فکرى و تحول زندگى اجتماعى تبیین مى‏کند، دین را وسیله‏اى براى توضیح راز جهان دانسته است ( بیوک علیزاده ،حیات تعقلى اسلام، ص 82) .
بعضى نیز گفته‏اند: دین تبیین احساسات قلبى انسان است(Encyclopediaof Religion ).
در همین رابطه، مى‏توان به تعریف از ((ماکس وبر)) اشاره کرد که دین را به عنوان هر مجموعه مفروضى از پاسخ‏هاى محکم و منسجم به ((معما|معماهاى)) هستى بشر - مانند ((تولد))، ناخوشى یا ((مرگ)) که معنایى براى جهان و زندگى به وجود مى‏آورند، تعریف مى‏کند. در ادامه می افزاید: دین به این معنى، پاسخ نوع انسان به چیزهایى است که با غایت ‏سرنوشت او ارتباط پیدا مى‏کنند.نتیجه ضمنى چنین تعریفى این است که همه افراد بشر متدین‏اند، زیرا همه ما با مسایل هستى از قبیل ناخوشى، ((پیرى)) و مرگ سروکار داریم‏( فرهنگ جامعه شناسى، ماده دین، مذهب، ص320).
((پروفسور)) ((ادوارد اسکرینبرامز)) نیز با تأکید بر جنبه‏هاى اجتماعى دین بیان می دارد که: دین عبارت است از آگاهى به متعالى‏ترین ((ارزش‏هاى اجتماعى)) ( ادیان زنده جهان، ص 22) .
*دیدگاه شهودى: در این دیدگاه از منظر ((شهودى)) و عاطفى به موضوع دین‏ نگریسته می شود. ((ایمان))، ((شهود)) و احساس به عنوان شاخه‏هاى اصلى، در این دیدگاه‏ها شناخته مى‏شود ، مى‏توان گفت که در این بینش‏ها برخلاف دیدگاه نظرى و مفهومى، ریشه دین در ((احساس‏)) نهاده مى‏شود و آن موضوعیت پیدا مى‏کند، نه عقل و قواى تعقلى.
مثلا ((ادوارد بی تایلر)) انگلیسى «دین‏» را ایمان به موجودات روحانى دانسته است ( لذات فلسفه، ص 382 و نیز، حیات تعقلى اسلام، ص 82 ).
یا ((جیمز فریزر)) در کتاب شاخه‏هاى طلایى، دین‏»را عبارت از ایمان به قواى مافوق بشرى تلقى مى‏کند و بیان می کند که در خواست مساعدت یا خشنودى قواى فوق انسانى که به اعتقاد مردم گرداننده حوادث طبیعت و حیات انسان هستند یا بر آن مسلطند و به تعبیر موجزتر، دین پرستش موجودات مافوق طبیعت است ( لذات فلسفه،ص‏383) .
((فریدریش شلایر ماخر )) تاکید ورزیده است که دین ریشه در احساس دارد، نه در عقل. در نتیجه، دین باید چیزى فراتر از کوشش ابتدایى در به دست آوردن تصورى از جهان باشد (دین پژوهى، ج‏2 ص 361 ). وی در کتاب سخنرانیهایى درباره دین‏ با تاکید احساسى بر دین صریحا مى‏گوید: ((جوهر)) دین عبارت است از احساس وابستگى مطلق ( ادیان زنده جهان، ص‏22 ). و آن را به احساس اتکاى مطلق توصیف کرده است. مرادش از اتکاى مطلق، چیزى است در تقابل با سایر احساس اتکاهاى نسبى و جزئى( دین پژوهى، ج 1،ص 61).
پروفسور ((انیشتین)) می‌نویسد : ((مذهب ))عبارتست از مجموعه احساس عارفانه در مقابل قوانین جهان و احساس ((مسئولیت)) اخلاقی درمقابل همنوعان ما(ایدئولوژی الهی و پیشتازان تمدن ، ص 164).
در تعاریف دیگرى از همین دیدگاه، بر جنبه‏هاى ((پرستشى)) دین یا فرایند ایده‏آل‏سازى متعالى تاکید مى‏گردد: ((آلن منزیس)) در تاریخ ادیان، دین‏ را پرستش قدرتهاى بالا به دلیل نیاز دانسته است ( ادیان زنده جهان، ص 22، ص‏23) .
در تعریف دیگرى نیز از دایرة‏المعارف دین، در تمایز مفهومى دین‏ و ((اخلاق‏)) ، دین را متضمن اعتقادات، جهت‏گیرى‏ها و اعمالى دانسته است که بشر را به عوامل فوق طبیعى یا حقایق مقدس و متعالى مربوط مى‏سازد. دین به امرى مى‏پردازد که آن را مساله ((تفسیرپذیرى)) خوانده‏اند که خود شامل پرسش‏هاى همیشگى در مورد حقیقت نهایى و هدف جهان طبیعى و نیز معناى ((مرگ)) و رنج است ( فرهنگ و دین، ص 5).
و پرفسور ((استراتون)) در روان‏شناسى حیات دینى، دین‏ را کل تمایل بشر نسبت‏ به آنچه در نظر او بهترین و یا عظیم‏ترین جلوه را دارد، تعبیر مى‏کند. ادیان زنده جهان، ص‏26 ).
در تعریف دیگرى، دین‏ به معناى زندگى بشر در روابط فوق بشرى‏اش مى‏باشد، یعنى رابطه او با قدرتى که او بدان احساس وابستگى مى‏کند. (ادیان زنده جهان، ص‏26) .
*دیدگاه روان‏شناختى: در این دیدگاه بر بنیان اصول و قواعد روان‏شناختى به تحلیل دین و پدیده‏هاى دینى پرداخته شده است.در این نوع تعاریف، تا��ی�� بر امور فردى، منافع شخصى و جنبه‏هاى اخلاقى بیش از هر امر دیگرى کاملا مشهود است.
پروفسور ((ویلیام جیمز)) در (انواع تجربه دینى)‏، دین‏ را به معناى احساسات، اعمال و تجربیات هر یک از افراد بشر در خلوت خودشان دانسته ��ست(اد��ان زنده جهان، ص‏23 ) و در جای دیگر می‌نویسد: دین عبارتست از حس شورمندانه حمایت دیدن (الیاده،دین پژوهی، ص61) .
((آلبرت رویه))، یکى از ((مورخ|مورخان)) ادیان، دین‏ را بیش از هر چیز مبتنى بر نیاز بشر در پى بردن به یک ترکیب هماهنگ بین سرنوشت‏ خودش و عوامل مؤثر مخالف در جهان مى‏داند. (ادیان زنده جهان،ص25).
((امانوئل کانت)) نیز با تأکید بر جنبه اخلاقی دین می‌نویسد: دین عبارتست از تشخیص همه ((تکالیف)) و وظایف آدمی به عنوان دستورات الهی (هیوم، رابرت، ادیان زنده جهان، ترجمه گواهی، ص 25).
((رابرت هیوم)) می گوید: از دیدگاه ((روان‏شناسى))، دین یک فعالیت فکرى، احساس و یک عمل ارادى است و سپس دین را چیزى بیش از یک ((تجربه ذهنى)) صرف مى‏داند. او مى‏گوید: به طور کلی می‌توان اینگونه تعریف نمود که : دین جنبه ای از تجربیات و از جمله افکار، احساسات و فعالیتهای فرد است که به آن وسیله کوشش می‌کند تا در رابطه با آنچه الهی می پندارد، زندگی کند. لذا دین همواره اشاره به یک موضوع مورد ((پرستش)) و ایمان دارد ( ادیان زنده جهان ، ص21 و دین پژوهى، ج 2).
البته گاهی در این دیدگاه تعاریفى نیز دیده مى‏شود که از موضع نفى و انکار، همه ادیان را محکوم و آنها را محصول ((تخیلات)) موهوم، ((تعصب)) ، افکار موروثى و یا ((جهل)) تلقى مى‏کند. دین در نزد این افراد با تعابیرى مانند «یک ترس مبهم از قواى نامرئى‏» و یا «فرزند وحشت و هراس‏» تعریف مى‏شود( حیات تعقلى اسلام، ص 84). تحلیل‏های ((فروید)) نیز درباره دین ارائه داده است در ردیف همین دیدگاه‏ها قرار دارد( دین پژوهى، ج 2، مقاله روانشناسى دین، ص 301 ).
تحلیل ((اسطوره|اساطیرى)) ((وحى)) را نیز مى‏توان یکى دیگر از این موارد به حساب آورد( عبدالله جوادى آملى، شناخت‏شناسى در قرآن، ص 154) . و دیگر دانشمندان غربی که هر کدام تعریفی از دین ارائه نموده اند.

*((تعاریف جامعه‏شناختى دین))
*((تعاریف نظرى دین))
*((تعاریف شهودی دین))
*((تعاریف روان‏شناختى دین))
!منبع
*پایگاههای اسلامی اینترنت ، نسخه 3

تاریخچه

توجه:

از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..

تفاوت با نگارش: 1

سرویس‌های رشد:

فهرست: