دین از مفاهیمى است که توافق مشترک درباره آن وجود ندارد و همواره درباره آن آراء و نظرات گوناگونی وجود داشته است ، حتی عدهاى از محققان آن را قابل تعریف نمىدانند( محمدتقى مصباح، آموزش عقاید،جلد اول، ص 28) .
- دکتر رابرت ا.هیوم مىگوید: دین به اندازهاى ساده است که هر بچه عاقل و بالغ و یا آدم بزرگ مىتواند یک تجربه دینى حقیقى از آن داشته باشد و به اندازهاى جامع و پیچیده است که براى فهم کامل و بهرهگیرى تام از آن نیازمند تجزیه و تحلیل مىباشد(ادیان زنده جهان ، ترجمه عبد الرحیم گواهی ،ص 18) .
- همینگونه در دایرةالمعارف دین آمده: شاید هیچ کلمه دیگرى غیر از دین نباشد که همواره و آشکارا خیلى صاف و ساده به کار رود، ولى در واقع، نمایانگر نگرش هایى باشد که نه فقط بسیار متفاوتاند، بلکه گاه مانعةالجمعاند (میرچا الیاده، فرهنگ و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهى، ، ص 202 ) .
به هر حال تفاوت دیدگاههاو عدم توافق و وجود آراء متعدد بیانگر اهمیت موضوع و نقش حساس دین و روشنگر وجوه و ابعاد متمایز مسائل و امورى است که به نحوى در قلمرو مفهوم دین قرار مىگیرند.
به طوری که می توان گفت دین به اندازهاى غنى و فراگیر مىباشد که جنبههاى متفاوت آن، براى طبایع مختلف به گونههاى متفاوتى ، مهم جلوه مىکند (ادیان زنده جهان، ص 22) .
- میر چا الیاده درباره حساسیت نقش دین می نویسد: دین هم کهنترین و هم نافذترین و اثرگذارترین نهاد اجتماعى بشر است(دین پژوهی،ترجمه بهاالدین خرمشاهی، ص7).
- بنابر این آنچه که امروز به نام دین شناخته مىشود از تنوع فراوانىبرخوردار است، توحید و یکتاپرستى، اعتقاد به قدرتهاى جادویى،اعتقاد به تقدس برخى حیوانات و اشیاء و اشکال گوناگون بت پرستى و حتى مکاتبى چون مارکسیسم و اومانیسم را دین مىنامند و درشاخههاى مختلف علوم، نظیر فلسفه دین ، جامعهشناسى دین و روانشناسى دین مورد بررسى و کاوش قرار مىگیرند.
این تنوع وگستردگى باعث شد تا عدهاى ادعا نمایند که امکان تعریف واحدى از دینممکن نیست و ارائه تعریفى که جامع افراد و مانع اغیار باشدامکانپذیر نمی باشد.
- یکى از نویسندگان غربى درباره فراوانى و تعدد تعاریف در آن سرزمین مىگوید: در غرب طى روزگاران، آنقدر تعریفات فراوان از دین پدید آمده که حتى ارائه فهرست ناقصى از آن غیر ممکن است (دین پژوهى، دایرهالمعارف دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهى، ج 1، ص 85).
به هر حال، موضوع
دین از چنان گستردگى و وسعتى برخوردار است که به طور طبیعى، نمىتوان از یک بعد و یا منظر خاصى به تحقیق و بررسى آن پرداخت.
- لذا هر کدام از دانشمندان اسلامی و دانشمندان غربی و علمای ادیان کوشیده اند تا بر اساس نگرش و اعتقاد خود تعریفی کامل از دین عرضه کنند. به همین دلیل آنها در ادراک دین بر جنبه های مختلفی تأکید نموده اند.
- رابرت هیوم تحت عنوان برخوردهاى مختلف در مطالعه ادیان به بعضى از این نگرشها و شیوههاى نظر به دین اشاره می کند مانند: برخورد تاریخى، نگرش روانشناختى، نظر فلسفى، دیدگاه اجتماعى، برخورد ادبى، برخورد زیباشناسانه، برخورد اخلاقى، نگرش شخصى و مقایسه تطبیقى ادیان (براى توضیح بیشتر ر. ک. به: ادیان زنده جهان، ص24 و 25) .
